Алексіевіч у Кіеве: «Жыцьцё шалёна цікавае, ну які тут камунізм?»

На сустрэчу зь беларускай нобэлеўскай ляўрэаткай па літаратуры Сьвятланай Алексіевіч у Кіеве прыйшла маці Надзеі Саўчанкі Марыя Іванаўна і ўкраінскі мільярдэр Віктар Пінчук. Нобэлеўская ляўрэатка распавяла, як не атрымала тэлеграму ад Дзьмітрыя Мядзьведзева і чым яе сьмяшыць Аляксандар Лукашэнка.

Рэгістрацыя на сустрэчу скончылася за некалькі тыдняў да яе, а пасьля да пісьменьніцы выстраілася вялікая чарга па аўтографы. Алігарх і зяць Леаніда Кучмы Віктар Пінчук сумленна стаяў у чарзе разам з усімі. Марыя Іванаўна Саўчанка пакінула сустрэчу з букетам руж ад Нобэлеўскай ляўрэаткі.

Імпрэзу ў фармаце «размова на сцэне» ў Доме асьветы і культуры «Майстар-кляс» вяла ўкраінская пісьменьніца і перакладчыца «Чарнобыльскай малітвы» на ўкраінскую мову Аксана Забужка. Другое выданьне «Чарнобыльскай малітвы» зьявілася зусім нядаўна ў выдавецтве «Комора». А выдавецтва «Віват» апублікавала «Цынкавых хлопчыкаў» і «Час сэканд-хэнд».

«Вітаю Ўкраіну з трыюмфальным сьцьверджаньнем Алексіевіч ва ўкраінскай культуры як мэйнстрымавага аўтара», — пачала сустрэчу ўкраінская пісьменьніца. І распавяла, што пераклала «Чарнобыльскую малітву» адразу ж пасьля выхаду кнігі па-расейску, бо «не магла не перакласьці». Па словах перакладчыцы, першае выданьне перакладу выйшла накладам у 1000 асобнікаў і прадавалася 15 год. Пасьля атрыманьня Алексіевіч Нобэлеўскай прэміі за тры дні прадалі 2000 асобнікаў другога выданьня, распавяла Забужка.

Украінская пісьменьніца лічыць, што дагэтуль Алексіевіч была «нішавай пісьменьніцай» на нашай прасторы, а «мэйнстрымавай» пісьменьніцай была на Захадзе. Наданьне Алексіевіч Нобэля і прызнаньне яе ва Ўкраіне нібы далучыла Ўкраіну да Эўропы, і цяпер «мяжа, якая аддзяляе постсавецкую прастору, праходзіць ва Ўкраіне за Харкавам», — заявіла Забужка. Яна таксама назвала цыкль Алексіевіч пра «чырвонага чалавека» «пяцікніжжам» і «поўнай рэнтгенаскапіяй савецкай эпохі».

Сама нобэлеўская ляўрэатка правяла ва Ўкраіне некалькі насычаных дзён. Прачытала лекцыю ва ўнівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі, выступіла ў Кіева-Магілянскай акадэміі, дала вялікія інтэрвію выданьням «Украінская праўда» і «ГромадськеТВ», паўдзельнічала ў папулярнай праграме Дзьмітрыя Гардона.

Некаторыя цытаты з адказаў Сьвятланы Алексіевіч падчас сустрэчы 7 красавіка прапануем вашай увазе:

Я не атрымала тэлеграму Мядзьведзева

Калі была абвешчаная мая прэмія, была першая прэсавая канфэрэнцыя. Трэцяе пытаньне на ёй было пра Крым. І я сказала, што лічу гэта акупацыяй, анэксіяй, палітычным разбоем. Вынікам стала тое, што я не атрымала тэлеграму Мядзьведзева (Дзьмітры Мядзьведзеў — прэм’ер-міністар Расеі), якая была гатовая.

У нас няма культуры шчасьця

Пісаць пра каханьне — гэта мой спосаб выжыць зь сябе гэтыя цяжкія кнігі (папярэднія — РС.), узнавіцца. Мой абарончы слой прадзіраўлены з усіх бакоў... Мне не перашкаджае, што я ў рэгаліях, бо калі я прыходжу да чалавека, я прыходжу да яго як да сябра... Мы гаворым зь ім... У Трыфанава ёсьць харошы выраз: «Мы ўсе суседзі па часе...» Вось нам дастаўся гэты кавалачак часу, што мы пра яго зразумелі? Што мы дасталі зь сябе?

