Прэзэнтацыя новай кнігі Паліны Качатковай невыпадкова прайшла ў вёсцы Стаўры пад Воршай. На думку аўтаркі, нацыянальная культура павінна больш актыўна праяўляць сябе менавіта на беларуска-расейскім памежжы. Сёньня пісьменьніца — госьцяй перадачы.
— Паліна, многім вашым сябрам давялося — каму на чым — дабірацца ў тыя Стаўры зь Менску, а гэта амаль 200 кілямэтраў. Чаму ўсё ж вы вырашылі зладзіць прэзэнтацыю кнігі «Гняздо-2» пад Воршай?
— Вы так гаворыце, быццам Менск — цэнтар сусьвету. Між іншым, у Стаўры прыехалі людзі ня толькі са сталіцы, але і зь Віцебску, і з Барані, і з Воршы. Я запрасіла людзей, зь якімі сябрую амаль усё жыцьцё, герояў сваіх твораў, а таксама аршанскую інтэлігенцыю. Гэта насамрэч стэрэатып, што ўсё павінна адбывацца ў сталіцы. Гэта нейкая стыгма з часоў, калі людзі ўсімі сіламі імкнуліся вырвацца зь вёсак, зачапіцца за Менск і сядзець у ім. Мне падаюцца аднастайна-нецікавымі літратурныя вечарыны, якія праходзяць у адных і тых жа сьценах. У 80-90-я гады ўсё адбывалася ў Доме літаратара на Фрунзэ, 5. Сёньня пляцовак для такіх імпрэзаў у Менску таксама няшмат. У мяне была ідэя даць новыя эмоцыі тым, хто прыедзе зь Менску. А таксама запачаткаваць на Аршаншчыне традыцыю правядзеньня падобных імпрэзаў. А ў Менску кніга таксама будзе прэзэнтаваная. А яшчэ ў Вільні ды Беластоку.
— Галоўны герой «Гнязда-2» — безумоўна, Максім Багдановіч, пра аповесьць «Паэт» мы яшчэ пагаворым. А вось у адным з апавяданьняў прадпрымальнік на рынку гаворыць свайму калегу: «Москвы уже нет. Какая Москва? Надо забыть про эти Москвы». Але, як паказвае жыцьцё, шмат хто забыць пра тыя «Москвы» ня можа. Што рабіць з праявамі «русского мира» ў Беларусі, якія, нягледзячы на 25 гадоў незалежнасьці, не зьнікаюць?
У тую сядзібу ў Стаўрах, дзе мы зьбіраліся, ужо наведваліся нейкія псэўдаказакі зь Віцебску і прапаноўвалі ладзіць свае імпрэзы пад расейскім сьцягам.
— Таму і прэзэнтацыя адбылася ў Стаўрах — фактычна на мяжы з Расеяй. Каб не дапусціць «русский мир» на нашу зямлю, трэба разьвіваць культуру беларускую, у тым ліку і на ўзроўні лякальных супольнасьцяў, каб не атрымалася пасьля як з Крымам ці Данецкай вобласьцю ва Ўкраіне. Там таксама ня надта дбалі пра разьвіцьцё ўкраінскай культуры. У гэтым я неаднойчы пераконвалася на ўласныя вочы — многа разоў была на Данеччыне і ў Крыме ў пэрыяд з 2004 па 2010 год. Чым гэта ўсё закончылася — мы ведаем. У тую сядзібу ў Стаўрах, дзе мы зьбіраліся, ужо наведваліся нейкія псэўдаказакі зь Віцебску і прапаноўвалі ладзіць свае імпрэзы пад расейскім сьцягам. Таму мы павінны разумець — калі пад Воршай (пад Гомелем, пад Мсьціславам і г.д.) ня будзе нас, туды прыйдуць расейскія казакі.
— На прэзэнтацыі ў Стаўрах вы расказалі, як пісалася аповесьць пра Багдановіча. Вы прыходзілі на працу ў Музэй паэта, і яго тагачасны дырэктар Алесь Бяляцкі даводзіў вам дзённую норму — 8 старонак мінімум. Як па мне дык і мнагавата. А вы спраўляліся?
— Я сама вызначала тую норму. Склала графік і працавала. Часам гэта было пяць старонак, часам больш. Я вельмі любіла працаваць ў музэі, калі там нікога не заставалася, апрача мяне і вартаўніка. Тоўстыя сьцены камяніцы, настольная лямпа, доступ да дакумэнтаў і першакрыніцаў, скрып паркету пад крокамі нявядома каго... Пра такія ўмовы працы сёньня я магу толькі марыць.
— Мне падабаецца, што ў аповесьці «Паэт» аўтарская фантазія як бы стрымліваецца працытаванымі там дакумэнтамі. А што вы прыдумалі Багдановічу?
— Выдуманы найперш сябра паэта, ад імя якога вядзецца аповед. Такога чалавека не было падчас вучобы Максіма Багдановіча ў Яраслаўскай гімназіі. Прызнаюся, што ў тым прыдуманым героі шмат ад мяне. Пакуль працавала ў музэі, я даведалася пра Багдановіча так шмат, як ведаюць толькі блізкія сябры. Я карысталася старымі кнігамі, дакумэнтамі, успамінамі сучасьнікаў. У мяне на стале ляжалі паштоўкі з Яраслаўля, я чытала прэсу таго часу, скажам, газэту «Голос». Але «прысачыніць» нешта Багдановічу я не імкнулася. Калі ёсьць у аповесьці пра яго захапленьне кансьпіратыўнымі суполкамі ды анархізмам — то гэтае захапленьне насамрэч мела месца. Калі я пішу, што паэт удзельнічаў у арганізацыі выбуху ў гімназіі, то і гэта гістарычны факт. І тое, што сябра Максіма Дзіядор Дзябольскі быў асуджаны пры Сталіне як удзельнік таемнай суполкі ілюмінатаў, — таксама факт. Дарэчы, свае ўспаміны пра Багдановіча Дзябольскі пісаў пасьля лягероў, і яны вельмі дэталёвыя і кранальныя.
