Андрэй Аляхновіч, аўтар-укладальнік кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008», сабраў зьвесткі пра больш як дзьве тысячы рэпрэсаваных землякоў з рэгіёну Малое Палесьсе.
Праца над кнігай, у якую ўвайшлі вусныя сьведчаньні сваякоў рэпрэсаваных, вялася сем гадоў. Рэдактарам стаў Сяргей Дубавец. У кнізе ёсьць і ягоныя тэксты, прысьвечаныя тэме рэпрэсіяў на Беларусі.
ЖЫВАЯ ТРАНСЬЛЯЦЫЯ:
Аўтары ня сталі абмяжоўваць сябе рамкамі гістарычных пэрыядаў. Кніга мае засьведчыць: рэпрэсіі на Беларусі працягваюцца і цяпер. І гаварыць пра тых, хто бясьсьледна зьнік у часы інтэрнэту і шэнгенскіх візаў, нашым сучасьнікам часам страшней, чым пра расстралянага ў 1937-м дзеда.
Свабода пагаварыла з аўтарам кнігі Андрэем Аляхновічам напярэдадні сёньняшняй прэзэнтацыі ў Менску.
У самога Андрэя Аляхновіча рэпрэсаваных і высланых — палова сям’і. Таму зварот да гэтай тэмы для яго зусім не выпадковы, кажа аўтар:
«Да гэтага мы ведалі, што ў Крупскім раёне афіцыйна толькі ад 350 да 360 рэпрэсаваных. Яны праходзяць праз афіцыйныя кнігі „Памяць“. Апошнім часам у прэсе — у нашай раённай, у прыватнасьці, — зьявіліся заявы, што шмат каго правільна рэпрэсавалі, „за дзела“, не было „невінаватых“, а ўсе былі вінаватыя. Ідзе, як бачым, абяленьне рэпрэсіяў. І гэта таксама было матывацыяй, каб даць людзям праўду. Такім чынам мы знайшлі дзьве з паловай тысячы прозьвішчаў, якія ніколі нідзе не ўпаміналіся».
Андрэй Аляхновіч зазначае, што вялікую ўвагу складальнікі аддавалі архіўным дакумэнтам. Ня толькі вынятым са спэцархіваў, але і тым, што захаваліся ў сем’ях.
«Працавалі з двума асноўнымі архівамі. Самы галоўны — гэта тое, што Аляксандру Лукашуку ўдалося выцягнуць у той кароткі пэрыяд „адлігі“ на пачатку 90-х з архіваў КДБ. Гэта так званая „Картатэка Сталіна“, якая друкавалася і гучала на Радыё Свабода. Мы спраўдзілі ўсе імёны па ёй, унесьлі ў кнігу.
А другі — гэта наш, асабісты архіў Малога Палесься, прыватныя архівы людзей і грамадзкі архіў, які мы самі зьбіраем. Ён называецца „Архіў харугвы скаўтаў Малога Палесься“. Там зьбіраецца вусная гісторыя — тое, што памятаюць дзеці, унукі і праўнукі рэпрэсаваных. А таксама ўся краязнаўчая інфармацыя, якую мы зьбіралі падчас нашых штогадовых вандровак па вёсках і мястэчках».
Андрэй Аляхновіч кажа, што людзі дагэтуль баяцца распавядаць пра трагічныя гісторыі сваіх сем’яў і палітычны перасьлед.
«Баяцца, як і раней. Шмат каго не ўдалося ўгаварыць. Што дзіўна — выйшла кніжка, і мы праехалі па вёсках падарыць тым бабулькам, якія не пабаяліся распавесьці. Дык рэакцыя аднавяскоўцаў была такая: „Надрукавалі ўсё ж такі?! Дык я тады і пра свайго дзеда распавяду! А я пра сваю бабку!“ Пакуль не пабачылі кнігі — ня верылі, што такое можа быць».
Аляхновіч распавядае, што пра гісторыю земляка Анатоля Красоўскага, які зьнік разам зь Віктарам Ганчаром у 1999-м, кажуць проста шэптам.
«Гэты страх нікуды ня зьнік. Чым бліжэйшая па часе гісторыя рэпрэсаванага да нас, тым больш страху», — заключае Аляхновіч.
Кніга ахоплівае пэрыяд у 90 гадоў. Ці зьмяніліся за гэты час мэтады барацьбы з іншадумцамі?
«Я б сказаў, што ўдасканальваліся, — адказвае Аляхновіч. — 1937 год не параўнаеш з 1981-м, бо ў 37-м проста бралі і стралялі.
А ў 81-м трэба было нейкую „бачнасьць“ і псэўдазаконнасьць захоўваць. Вось, напрыклад, у брэжнеўскі час быў рэпрэсаваны адзін з нашых землякоў, навуковец Міхаіл Наскавец. Ён у Алма-Аце адбываў пакараньне, там жа быў рэабілітаваны. І ад прэзыдэнта Казахстану Назарбаева меў нават мэдаль. На жаль, яго няма ўжо. Пахаваны ён у сваёй роднай вёсцы.
