Заходнія краіны ўводзяць новыя санкцыі супраць Беларусі ў сувязі з узброеным канфліктам ва Ўкраіне. Акрамя таго, Беларусь ужо адчула на сабе і санкцыі, уведзеныя ў адносінах да Расеі.
Што будзе далей? Сваімі прагнозамі з газэтай «Беларусы і рынак» падзяліўся дырэктар расейскага Цэнтру дасьледаваньняў постіндустрыяльнага грамадзтва, доктар эканамічных навук Уладзіслаў Іназемцаў.
Сьцісла
- Трэба рыхтавацца да зьніжэньня курсу рубля зь цяперашніх 3 беларускіх рублёў за даляр да 3,8-4 да канца году.
- Беларусь мацней залежыць ад зьнешняга гандлю, чым Расея, і гэта ўзмоцніць уплыў санкцыяў.
- Беларусь у бліжэйшы час вымушаная будзе ўвесьці (як гэта ўжо было ў 2006-2018 гадах) прымусовы продаж экспартэрамі валютнай выручкі.
- Пастаўкі ў Беларусь нафты і газу таксама ня будуць прадстаўляць праблемы на фоне несумненнага скарачэньня попыту на расейскія энэрганосьбіты ў Эўропе.
- Менск можа аказацца пасярэднікам у гандлі з Расеяй тымі таварамі, якія непасрэдна не прапісаныя ў тэкстах санкцыйных рашэньняў — прыблізна гэтак жа, як рабіў гэта ў часы расейскіх харчовых контрсанкцыяў, толькі ў новых умовах Масква ня будзе супраць такога супрацоўніцтва.
- Найважнейшай умовай для ператварэньня Беларусі ў падобнае «акно» паміж Расеяй і сьветам зьяўляецца яе неўступленьне ў ваенныя дзеяньні ва Ўкраіне ў форме адпраўкі войскаў у суседнюю краіну.
- Беларусь зараз можа стаць для Расеі надзвычай важным партнэрам у сфэры прамысловай вытворчасьці, бо ў Беларусі захаваныя значныя магутнасьці, якія былі даўно страчаныя ў яе ўсходняга суседа.
— Падзеі апошніх двух тыдняў, і перш за ўсё ўварваньне Расеі ва Ўкраіну, радыкальна зьмянілі ня толькі геапалітычны, але і эканамічны расклад у эўрапейскай частцы постсавецкай прасторы. Беспрэцэдэнтныя санкцыі ў дачыненьні да Расеі абвалілі валюты ад Беларусі да Казахстану, прывялі да падвышэньня адсоткавых ставак (Нацбанк Беларусі ўстанавіў яе на ўзроўні 12%, Цэнтрабанк Расіі — 20%), спарадзілі чаканьні дэфолту па дзяржаўным доўгу, да высокай інфляцыі і зьніжэньня рэальных даходаў насельніцтва. Цяпер нельга дакладна прадказаць вынікі 2022 году, бо ў Расеі не адноўленая нармальная работа валютнага і фондавага рынкаў, незразумелы маштаб санкцыйнага эфэкту, і эканоміка нават не пачала прыстасоўвацца да новых умоваў гаспадараньня.
У той жа час можна канстатаваць, што як было шмат разоў з сярэдзіны 1990-х гадоў, Беларусь ізноў паказвае Расеі прыклад. Толькі калі раней яна ішла наперадзе свайго ўсходняга суседа ў палітычных пытаньнях, то зараз аказваецца, што вы апярэдзілі нас і ў эканоміцы: Беларусь першай сутыкнулася з закрыцьцём паветранай прасторы, прамымі санкцыямі ў дачыненьні да прэзыдэнта краіны і істотным абмежаваньнем экспарту сваіх асноўных тавараў (апошняе для Расеі яшчэ наперадзе). Аднак тое, што адбылося ў канцы лютага — пачатку сакавіка робіць карціну нашмат больш заблытанай, бо Расея стала краінай, якая знаходзіцца пад самымі моцнымі санкцыямі ў сьвеце, і Беларусь не зможа не адчуць наступстваў гэтага.
Курс рубля і гандаль
Вынікі адчуюць усе прадпрымальнікі і грамадзяне краіны. Перш за ўсё трэба рыхтавацца да зьніжэньня курсу рубля з цяперашніх 3 беларускіх рублёў за даляр да 3,8-4 да канца году; падвышэньня інфляцыі з 9,97% у 2021 году да як мінімум 20% у 2022-м; падзеньня ВУП на 10-12%, а рэальных даходаў не менш чым на 14-16% і істотным праблемам з занятасьцю, паколькі прадпрымальніцкі клімат апынецца горшым за апошнія гады.
Беларусь страціць значную частку экспарту калійных угнаеньняў і нафтапрадуктаў — калі нават улады здолеюць абысьці санкцыі заходніх краінаў, выдаючы свой прадукт за расейскі, будаўніцтва партоў на Балтыцы можа апынуцца бессэнсоўным з-за адмовы найбуйнейшых сусьветных перавозчыкаў дастаўляць тавары і вывозіць іх з Расеі; а гандаль з Украінай, які не спыняўся нават пасьля заходніх санкцыяў, абарвецца.
