У выдавецтве «Кнігазбор» выйшла новая кніга Андрэя Федарэнкі. У ёй дзьве аповесьці, два апавяданьні і два эсэ, аб’яднаныя пад назовам «Сузіральнік». Гэтая кніга выбітнага майстра беларускае прозы чытаецца як практычны дапаможнік пачаткоўцам: паглядзіце, маўляў, як трэба пісьменьніку быць нясьпешным у думках, ашчадным у словах, стрыманым у пачуцьцях, адшліфаваным у вобразах, празрыстым у сюжэтах. І — ні каліва эпатажу.
Хацеў — пра каханьне, а выйшла — пра любоў
Кніга пачынаецца аповесьцю «Ксю». Так ласкава называе галоўны герой сваю каханую. Сьветлы настрой, цнатлівыя пачуцьці, ніякіх эратычных сцэнаў. Спачатку думаеш, што ў аўтара не ўдалося. Хацеў — пра каханьне, а выйшла — пра любоў. І толькі на апошнім сказе разумееш, што мы адвыклі ад такіх простых і шчымлівых словаў пра самае складанае на сьвеце душэўнае трымценьне.
Пра муляра-пісьменьніка
«Што прымусіла чалавека пайсьці на такое страхоцьце — узяць і ні з таго ні зь сяго напісаць раман? Прага славы? Захацелася выступленьняў, вядомасьці перад калегамі-мулярамі? Грошай, урэшце? Не, і яшчэ раз не. З адчаю, ад безвыходнасьці — вось адказ. Гэта амаль як рукі на сябе налажыць. Так лезуць у пятлю, кідаюцца ў палонку з галавою, уваходзяць у чорны запой... Бяда, гора, нэндза, поўная нявыкрутка прымусілі чалавека ўзяцца за дурную справу — напісаць раман!»
Гэтак аўтар тлумачыць учынак свайго героя, пяцідзесяцігадовага муляра-бэтоншчыка Шаўцова-Бузука (апавяданьне «Шчасьце»). Учынак, загадзя асуджаны на жорсткую паразу. Самотны будаўнік хацеў вырвацца з зачараванага кола сваёй будзённасьці, але ўсё, што яму ўдалося, гэта зьмяніць мулярскую робу на камбінэзон дворніка дзіцячага прытулку. Дзе ўрэшце ён і пачуўся шчасьлівым.
Выснова аўтара застаецца па-за тэкстам, але чытачу яна відавочная ў час, калі кожны малапісьменны бярэцца нашчоўкаць на кампе «раман», а потым піярыць яго па ўсіх фэйсбуках-твітэрах-кантактах.
Безь легенды ты ніхто
Гэтая тэма, але ўжо пад іншым ракурсам, скразною лініяй праходзіць у эсэ «Пташнікаў». Быў такі празаік. Таленавіты. Ён вучыў маладых, як набірацца майстэрства: «сядаць у лесе ці ў лузе ці папросту на траву ля дома і апісваць тое, што бачыш, — як мага больш падрабязна й дакладна фіксаваць найменшыя зрухі быцьця».
Сам ён — незраўнаны майстар фіксацыі быцьця, якое паказваў густою, сакаўною народнаю мовай без аніводнага лішняга слова. «Толькі пасрэдны пісьменьнік можа быць цалкам задаволены лексыконам тлумачальнага слоўніка».
Але сёньня Пташнікава ўжо амаль ніхто ня ведае. Чаму?
«...вакол яго імені не было легенды. Калі не лічыць містыфікацый з інтэрвію і выступленьнямі, усё ў яго ішло неяк занадта роўна, гладка, правільна. Ён ня быў „прарокам“, „апосталам нацыі“ (а ў нас ад пісьменьніка патрабуюць чамусьці толькі гэтага); тое, што ён самародак, непераўзыдзены мастак, ужо мала каго цікавіла».
Чаго яны спаўзаюцца сюды з усяго сьвету?
Назву кнізе дала аднайменная аповесьць. У ёй галоўны герой (аўтар?) толькі тое і робіць, што сузірае наўкольле: жыльлёва-менскае, радзінна-вясковае, турыстычна-бэрлінскае. Але насамрэч ён усюды бачыць толькі роднае вясковае, якое страшэнна зьмянілася за часы ягонага сталеньня. «Дачнікі», «прыхадні», «зброд» парушылі спрадвечны лад і дух сялянскае звычаёвае культуры. Аўтар не хавае сваёй скрухі з гэтае прычыны, якая часам пераходзіць у жорсткую нянавісьць да разбуральнікаў роднага гнязда.
Гэта асабліва выразна вымалевана ў героях апавяданьня «Сахалінка». Вялікая трагедыя сучаснай беларускай вёскі выпісаная ў маленькім творы так яскрава, што ўсьлед за галоўным героем хочацца закрычаць ад бездапаможнасьці.
«„Чаго яны спаўзаюцца сюды з усяго сьвету? Чалавек дзе нарадзіўся, там павінен і памерці...“ Яму было прыкра, горка, што ён, тутэйшы жыхар, стары чалавек, вымушаны, як злодзей, хавацца ад людзей у зарослым двары ўласнай хаты. Ён даўно пераставаў адчуваць сябе тут, у роднай вёсцы, гаспадаром. І толькі калі-небудзь са зьдзіўленьнем перапытваў сябе: як жа яно так сталася? Калі пачалося? Зь якога часу вёска пачала напаўняцца, як саранчой, гэтымі прышлымі людзьмі? Яны скуплялі старыя хаты, будавалі новыя, і ўсё ім было мала, і ўсё іх большала, большала, яны распаўзаліся, нібы бружмель у Ропатавым двары, паступова, але няўмольна выціскаючы старога Ропата зь яго асяродку, а самі — па законах фізыкі — запаўняючы вызваленую прастору».