Але можна згадаць Лявона Баразну, які загінуў у 1972-м годзе пры нявысьветленых абставінах. І кажуць, што быў забіты крымінальнікам за актыўную беларускую пазыцыю.
Можа, мэтады і мяняліся, але сутнасьць адна. Інструмэнтарый стаў больш разнастайны, але сэнс не зьмяніўся», — заключае Аляхновіч.
Усе гісторыі, — кажа аўтар, — прапушчаныя празь сябе. Вось, напрыклад, такая — пра сям’ю Акаловічаў зь вёскі Дакудава.
«У ёй пяць братоў было — і ўсе рэпрэсаваныя, расстраляныя. Траіх адразу расстралялі. Маці засталася адна. Пазьней забралі чацьвертага.
А пяты, старэйшы брат, аж з 1923 году хаваўся ў Казахстане, бо быў удзельнікам антыбальшавіцкага атраду знакамітага Юркі Моніча, таксама нашага земляка. І калі тут пачаўся хапун, яму ўдалося зьбегчы, ён хаваўся там амаль 15 год. Але ўсё адно цягне на родную зямельку, на Беларусь. І ён вярнуўся ў 1937-м годзе, цішком, каб ніхто ня ведаў, прыйшоў да маці. А братоў ужо няма — забралі ў НКУС у Барысаў.
У вёсцы ж не схаваесься, праз тыдзень стала вядома, што ён вярнуўся. З крупскай міліцыі перадалі маці: „Хай не хаваецца, а прыйдзе і здаецца добраахвотна, тады мы выпусьцім малодшых братоў“. Ён так і зрабіў — разьвітаўся з маці і пайшоў вызваляць малодшых братоў. Ня ведаючы таго, што іх ужо ў жывых няма, яны ўжо былі расстраляныя. Мы пра гэта даведаліся, калі ў архівах працавалі.
Маці іхная засталася адна. Але вось што цікава. Іхнага стрыечнага брата, таксама Акаловіча, сям’я была высланая ў Сыбір. Дык той брат прайшоў усю вайну і стаў поўным кавалерам Ордэна Славы. Вось такі лёс беларускай сям’і».
Прэзэнтацыя кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008» адбудзецца сёньня, 6 чэрвеня, у сядзібе БНФ (Чарнышэўскага, 3А) а 18 гадзіне.
Праца над кнігай, у якую ўвайшлі вусныя сьведчаньні сваякоў рэпрэсаваных, вялася сем гадоў. Рэдактарам стаў Сяргей Дубавец. У кнізе ёсьць і ягоныя тэксты, прысьвечаныя тэме рэпрэсіяў на Беларусі.
ЖЫВАЯ ТРАНСЬЛЯЦЫЯ:
Аўтары ня сталі абмяжоўваць сябе рамкамі гістарычных пэрыядаў. Кніга мае засьведчыць: рэпрэсіі на Беларусі працягваюцца і цяпер. І гаварыць пра тых, хто бясьсьледна зьнік у часы інтэрнэту і шэнгенскіх візаў, нашым сучасьнікам часам страшней, чым пра расстралянага ў 1937-м дзеда.
Свабода пагаварыла з аўтарам кнігі Андрэем Аляхновічам напярэдадні сёньняшняй прэзэнтацыі ў Менску.
Гэты страх нікуды ня зьнік. Чым бліжэйшая па часе гісторыя рэпрэсаванага да нас, тым больш страху
«Да гэтага мы ведалі, што ў Крупскім раёне афіцыйна толькі ад 350 да 360 рэпрэсаваных. Яны праходзяць праз афіцыйныя кнігі „Памяць“. Апошнім часам у прэсе — у нашай раённай, у прыватнасьці, — зьявіліся заявы, што шмат каго правільна рэпрэсавалі, „за дзела“, не было „невінаватых“, а ўсе былі вінаватыя. Ідзе, як бачым, абяленьне рэпрэсіяў. І гэта таксама было матывацыяй, каб даць людзям праўду. Такім чынам мы знайшлі дзьве з паловай тысячы прозьвішчаў, якія ніколі нідзе не ўпаміналіся».
Андрэй Аляхновіч зазначае, што вялікую ўвагу складальнікі аддавалі архіўным дакумэнтам. Ня толькі вынятым са спэцархіваў, але і тым, што захаваліся ў сем’ях.
«Працавалі з двума асноўнымі архівамі. Самы галоўны — гэта тое, што Аляксандру Лукашуку ўдалося выцягнуць у той кароткі пэрыяд „адлігі“ на пачатку 90-х з архіваў КДБ. Гэта так званая „Картатэка Сталіна“, якая друкавалася і гучала на Радыё Свабода. Мы спраўдзілі ўсе імёны па ёй, унесьлі ў кнігу.
