З нагоды юбілею дырэктарка тэлеканалу Агнешка Рамашэўска-Гузы распавяла Свабодзе, як «Белсат» хоча выжыць у эру «сьмерці тэлевізіі», што яна лічыць галоўным дасягненьнем «Белсату» за 10 гадоў, навошта адзінай незалежнай беларускай тэлевізіі кулінарнае шоў і калі яна сама зьбіраецца пакінуць пасаду.
— Пані Агнешка, першае пытаньне ня вельмі сьвяточнае. Ці 2018 год — гэта апошні год «Белсату»?
— Не. Наш канал запісаны ў дзяржаўны бюджэт. Установы без палітычнай падтрымкі туды не трапляюць. «Белсат» быў запісаны ў польскі бюджэт двойчы, у першыя два гады працы. Потым міністар замежных справаў Радослаў Сікорскі ініцыяваў пераход каналу пад кантроль МЗС. Бюджэт працягваецца, як правіла, паводле прынцыпу copy-paste. Я перакананая, што гэта доўгатэрміновая дэклярацыя. Калі б Белсат павінен быў скончыцца сёлета, то так бы і было.
— У першы год працы каналу Gazeta Wyborcza апублікавала артыкул Максіма Жбанкова, дзе ён вельмі крытычна ацаніў працу «Белсат». Адным з галоўных закідаў была «адсутнасьць рэчаіснасьці Белсату», то бок атмасфэры і стылю. Што сёньня вы лічыце стрыжнем каналу, яго сутнасьцю?
— Гэта паказваюць дасьледаваньні. «Белсат» моцна зьвязаны са сваім гледачом. Важны складнік сутнасьці нашага каналу — яго беларускамоўнасьць. Некаторыя, як чуюць у нас пару сказаў па-расейску, то пачынаюць панікаваць, што канал стане расейскамоўным. Ня стане. Канал сёньня мае сур’ёзную пазыцыю. І яна ёсьць дзякуючы таму, што «Белсат» беларускамоўны. Паводле вынікаў дасьледаваньня аўдыторыі, нават для расейскамоўных гледачоў беларуская мова важная. Яны зусім інакш успрымаюць зьмест, калі ён па-беларуску. Гэта цікавая дэталь на ўзроўні псыхалёгіі.
Калі гледачы ацэньвалі нашых вядоўцаў, то расейскамоўныя ім нагадвалі вядоўцаў расейскай тэлевізіі. Беларуская мова аказалася фундамэнтам, на якім мы збудавалі з гледачом давер.
— А што вы лічыце галоўным дасягненьнем каналу за гэтыя гады? Чым асабліва ганарыцеся?
— Наш галоўны посьпех — пабудова сапраўднай культурніцкай інстытуцыі, якая трывала стаіць на нагах. Гэта ня проста тэлевізія, гэта ўстанова. Калі ў людзей праблемы, то яны зьвяртаюцца да нас. Гэта, вядома, не азначае, што маем нейкі вырашальны ўплыў на рэчаіснасьць. У Беларусі такі ўплыў мае ўлада. Але нас людзі ўспрымаюць як установу, дзе можна знайсьці падтрымку.
Мы ганарымся тым, што нам удалося. Калі мы пачыналі, ніхто ня верыў, што здолеем. Нам давалі тры гады. Я на ўласныя вочы бачыла амэрыканскі дакумэнт 2005 году, у якім гаварылася, што зрабіць незалежны тэлеканал проста нерэальна. Мы сабралі вельмі цікавую каманду, якая разумее, што такое аддана служыць гледачу.
— Маладыя людзі сёньня мала глядзяць тэлевізар. Як «Белсат» плянуе прыцягваць іх да сябе? Менавіта яны празь некалькі гадоў будуць асноўнымі спажыўцамі інфармацыі і вырашаць лёс краіны.
— Зарана казаць, што тэлевізія памрэ. Нават калі яна памірае ў традыцыйнай формуле, то адкрываецца другое дыханьне ў нетрадыцыйнай форме. Відэаматэрыял не перастае быць цікавы. Галоўнае, як яго прапанаваць спажыўцу інфармацыі. Тэхналягічная рэвалюцыя зьмяняе фармат, а ня зьмест. Нашыя гледачы глядзяць канал праз спадарожнікавую антэну, праз інтэрнэт, а трэцяя катэгорыя — выпадковыя гледачы. Гэта людзі, якія выпадкова адкрываюць для сябе Белсат праз сацыяльныя сеткі.
