На гэтыя пытаньні Юрыя Дракахруста на канале Свабода Premium адказваюць доктар палітычных навук, дырэктар інстытуту «Палітычная сфэра» Андрэй Казакевіч і палітычны аглядальнік Радыё Свабода Валер Карбалевіч.
Казакевіч
- Прагнозы разьвіцьця сытуацыі пасьля рэфэрэндуму, якія рабіліся летась, рабіліся без уліку вайны. Вайна ва Ўкраіне ўсё памяняла. Гэтая вайна — гэта «чорны лебедзь».
- З тых сцэнараў, якія прадказваліся летась, бліжэй да рэальнасьці сцэнар «акопнай вайны». Хутчэй за ўсё, напружаньне ў беларускім грамадзтве будзе захоўвацца, і эканамічны крызіс яго яшчэ больш узмоцніць.
- Зараз унутрыпалітычная дынаміка ў Беларусі будзе вызначацца тым, як будзе разьвівацца сытуацыя ва Ўкраіне. Ёсьць тры варыянты. Першы — вайна прыме зацяжны характар. Тады вельмі малаімаверна, што ў Беларусі будзе нешта мяняцца.
- Другі варыянт — гэта калі Расея ў пэўным сэнсе пераможа, калі здолее ўсталяваць ва Ўкраіне нейкі прарасейскі ўрад. Калі гэта адбудзецца, то ў Беларусі можна чакаць транзыту ўлады паводле сцэнару Крамля, пра што шмат гаварылі ў 2020 годзе.
- Трэці варыянт — гэта ваенная ці палітычная параза Расеі. У гэтым варыянце, асабліва калі гэта будзе суправаджацца палітычным крызісам у Расеі, адчыняецца шырокае вакно магчымасьцяў для дэмакратычных зьменаў у Беларусі.
- Да вайны некаторыя беларускія экспэрты выказвалі меркаваньні, што Беларусь можа паўдзельнічаць у падзеле, пераўладкаваньні Ўкраіны. І цяпер ад іх можна пачуць меркаваньні, што Беларусь можа паўдзельнічаць у аднаўленьні Ўкраіны. Да вайны лічылася, што за 2–3 дні расейскія войскі дойдуць да Львова. Некаторым у беларускім кіраўніцтве тады здавалася лягічным паўдзельнічаць у падзеле Ўкраіны.
- Наўрад ці размова ішла пра тэрытарыяльнае пашырэньне Беларусі за кошт Украіны. Хутчэй меўся на ўвазе кантроль Беларусі над пэўнымі сэктарамі ўкраінскай эканомікі. Гэта б трактавалася як дапамога Ўкраіне. Гэта і цяпер ня выключана, калі Расея здолее ўсталяваць ва Ўкраіне прарасейскі ўрад. Але цяпер імавернасьць гэтага ўяўляецца вельмі нізкай.
- У беларускім кіраўніцтве шмат фантазіяў — і пра Трэцюю сусьветную вайну, і пра адмову ад даляра і пераход на юань.
- Большасьць прарасейскіх сілаў у Беларусі ў 2020–2022 гадах былі інтэграваныя ва ўладны дыскурс. Калі глядзець на наратывы беларускай прапаганды, то гэта нават не прарасейскія, а расейскія наратывы. Яшчэ застаюцца рэшткі беларускай сувэрэннай ідэалёгіі, ужо назіраецца пераключэньне на цалкам расейскія наратывы.
Карбалевіч
- Звычайна прагноз — гэта працяг існых трэндаў. Калі прылятае «чорны лебедзь», разбураюцца ўсе трэнды і незразумела, на чым будаваць прагноз.
- За 30 гадоў існаваньня незалежнай Беларусі ўнутрыпалітычная і эканамічная сытуацыя так не залежала ад вонкавых фактараў. Ёсьць рэчы, на якія Беларусь можа мала ўплываць: гэта канфлікт Расеі з Захадам і канфлікт Расеі з Украінай. Ад вынікаў гэтых канфліктаў шмат у чым будзе залежаць разьвіцьцё сытуацыі ў Беларусі.
- Лёс Беларусі будзе вельмі істотна залежаць ад таго, як будуць разьвівацца падзеі ў Расеі. Калі рэжым Пуціна разваліцца, гэта будзе вельмі важным чыньнікам пераменаў для Беларусі.
- Калі беларускія вайскоўцы будуць наўпрост удзельнічаць у вайне, гэта нашмат больш зьвяжа лёс Беларусі зь лёсам Расеі. Калі Беларусь ня будзе наўпрост удзельнічаць у вайне, у краіны пад кіраўніцтвам Лукашэнкі яшчэ захаваецца шанец, у нейкі момант яна тады зможа нават саскочыць з залежнасьці ад Расеі.
- Падчас крызісу грамадзтва часта ўскладае свае спадзевы на ўладу, бо няма іншых інстытутаў, якія маглі б мікшаваць уплыў крызісу. Палітычны крызіс, які выявіўся ў 2020 годзе, ня вырашыўся, атмасфэра ў грамадзтве наэлектрызаваная. Калі на гэта накладаюцца новыя чыньнікі, гэта можа выклікаць кумулятыўны эфэкт.
- Зараз дадаўся антываенны настрой, бацькі беларускіх салдатаў, якія ня хочуць, каб іх дзеці ехалі ваяваць і гінуць ва Ўкраіну. Гэты настрой закранае і частку прыхільнікаў Лукашэнкі.
- Узьнікаюць праблемы з купляй валюты, са зьняцьцём сваіх банкаўскіх укладаў, у пэрспэктыве — беспрацоўе, зьніжэньне заробкаў і пэнсіяў.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