Калі ў 2020 годзе палітычны крызіс па выніках прэзыдэнцкіх выбараў выклікаў сур’ёзны адток адмыслоўцаў з краіны, то зараз ён пяройдзе ў татальныя ўцёкі. Пры гэтым Беларусь мацней залежыць ад зьнешняга гандлю, чым Расея (у яе выпадку доля зьнешнегандлёвага абароту да ВУП склала ў 2021 годзе 119,8%, тады як для Расеі гэты паказчык не перавышаў 45%), і гэта ўзмоцніць уплыў санкцыяў.
Я практычна ўпэўнены, што Беларусь у бліжэйшы час вымушаная будзе ўвесьці (як гэта ўжо было ў 2006-2018 гадах) прымусовы продаж экспартэрамі валютнай выручкі, а ў крыху больш доўгатэрміновай пэрспэктыве — пайсьці на канвэртаваньне валютных укладаў грамадзянаў у рублёвыя, а таксама на абмежаваньне ці поўную забарону пераводаў за мяжу.
Зьнешні доўг і энэрганосьбіты
У той жа час «змычка» беларускай і расейскай эканомік у новых умовах прынясе, хутчэй за ўсё, не толькі нэгатыўныя наступствы. Беларускі зьнешні доўг на 64-68% прыпадае на Расейскую Фэдэрацыю. Вядома, у Расеі цяпер нашмат менш магчымасьцяў дапамагаць свайму суседу (значная частка рэзэрваў арыштаваная, а патрэба ў падтрымцы ўласнага насельніцтва расьце), але, прынамсі, не патрабаваць вяртаньня даўгоў Масква сапраўды зможа. Пастаўкі ў Беларусь нафты і газу таксама не будуць прадстаўляць праблемы на фоне несумненнага скарачэньня попыту на расейскія энэрганосьбіты ў Эўропе і немагчымасьці пераарыентацыі паставак на Кітай.
Магчымасьць стаць пасярэднікам
Аднак найважнейшай уяўляецца мне іншы чыньнік: самы сурʼёзны ўплыў на Расею акажуць у хуткім часе не фінансавыя санкцыі, а спыненьне супрацоўніцтва з больш 230 міжнароднымі кампаніямі ў самых розных сфэрах (многія зь іх — ад Intеl і AMD да IKEA — у сувязі з вайной ва Ўкраіне прынялі рашэньне сысьці і з расейскага, і з беларускага рынкаў, але далёка не ўсе). Гэта адчыняе перад Беларусьсю магчымасьці двух тыпаў.
З аднаго боку, Менск можа апынуцца пасярэднікам у гандлі з Расеяй тымі таварамі, якія непасрэдна не прапісаныя ў тэкстах санкцыйных рашэньняў — прыблізна гэтак жа, як рабіў гэта ў часы расейскіх харчовых контрсанкцыяў, толькі ў новых умовах Масква не будзе супраць такога супрацоўніцтва (а хутчэй сама будзе яму спрыяць).
Найважнейшай умовай для ператварэньня Беларусі ў падобнае «вакно» паміж Расеяй і сьветам зьяўляецца яе неўступленьне ў ваенныя дзеяньні ва Ўкраіне ў форме адпраўкі войскаў у суседнюю краіну, на чым зараз актыўна настойвае Крэмль. Гэтае рашэньне будзе мець, на мой погляд, крытычна важнае значэньне для ацэнкі ўплыву бягучых падзеяў на пэрспэктывы разьвіцьця беларускай эканомікі ў 2022-2023 гадах, бо пакідае Менску шанец часова ізноў страціць статус самага зацятага ізгоя сярод эўрапейскіх краінаў.
Пераарыентацыя экспарту з Захаду на Усход
Зь іншага боку, Беларусь зараз можа стаць для Расеі надзвычай важным партнэрам у сфэры прамысловай вытворчасьці, бо ў Беларусі захаваныя значныя магутнасьці, якія былі даўно страчаныя ў яе ўсходняга суседа. Ва ўмовах разрыву сотняў вытворчых ланцужкоў у Расеі расейскія кампаніі могуць прадʼявіць нашмат большы, чым раней, попыт на беларускую прамысловую прадукцыю, у тым ліку на запчасткі і камплектуючыя, якія за апошнія пару тыдняў падаражэлі ў Расіі на 40-80%. Улічваючы, што беларускі рубель практычна напэўна стане абясцэньвацца з такім жа тэмпам, як і расейскі, беларускія вытворцы могуць атрымаць істотныя перавагі на расейскім рынку. Пераарыентацыя экспарту з Захаду на Ўсход стане немінучай асаблівасьцю беларускай эканомікі ў найбліжэйшыя гады.
Абмежаваныя выгады ў абмежаваных умовах
Пачынаючы з 2020 году, Беларусь і Расея спаборнічаюць паміж сабой у тым, хто больш радыкальна разбурыць адносіны са сваімі заходнімі партнэрамі, правакуючы зусім рукатворныя эканамічныя крызісы. Цяпер, мяркуючы па ўсім, Расея, якая ў гэтым разбурэньні крыху адставала, радыкальна вырвалася наперад.
Беларусь, прывязаная да суседа магутнымі канатамі фінансавай залежнасьці, напэўна «нырне» у крызіс разам з Расеяй, але ў той жа час мае некаторыя шанцы кампэнсаваць нэгатыўныя наступствы, выкарыстоўваючы свае невідавочныя ў іншых умовах гаспадарчыя перавагі. Доўгі час захоўваючы элемэнты савецкіх традыцыяў у эканоміцы, яна можа атрымаць абмежаваныя выгады ад «саветызацыі» народнай гаспадаркі Расеі, вельмі імавернай у бліжэйшы час.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