Выклік сучаснай тэлевізіі — гэта павелічэньне шляхоў да гледача. Культурніцкія праграмы і навіны глядзяць розныя людзі. Мы плянуем падаваць нашую інфармацыю празь Ютуб для розных катэгорыяў гледачоў. Ствараем аплікацыю Smart TV. Ужо маем мабільную аплікацыю для Android, а неўзабаве будзе і для Apple. Я вельмі хачу, каб «Белсат» быў трансьляваны праз другі спадарожнік. Гэта дорага, але дазволіць пакрыць вялікую колькасьць краіны. Мы будзем пашырацца, шукаць розныя шляхі сустрэчы з гледачом. Тэлевізія не памірае, яна проста інакш трапляе і уплывае на чалавека.
— Адносіны паміж Беларусьсю і Захадам цяпер наладжваюцца. Ці стала журналістам прасьцей працаваць у Беларусі?
— Сытуацыя папраўдзе парадксальная. Калі зважаць на колькасьць затрыманьняў і штрафаў, то стала горш. Асабліва моцна ад гэтага цярпяць нашыя супрацоўнікі ў рэгіёнах. Але зь іншага боку, працаваць стала прасьцей, бо нашая каманда загартавалася. Калі раней нешта здавалася немагчымым, то цяпер людзі навучыліся і прызвычаіліся. Мая бабуля казала, што адважны ня той, хто не баіцца, а той, хто ўмее страх перамагаць. Мы шмат чаму навучыліся. Людзі сталі адважнымі і вераць, што іхная праца мае сэнс.
— Польшча ідзе ў эўрапейскім авангардзе паляпшэньня кантактаў з афіцыйным Менскам. Ці адаб’ецца гэта на паляпшэньні ўмоваў працы журналістаў? Ці дапаможа атрымаць акрэдытацыю?
— Я на гэта спадзяюся. Наш лёс у пэўным сэнсе залежыць ад адносінаў паміж Беларусьсю і Захадам, асабліва ад беларуска-польскіх дачыненьняў. Палітыка «перазагрузкі» працягваецца, але, як відаць, палітыка «празьмернай перазагрузкі», калі зашмат жэстаў і мала сутнасьці — вынікаў пакуль не прыносіць. І калі эфэктаў вялікіх няма, дык, магчыма, варта ўзгадаць і пра нашыя праблемы. Але нам дапамагае ўжо тое, што ўлада ў Польшчы ставіцца да нас сур’ёзна і лічыць часткай палітычнага мэйнстрыму. Мяркую, гэта возьмуць пад увагу і ўлады ў Беларусі.
— Улада — гэта адно, але ёсьць адносіны паміж народамі на ўзроўні людзей. Шмат хто ў Беларусі насьцярожана глядзіць на шэраг навінаў з Польшчы, якія беларусаў засмучаюць і абураюць. Помнік Касьцюшку ў Швайцарыі, вуліца Тарашкевіча ў Бельску, выстава з партрэтам Райса «Бурага» ў Гданьску, мапа міжваеннай Польшчы зь беларускімі землямі на варшаўскім лётнішчы. Ці ня стане «Белсат» і яго рэпутацыя закладнікам такой палітыкі?
— Мы ў нейкім сэнсе выконваем ролю сапэраў. Давайце будзем шчырымі: у нашым рэгіёне Эўропы вельмі важным элемэнтам існаваньня краінаў зьўляюцца нармальныя стасункі з суседзямі. Гэта нацыянальны інтарэс і Польшчы, і Беларусі. Калі гэта адмаўляць, то ўсё будзе вельмі кепска. Пад беларуска-польскія дачыненьні падкладаецца маса выбухоўкі, і мы яе стараемся раззбройваць. Менавіта таму пачынаем рабіць новую гістарычную перадачу, якая ўчыніла б «кантраляваны выбух». У гэтых пытаньнях у нас супольны апанэнт — Расея. Яе вельмі цешылі б канфлікты паміж палякамі і беларусамі. Складаныя тэмы знойдуцца заўсёды, таму і ствараць канфлікты нескладана. І такія спробы, бясспрэчна, будуць. Наша задача гэтага не дапусьціць. Ня буду хаваць, я стану сапраўдным тыранам і монстрам для тых, хто будзе псаваць польска-беларускія дачыненьні.