— Ужо год вы ўзначальваеце новаствораны Цэнтар дасьледаваньня грамадзянскай супольнасьці. Чым займаецца ваша інстытуцыя?
У сучаснай Беларусі дзяржава спрабуе ўсталяваць манаполію на вызначэньне зьместу нацыянальнай памяці.
— У сучаснай Беларусі дзяржава спрабуе ўсталяваць манаполію на вызначэньне зьместу нацыянальнай памяці. І гэта суправаджаецца замоўчваньнем досьведу грамадзянскай супольнасьці 80-90-х гадоў. У выніку ў грамадзтве фармуецца адмоўны імідж недзяржаўных арганізацый і іх ролі ў гісторыі. Значныя пласты інфармацыі, каштоўныя матэрыялы губляюцца, а сьведкі падзеяў імкліва адыходзяць. Мы займаемся дакумэнтаваньнем інфармацыі пра беларускі грамадзкі рух з другой паловы ХХ стагодзьдзя па сёньняшні дзень. За год арганізавалі шэраг выставаў у Беларусі і ва Ўкраіне, у тым ліку фотавыставу Ўладзімера Сапагова, пасьля якога застаўся вельмі багаты архіў нэгатываў, зьнялі фільм пра блякаду чыгункі ў Воршы ў 1991 годзе — ён з посьпехам быў паказаны на фэстывалі ў Чарнігаве. Разам з праваабарончым цэнтрам «Вясна» сёлета мы падрыхтавалі дакумэнтальную кнігу пра беларускага дысыдэнта Міхася Кукабаку, яна хутка выйдзе ў сьвет. Там 380 старонак, шмат дакумэнтаў і новых фактаў.
— Днямі я паглядзеў мастацкі фільм «Пірасмані», які мяне настолькі ўразіў, што захацелася больш даведацца пра яго аўтараў. Дык вось, рэжысэр фільма Георгі Шэнгелая цяпер здымае рэклямныя ролікі і эратычныя кароткамэтражкі. У свой час вы таксама падпрацоўвалі напісаньнем раманаў, якія ня лічацца ў вашай бібліяграфіі. Гэта для вас было дужа дыскамфортна?
— Для мяне гэта было вельмі камфортна. Мне падабалася пісаць кнігі, якія разыходзіліся вялікімі накладамі па ўсёй постсавецкай прасторы. У сувязі з гэтым згадваецца адзін эпізод. У 1995 годзе мы зь сяброўкай паехалі адпачываць на Кіпр, і аднойчы ў гіпэрмаркеце я пабачыла адну са сваіх кніг (там шмат расейскамоўных тады адпачывала). Для мяне гэта быў момант шчасьця.
— А ці не было гэта пашырэньнем (ужо тады) «русского мира» — аж да Кіпра? Ваша кніга там жа не ў перакладзе на грэцкую ці турэцкую мову прадавалася.
— Не, кніга была па-расейску. Але яна не была прапагандысцка-імпэрскай. Наадварот, яна называлася «Преступления за Кремлёвской стеной», у ёй расказвалася пра злачынствы сталінізму.
— У адным з апавяданьняў Борхеса ў сэрца пісьменьніка ўжо ляціць куля, а ён не пасьпеў дапісаць раман. Пісьменьнік просіць Бога даць яму такую магчымасьць, і — куля застывае ў паветры. На ажыцьцяўленьне якой задумы вы асьмеліліся б папрасіць у Бога адтэрміноўку?
Я хачу расказаць пра «кватэру № 0», дзе ў часы СССР супрацоўнікі КДБ сустракаліся з сексотамі.
— Найперш хацелася б дапісаць раман пад назвай «Кватэра № 0» (ужо напісаныя дзьве часткі зь пяці). Я хачу расказаць пра «кватэру № 0», дзе ў часы СССР супрацоўнікі КДБ сустракаліся з сексотамі. Такія кватэры былі звычайна альбо на першым паверсе (каб зайшоў чалавек у пад’езд і зьнік), альбо на апошнім (каб можна было з аднаго пад’езду перайсьці праз дах у іншы). Мне давялося пабываць у такой кватэры пры яе продажы. З мэблі там стаялі стол і два пранумараваныя крэслы. Запомнілася яшчэ пляма на столі ад цыгарэтнага дыму. Было відно, што там проста сядзелі два чалавекі і палілі, і гэта працягвалася гадамі... І вось у такую кватэру засяляецца мая гераіня, там яна сустракае прыход новай, ужо лукашэнкаўскай, дыктатуры, і там (паралельна з рэальным жыцьцём) ажываюць прывіды мінулага...
Менская прэзэнтацыя кнігі Паліны Качатковай «Гняздо-2» адбудзецца 27 кастрычніка ў кнігарні «Галіяфы» (вул. Няміга, 3, павільён 66, цокальны паверх). Пачатак а 19.00.
