Бабруйская акцыя мела працяг на Лубянцы. З Прагі пра тое, ці варта адна запальная бутэлька доўгіх гадоў турмы. Як былы палітвязень Яўген Васьковіч ацэньвае пэрфоманс расейскага мастака Пятра Паўленскага, сваё мінулае і глядзіць у будучае.
Яўген Васьковіч, адзін з апошніх беларускіх палітвязьняў, напоўніцу ўжывае свабоду. Цяпер ён мае месяц рэабілітацыйнага адпачынку ў Чэхіі. Ад прапановы чэскай праваабарончай арганізацыі «Чалавек у нядолі» паехаць у санаторый, ён, праўда, адмовіўся. Кажа, што і так «адпачыў» за чатыры з паловай гады. Выбраў Прагу, экскурсіі і сустрэчы.
Расейскі мастак Пётр Паўленскі, які ў мастацкай форме фактычна паўтарыў у Маскве акцыю Васьковіча і яго паплечнікаў, цяпер арыштаваны. Калі беларусы кінулі бутэльку з кактэйлем Молатава ў дзьверы бабруйскага КДБ, Паўленскі абліў бэнзінам і падпаліў дзьверы маскоўскай Лубянкі. Ён кажа, што яго пэрфоманс быў «пальчаткай у твар тэрарыстычнай пагрозе, якую нясе ФСБ». З гэтых паралеляў мы пачалі размову зь Яўгенам Васьковічам.
— Мы ня ведаем, як ацэніць расейскі суд акцыю Паўленскага, бо няясна, па якім артыкуле яго будуць судзіць — хуліганства, вандалізм, пагроза жыцьцю супрацоўніка міліцыі або нешта іншае. Расейскія мэдыі пішуць, што яму можа пагражаць прынамсі да трох гадоў. Вам далі сем. Ці азначае гэта, што беларуская судовая сыстэма самая суровая?
— На маю думку, беларуская судовая сыстэма і ўвогуле сыстэма Лукашэнкі будуецца на тым, што наша дзяржава не такая вялікая як Расея і па колькасьці жыхароў і тэрыторыі, і не такая моцная. Расейцы могуць сабе дазволіць нават не караць таго ж Паўленскага, калі на тое будуць прычыны. Расейскія ўлады будуць арыентавацца на думку насельніцтва наконт гэтай акцыі. Калі насельніцтва будзе падтрымліваць улады, то яму дадуць можа і больш за тры гады. Я чытаў камэнтары на розных рэсурсах, большасьць людзей незадаволеныя тым, што ён зрабіў.
— Як вы думаеце, чаму расейскія грамадзяне больш схільныя да пазыцыі. з ФСБ не жартуюць?
— Калі структура належыць да спэцслужбаў, зь ёй баяцца жартаваць, бо вакол кожнай такой структуры ёсьць таямніца. Людзі проста ня ведаюць, што ад іх чакаць.
— А чым вам, тады дваццацігадовым, так насаліла КДБ? Чаму Вы вырашылі зь ім змагацца?
— Беларускае КДБ гэта тая структура і тыя людзі, якія праводзяць рэпрэсіі ў краіне. Менавіта празь іх улада ўзьдзейнічае на народ, запужвае. Гэта таксама тая структура, у якой вельмі шмат людзей, якія, на маю думку, у рознай ступені супрацоўнічаюць з ФСБ. Гэта вялікая небясьпека для беларускай дзяржаўнасьці.
— Як ацаніла беларуская турма тое, што вы туды прыйшлі як такі рэвалюцыянэр, юны змагар з органамі?
— Калі браць агулам, то асуджаныя даволі прыемна рэагавалі, але некаторыя не адкрыта гэта рабілі.
— Ваш тэрмін, можа быць, цягнуўся яшчэ б і дагэтуль. На шчасьце здарыліся ў Беларусі чарговыя выбары, калі палітвязьні сталі недарэчы. Вас памілавалі. Грамадзтва ацаніла прынцыповасьць Міколы Статкевіча, які быў палітычным супернікам Лукашэнкі і не папрасіў яго пра памілаваньне. Але вы ж выступалі ня супраць прэзыдэнта, што тады вам замінала падпісаць просьбу аб памілаваньні?
Я не хацеў прасіць кагосьці аб чымсьці, бо гэта абавязвае да ляяльнасьці ўладзе.
— Рэч у тым, што прэзыдэнту ў нашай краіне падпарадкоўваецца гэты рэпрэсіўны апарат. І калі чалавек просіць яго памілаваць, то ён тым самым кажа: я быў дурнем, прабачце, выпусьціце мяне, дурня. Я не хацеў прасіць кагосьці аб чымсьці, бо гэта абавязвае да ляяльнасьці ўладзе.
— Ці можна ў турме выжыць, напрыклад, дзякуючы працы? Вось вы прызнавалі, што прайшлі такую эвалюцыю — ад нежаданьня працаваць аж да авалоданьня новай спэцыяльнасьцю — у слоўніку яна нават ня мае мужчынскага роду «швач» — гэта швачка. Што вы шылі?
— Я шыў вопратку. Для мяне гэта была такога роду выратаваньне ад маладых супрацоўнікаў, якія не былі афіцэрамі і яшчэ не вельмі разумелі, як сябе паводзіць з асуджанымі. Калі я прыходзіў у цэх, да мяне было меней увагі, мяне бачылі толькі майстар і пару міліцыянтаў. Па-другое, гэта была магчымасьць там зарабляць. Гэта быў такі левы даход.
— Што можна было пашыць, каб прадаць некаму і за колькі?
Зарплата там адзіная — цыгарэты.
— Штаны, кліфт [куртка з бавоўны], спартовы касьцюм, што дазваляецца ў лягеры. Шмат у каго і рвецца, трэба было падшыць. Ну а зарплата там адзіная — цыгарэты.
— А ў рублях афіцыйна вам нешта налічвалася? Норма, зарплата былі?
— Нормы як такой у нас не было. Я рабіў столькі, колькі пасьпяваў. Самае большае, што мне налічылі за месяц, гэта 32 тысячы.
— У якім годзе?
— У 2014-м. А ў 2015-м выходзіла, што і даляр у пераліку за месяц, і тры тысячы нашых рублёў.
— Калі-небудзь, азіраючыся назад, ці задаяце вы сабе пытаньне, ці варты быў той «кактэйль» столькіх гадоў турмы?
Я ўжо не азіраюся назад, бо насамрэч, тое, што я зрабіў, трэба было зрабіць, каб я неяк спазнаў жыцьцё.
— Я ўжо не азіраюся назад, бо насамрэч, тое, што я зрабіў, трэба было зрабіць, каб я неяк спазнаў жыцьцё. Але мінулае для мяне засталося ў мінулым. Я гляджу на тое, што ёсьць цяпер. Гэтым момантам трэба жыць.
— А калі гаварыць пра тое, чаму навучыла турма...
— Турма навучыла дзейнічаць больш асьцярожна. Навучыла разважлівасьці. Цаніць ня толькі свае, але чужыя каштоўнасьці. Тады можна ўзаемаіснаваць, пазьбягаючы канфліктаў.