У нас няма культуры шчасьця, у нас ёсьць культура пакутаў. Вельмі цяжка гаварыць пра моманты шчасьця. Пра першае імгненьне каханьня яшчэ могуць распавесьці, а пасьля... Шчасьце — гэта доўгая дарога, палац, дзе шмат памяшканьняў, дзьвярэй, трэба шмат ключыкаў... Гэтага няма і гэтага няма нават у літаратуры. У расейскай літаратуры каханьне вельмі хутка сканчаецца... Нейкі момант, яны пажаніліся, і ўсё хутка сканчаецца... А працягу гэтай радасьці, працягласьці ў часе, у жыцьці — гэтага няма, гэта новае для нас.

Мне самой трэба мяняцца ад кнігі да кнігі. Не магу сказаць, што кніга пра каханьне радасная. Гэта вельмі жорсткая кніга.

Мяне тут жа назвалі «бандэраўкай»

Я неяк распавяла расейскаму журналісту, што мяне выратавала настаяцелька манастыра. Яны жылі ў Івана-Франкоўску, бацька служыў у вайсковай частцы, маці была бібліятэкарам. Яны там пазнаёміліся. Яна ўкраінка, ажаніліся. Калі я нарадзілася, нас там абрабавалі. Савецкім афіцэрам нічога не прадавалі. Вы ведаеце, як «любілі» ў заходняй Украіне савецкіх афіцэраў. Я маленькая, яшчэ года не было, хварэла ад голаду. Мой бацька прыйшоў і ўпаў на калені перад настаяцелькай манастыра і сказаў: «Я нават разумею вас, што я ваш вораг, але ў мяне памірае дзіця... Вы ж слугі Бога, вы ж ня можаце, каб дзіця памерла». Жанчына не адразу яму адказала, гэта ж складана — выбраць паміж дабром і злом... Пасьля сказала: «Каб мы цябе тут ня бачылі, а твая жонка хай прыходзіць кожны дзень і будзе атрымліваць літар казінага малака»... Гэта мяне выратавала... Калі я гэта распавяла (у Расеі — РС.), я тут жа стала «бандэраўкай».

Гэта час гістарычных крыўдаў

І гэта будзе доўга і доўга не забывацца, гэта будзе праходзіць стагодзьдзямі. Канечне, расейскае тэлебачаньне разгайдала людзей, гэта злачынства расейскага тэлебачаньня... гэтыя «расьпятыя хлопчыкі», «згвалчаныя дзяўчынкі»... Я сама зьдзіўляюся, адкуль такая нянавісьць нават у простых людзей. Але думаю, што ўсё гэта можна перажыць...Вось немцы што зрабілі на нашай зямлі? А мне бабуля распавядала, што калі палонных немцаў вялі і ў доме дзьве бульбіны, то адну бульбіну жанчына нашая магла аддаць гэтаму «дахадзягу»-немцу... Усё ж чалавечае сэрца ўладкаванае больш складана, чым тэлевізар. І на гэта ўся надзея.

Мы — закладнікі Чарнобылю

Для Захаду: дайце грошай, мы няшчасныя, чарнобыльскія. А для сваіх людзей нават не зрабілі дазімэтраў. Спачатку далі ў некалькіх вёсках, а яны трышчэлі цэлы дзень. І стала ясна, што людзі будуць патрабаваць пераезду, а грошай на гэта няма... Тут чалавечае жыцьцё нічога не каштуе... і тая аўтарытарная ўлада, якая ёсьць у нас, — нельга сказаць, што яна адукаваная....

Вельмі шмат людзей памерла... І каго не спытаеш — усе ад раку. Мы сапраўды чарнобыльская лябараторыя, як кажуць беларусы пра сябе. Мы «чорныя скрынкі», якія запісваюць інфармацыю для ўсіх іншых людзей. Чарнобыль не зразуметы, і нават Фукусіма не прымусіла пра гэта задумацца. Напэўна ў сілу таго, што мы жывем у аўтарытарным грамадзтве і яно пад кантролем. Антыатамныя арганізацыі забароненыя, нават бацькам хворых дзяцей не даюць аб’ядноўвацца. І нават Расея стала будаваць атамную станцыю на мяжы зь Літвой. Літва пратэстуе, але хто ў нас слухае пратэсты Літвы? Мы закладнікі Чарнобыля, нічога не памянялася. І гаварыць асабліва нельга па тэлебачаньні. Мяне ўвогуле не выдаюць, а «чарнобыльскую» кнігу тым больш. Я атрымала прэмію, купіла кнігу і ўвезла яе ў краіну. Тысячы валянтэраў раздалі гэтыя кнігі, каб хаця б чыталі ў вёсках, мы імкнуліся раздаваць настаўнікам... Каб у людзей было пачуцьцё небясьпекі... Але валянтэры ня могуць пераламіць сытуацыю, гэта мусіць рабіць дзяржава.