— А ці супрацоўнікам «Белсату» можна крытыкаваць Польшчу? Бо такія пытаньні часам гучаць.
— Белсат робіцца за польскія грошы, але гэта не азначае, што яго супрацоўнікі ня могуць нічога сказаць супраць Польшчы. Гэта не ўплывае на свабоду слова. Але я таксама лічу, што калі для кагосьці робіцца нешта добрае, то не дзеля таго, каб атрымаць потым ад такога чалавека па галаве. Калі нехта дапамагае іншаму, то не чакае, што той другі аплюе яго за гэта.
— Вы цяпер часта бываеце ў Беларусі. Ці зьмяняецца краіна?
— Яна трохі зьмянілася, але ня так моцна, як можна было б уявіць. Павольней, чым мне хацелася б. Нешта ідзе наперад, гэта бясспрэчна. Калі пры каралю Міндоўгу езьдзілі на вазах, то цяпер езьдзяць машынамі. Час робіць сваё. Стала больш прыватнага бізнэсу, цікавых месцаў для турыстаў. У Беларусі добрыя дарогі й някепскія туалеты на трасах. У Менску стала больш бараў і кавярняў. Праўда, цэны ў іх варшаўскія і нават вышэйшыя, а заробак у Менску беларускі. Зьявілася больш ідэяў, як паказваць сваю гісторыю, бо раней вельмі цяжка было наведваць такія месцы, не было інфраструктуры. Замак у Нясьвіжы, музэй Агінскага, выстава Рушчыца ў Нацыянальным мастацкім музэі. Мне там вельмі спадабалася. Але ўсё ж за 10 гадоў, на маё вока падарожніка, Беларусь зьмянілася мала. У палітычным сэнсе стала больш апатыі. Палітыка ў Беларусі проста затрымалася.
— Вы самі сказалі, што за 10 гадоў «Белсат» стаў на ногі. Што ў каналу наперадзе? На што вы хочаце рабіць асаблівы акцэнт і як бачыце місію каналу наступныя 10 гадоў?
— Усё будзе залежаць ад нашай фінансавай сытуацыі і палітыкі. Мы будзем разьвівацца тэхналягічна. Будзем экспэрымэнтаваць, калі казаць пра зьмест. Шмат што залежыць ад палітыкі — і ў Беларусі, і звонку. Будзем змагацца з расейскай прапагандай. Будзем шукаць новыя формы, каб быць арыгінальнымі і не падобнымі да тых каналаў, якія беларусы прызвычаіліся глядзець. Паглядзім, як людзі ўспрымуць нашыя шоў. Пачынаем кулінарную праграму. Будзем спрабаваць, каб пабачыць, што трэба гледачу.
— Але ці гэтага глядач чакае ад незалежнай тэлевізіі — шоў пра кухню або спорт?
— А чаму б і не, калі гэта дазволіць знайсьці новых гледачоў, якія нас за гэта палюбяць? Тэлевізія не павінна толькі стамляць людзей. Наадварот, яна павінна ў тым ліку і забаўляць. Прынамсі, мы гэта паспрабуем рабіць. Мы закрываем перадачы, дзе разумныя людзі толькі гавораць і гавораць. Гледача гэта стамляе.
— Пані Агнешка, ці хочацца вам пасьля 10 гадоў працы на «Белсаце» пакінуць пасаду і заняцца нечым іншым?
— Ня думаю. Мы працуем як вайсковы аддзел, і я, натуральна, трошкі стамілася. Але як камандзір я павінна даваць упэўненасьць сваім жаўнерам, што ім ёсьць за што змагацца і што яны маюць шанец перамагчы. Гэта цяжка. Часам гэта барацьба на два франты. Але, зь іншага боку, ад поўнага спакою робіцца сумна. На бліжэйшыя год-два ў мяне ёсьць пляны ў «Белсаце».
— Вы параўналі вашу працу з вайною. Што вы будзеце лічыць перамогаю ў ёй?
— Мы змагаемся за інфармацыю, за тое, каб да людзей ставіліся годна. Змагаемся ня супраць кагосьці, а за каштоўнасьці. Гэтых мэтаў дасягнуць няпроста. Таму мы будзем існаваць заўсёды. Калі Беларусь стане дэмакратычнай, то мы пераедзем у Менск, але, напэўна, гэта адбудзецца ўжо безь мяне.
