Разгортваю пачастунак з радзімы, а там — трыццаць яек. І на іх пераліваецца пёрка павука-паўлюка-паўліна. Я ў разгубленасьці гляджу на яйкі, — нібыта курыныя, але — ПЁРКА. Я ніколі ня бачыла яек паваў, мо яны гэтакія? І насамрэч яйкі дзіўна пяшчотнага колеру і велікаватыя. Бягу да мужа: паглядзі, — павінае пёрка, мо тое не курыныя яйкі?.. Я ніколі гэтак не ўзіралася ў звычайныя яйкі, бо калі ў іх узірацца, яны ўжо і незвычайныя зусім. Я ведаю, у гаспадара ёсьцека і павы… Вока зь пёрка падміргвае мне, а ў яйку — два жаўткі… Няхай і курыныя! Але як зьмяняе сьвет адно пёрка, адзін чалавек…
Аксана Спрынчан
***
Зямляк
Пазванiў незнаёмы зямляк. Прачытаўшы маё апавяданьне, сказаў, што пазнаў у героi свайго бацьку.
Я доўга ўспамiнаў апавяданьне, а ўспомнiўшы, хацеў спачатку прызнацца, што гiсторыя i імя героя прыдуманыя.
Але ня змог расчараваць земляка. Стаў успамiнаць пра тое, чаго ня ведаў.
— Як добра вы ўсё памятаеце?! — дзiвiўся ён.
Я прамаўчаў.
Але калi ён спытаў, дзе я жыў у эвакуацыi, я прызнаўся, што нарадзiўся пасьля вайны.
Ён не паверыў.
— Хочаце быць маладым? — выказаў ён здагадку.
— Хачу! — адказаў я.
— I я хачу, — уздыхнуў ён.
Дзiўна: памятаеш тое, чаго не было, i не заўсёды тое, што было.
Марат Баскін
***
Вось кулі прыляцелі…
Янак… Па-ваўчынаму вострыя вушы і калючы натапыраны позірк. Усё дрэннае, што здаралася ў вёсцы, валілася на яго.
— Дапамажыце, настаўнік, загіне хлапец, — прасіла з-пад зашмальцаванай коўдры хворая маці. — Каб жывы быў бацька…
Бацька Янака глядзеў з пажоўклых фотаздымкаў польскага жаўнера. Вось трымае пад аброць каня… А вось паклаў на калені шаблю…
…Ён загінуў у 1953-м, калі ягоны атрад «лясных братоў» абклалі ў лесе з усіх бакоў.
Праз дзесяць гадоў Янак прывёў мяне на паляну ў лясным гушчары.
Паўзруйнаваныя зямлянкі, рэшткі амуніцыі, сьляды ад вогнішчаў, лопнутыя катлы, іржавыя вёдры…
У дрэвах — пазелянелыя дзіркі ад куль…
Зь верасьня 1939-га прыляцелі.
Сяргей Ваганаў
***
Савецкі палонны
На пачатку Другой сусьветнай мой дзед, падпаручнік Войска Польскага Юзя Шніп абараняў Варшаву. Пасьля 17 верасьня ваяваць ужо не было сэнсу і беларусы вырашылі вяртацца дадому. Ішлі не хаваючыся. Праз некалькі дзён іх захапілі савецкія салдаты. Прыгнаўшы на чыгуначную станцыю, тут жа на месцы афіцэраў расстралялі. Дзед пасьпеў абарваць пагоны і яго загналі ў цяплушку да іншых палонных. Завезьлі на Ўкраіну. З савецкага палону дзед уцёк вясной 1941 году. Прыйшоў у Пугачы, калі ўжо там стаялі немцы. У 1944 годзе быў прызваны ў савецкае войска і вайна для дзеда закончылася па дарозе на вайну зь Японіяй.
Віктар Шніп
***
Дзядзька Сямён і пакт Молатава-Рыбэнтропа
Дзядзька Сямён зь вёсачкі Ляхі на Падляшшы расказваў мне, як ён не пайшоў абараняць Польшчу ў верасьні 1939.
«Я ведаў, што Польшчы надышлі капцы і што з усходу прыйдуць саветы. Таму ў першыя дні пасьля мабілізацыі я хаваўся ў лесе, а потым дык наогул вярнуўся дахаты. Дачакаўся саветаў».
Дакладных словаў дзядзькі ня помню, але сэнс быў такі.
Я неяк не пацікавіўся, адкуль ён ведаў пра саветаў. Пакт Молатава-Рыбэнтропа ў частцы, якая датычыла Заходняй Беларусі, быў жа засакрэчаны! Дзядзька Сямён памёр, і я не пасьпеў задаць яму гэтага пытаньня.
Зрэшты, гэта не адзінае пытаньне, якога я не пасьпеў задаць сваім аднавяскоўцам.
Ян Максімюк
***
Шаноўныя чытачы, у гэтай рубрыцы кожны з вас можа апублікаваць свой тэкст, калі запрапануе цікавую тэму і ўкладзецца ў 100 словаў. Прысылайце свае прапановы на адрас svaboda@rferl.org
«100 словаў» — літаратурны праект, у якім удзельнічаюць чытачы сайту Свабоды. Меркаваньні, выказаныя ў гэтай рубрыцы, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