Цяпер Лукашэнку вельмі складана зрабіць выгляд, што мяне няма

Тут не апазыцыянэрства маё заўсёднае... Ён жа ў нас нарцыс, мусіць быць адзін, нікога побач ня мусіць быць. Ёсьць такія мужчыны, вялікія, вялізныя. Вельмі сьмешна, калі такія вялізныя мужчыны такія «пяшчотныя». Складана (заля сьмяецца).

Лукашэнка цяпер заігрывае з Эўропай, паколькі Пуцін мала стаў даваць грошай, грошы ідуць на вайну, і калі ёсьць Нобэлеўская прэмія, то кнігі нават зьяўляюцца ў крамах. Толькі яны каштуюць шалёныя грошы. Мая дачка працуе і атрымлівае недзе 220 эўра, то заплаціць 25 эўра за кнігу, гэта складана.

Беларускі чытач захапляльны

Людзі, калі я ў горадзе, падыходзяць, абдымаюць. Нікому ня хочацца жыць у прыніжанай Беларусі. Для людзей важна, што пра Беларусь даведаліся, што мы ёсьць. Першы нобэль у гісторыі Беларусі, гэта важна для самасьвядомасьці людзей. Людзі падыходзяць, нават плачуць, фатаграфуюцца... Гэта, канечне, шчасьлівыя моманты.

Ёсьць цёмны бок мастацтва

Я шмат пра гэта думала... Немаральны бок мастацтва... З пункту гледжаньня мастацтва аднолькава цікавыя і кат, і ахвяра. Ты абсалютна дакладна разумееш, што ёсьць нешта немаральнае ў разгляданьні чужога гора, чужога подзьвігу, але іншага шляху распавесьці пра гэта няма... І жанчына, якая плача і крычыць, як зьвер, калі ў яе 9-мэтровую кватэру уцягваюць вялізную труну з сынам, яна сама пра сябе не раскажа... Гэта я мушу распавесьці за яе.

Я люблю старых вясковых людзей

Я пабачыла маму Надзі Саўчанкі, і яе твар так нагадаў мне твар маёй бабулі. Вось гэтая ціхая-ціхая ўнутраная дабрыня, гатовасьць несьці свой крыж, нязломнасьць. У такіх людзей атрымліваюцца харошыя дзеці — такія моцныя жанчыны, як Надзя (аплядысмэнты).

Абсалютна свабоднай я стала ў Аўганістане

Усё было ўзрушаньнем... Мы заходзім у шпіталь у Кабуле, кажуць «прывезьлі раздаваць дзецям цацкі». Усе дзеці — інваліды. Гэтыя вёскі апрацоўваў рускі «град», маленькі кішлак ператвараўся ў перааранае поле. Мы зайшлі ў шпіталь, там адны старыя, жанчыны і дзеці. У мяне ахапак мішак плюшавых. Маладая дзяўчынка зь дзіцём на руках, я даю яму мішку, а ён бярэ зубамі. Я пытаюся, чаму зубамі, а гэтая маленькая дзяўчынка ў такой ятрасьці зрывае коўдрачку — а ён бяз ручак, і ножкі адной, здаецца, няма... Ці зь верталётчыкамі мы ўздымаліся ўверх. Я пытаюся, што такое блішчыць унізе. Яны кажуць: «А там тысячы цынкавых трунаў, якія ляжаць... чакаюць нас... Уздымаесься кожны дзень і ляжыш... А самае галоўнае — не разумееш, якога чорта ты тут робіш, ня трэба ім гэты наш сацыялізм...»

Падыходзіш у турме да чалавека, яго заўтра мусяць расстраляць... маджахед... Я пытаюся: ня страшна паміраць? Такі прыгожы мужчына... А ён кажа: «Не, ня страшна. Я пайду да Алаха, я забіваў няверных, ён добра мяне прыме». І як можна перамагчы такога чалавека? Ты баісься паміраць, а ён не.

Ну і Чарнобыль увогуле выкінуў у новую прастору, дзе ты пачувалася ані ўкраінкай, ані беларускай, ані немкай, была прадстаўніком біявіда, які можа быць зьнішчаны...Нават бачыш, што можаш зьнікнуць, як гэты матылёк, як гэты вожык, як усё іншае...

Калі ўсур’ёз задумацца пра жыцьцё

... яно шалёна цікавае, яно шалёна незразумелае... І які тут камунізм?..