А другі — гэта наш, асабісты архіў Малога Палесься, прыватныя архівы людзей і грамадзкі архіў, які мы самі зьбіраем. Ён называецца „Архіў харугвы скаўтаў Малога Палесься“. Там зьбіраецца вусная гісторыя — тое, што памятаюць дзеці, унукі і праўнукі рэпрэсаваных. А таксама ўся краязнаўчая інфармацыя, якую мы зьбіралі падчас нашых штогадовых вандровак па вёсках і мястэчках».
Андрэй Аляхновіч кажа, што людзі дагэтуль баяцца распавядаць пра трагічныя гісторыі сваіх сем’яў і палітычны перасьлед.
«Баяцца, як і раней. Шмат каго не ўдалося ўгаварыць. Што дзіўна — выйшла кніжка, і мы праехалі па вёсках падарыць тым бабулькам, якія не пабаяліся распавесьці. Дык рэакцыя аднавяскоўцаў была такая: „Надрукавалі ўсё ж такі?! Дык я тады і пра свайго дзеда распавяду! А я пра сваю бабку!“ Пакуль не пабачылі кнігі — ня верылі, што такое можа быць».
Баяцца, як і раней. Шмат каго не ўдалося ўгаварыць
«Гэты страх нікуды ня зьнік. Чым бліжэйшая па часе гісторыя рэпрэсаванага да нас, тым больш страху», — заключае Аляхновіч.
Кніга ахоплівае пэрыяд у 90 гадоў. Ці зьмяніліся за гэты час мэтады барацьбы з іншадумцамі?
«Я б сказаў, што ўдасканальваліся, — адказвае Аляхновіч. — 1937 год не параўнаеш з 1981-м, бо ў 37-м проста бралі і стралялі.
А ў 81-м трэба было нейкую „бачнасьць“ і псэўдазаконнасьць захоўваць. Вось, напрыклад, у брэжнеўскі час быў рэпрэсаваны адзін з нашых землякоў, навуковец Міхаіл Наскавец. Ён у Алма-Аце адбываў пакараньне, там жа быў рэабілітаваны. І ад прэзыдэнта Казахстану Назарбаева меў нават мэдаль. На жаль, яго няма ўжо. Пахаваны ён у сваёй роднай вёсцы.
Але можна згадаць Лявона Баразну, які загінуў у 1972-м годзе пры нявысьветленых абставінах. І кажуць, што быў забіты крымінальнікам за актыўную беларускую пазыцыю.
Можа, мэтады і мяняліся, але сутнасьць адна. Інструмэнтарый стаў больш разнастайны, але сэнс не зьмяніўся», — заключае Аляхновіч.
Усе гісторыі, — кажа аўтар, — прапушчаныя празь сябе. Вось, напрыклад, такая — пра сям’ю Акаловічаў зь вёскі Дакудава.
«У ёй пяць братоў было — і ўсе рэпрэсаваныя, расстраляныя. Траіх адразу расстралялі. Маці засталася адна. Пазьней забралі чацьвертага.
А пяты, старэйшы брат, аж з 1923 году хаваўся ў Казахстане, бо быў удзельнікам антыбальшавіцкага атраду знакамітага Юркі Моніча, таксама нашага земляка. І калі тут пачаўся хапун, яму ўдалося зьбегчы, ён хаваўся там амаль 15 год. Але ўсё адно цягне на родную зямельку, на Беларусь. І ён вярнуўся ў 1937-м годзе, цішком, каб ніхто ня ведаў, прыйшоў да маці. А братоў ужо няма — забралі ў НКУС у Барысаў.
У вёсцы ж не схаваесься, праз тыдзень стала вядома, што ён вярнуўся. З крупскай міліцыі перадалі маці: „Хай не хаваецца, а прыйдзе і здаецца добраахвотна, тады мы выпусьцім малодшых братоў“. Ён так і зрабіў — разьвітаўся з маці і пайшоў вызваляць малодшых братоў. Ня ведаючы таго, што іх ужо ў жывых няма, яны ўжо былі расстраляныя. Мы пра гэта даведаліся, калі ў архівах працавалі.
Маці іхная засталася адна. Але вось што цікава. Іхнага стрыечнага брата, таксама Акаловіча, сям’я была высланая ў Сыбір. Дык той брат прайшоў усю вайну і стаў поўным кавалерам Ордэна Славы. Вось такі лёс беларускай сям’і».
Прэзэнтацыя кнігі «Хронікі палітычнага тэрору. Крупскі рэгіён. 1918–2008» адбудзецца сёньня, 6 чэрвеня, у сядзібе БНФ (Чарнышэўскага, 3А) а 18 гадзіне.
