Суразмоўцы Радыё Свабода адзначаюць нерацыянальныя паводзін Крамля з пункту гледжаньня нераспаўсюджаньня ядзернай зброі.
Іранскі орган замежнага вяшчаньня PressTV апублікаваў нататку аб заяве генэральнага дырэктара «Расея сёньня», тэлевядучага Дзьмітрыя Кісялёва, што Расея зьяўляецца «адзінай краінай, здольнай ператварыць Злучаныя Штаты ў радыяактыўны попел».
Іранская прэса, як і амэрыканская, не магла прайсьці міма таго, што сказаў у эфіры расейскі журналіст, гэтак блізка зьвязаны з Крамлём. Менавіта такія аргумэнты выкарыстоўвае Іран для ўнутранай прапаганды уласнай праграмы ўзбагачэньня ўрану — ўладаньне атамам дае ўладу ў сьвеце.
Паводзіны Расеі і заявы, якія ідуць з Масквы, выклікаюць цэлы шэраг пытаньняў адносна будучыні працэсу нераспаўсюджаньня ядзернай зброі і сыстэмы дагавораў і міжнародных актаў, якія склаліся пасьля ўступленьня ў сілу Дагавора аб нераспаўсюджаньні ядзернай зброі ў 1970 годзе (ён быў адкрыты для падпісаньня ў 1968-м).
Марк Фіцпатрык, дырэктар праграмы нераспаўсюджаньня ядзернай зброі ў лёнданскім Інстытуце міжнародных і стратэгічных дасьледаваньняў, кажа ў інтэрвію Радыё Свабода, што калі чуе заявы пра «радыяактыўны попел», задаецца толькі адным пытаньнем: хто дазваляе сабе казаць падобнае ў нашым стагоддзі?
«Каб гаварыць падобнае, трэба быць прымітыўным істотай з нейкага прымітыўнага стагоддзя. Неверагодна, што ў гэтага чалавека ёсьць нейкая ўладная пасаду і нейкае павага ў Расеі»! — Кажа Фіцпатрык.
Але нашмат больш сур’ёзная праблема, на яго думку, — парушэньне Расеяй Будапэшцкага мэмарандума. Расея парушыла тэрытарыяльную цэласнасьць Украіны пасьля таго, як абавязалася датрымліваць гэтую цэласнасьць наўзамен на тое, што Кіеў разьвітаецца са сваім ядзерным арсэналам.
«Я баюся, што давер да падобнага роду абяцаньняў і абавязальніцтваў зараз пад пытаньнем, асабліва давер да Расеі і да яе абяцаньняў. Хто цяпер паверыць Расеі?» — кажа Фіцпатрык.
Зь ім згодны і Дэрыл Кімбал, выканаўчы дырэктар амэрыканскай Асацыяцыі па кантролі за зброяй.
«Падпісаньне мэмарандума 1994 цесна зьвязана з іншымі працэсамі, — кажа ён, — з тым, што Ўкраіна стала членам Дагавора аб нераспаўсюджваньні ядзернай зброі і вывезла сваю ядзерную зброю, якую атрымала ў спадчыну ад Савецкага Саюза. Гэта значыць усё гэта — удар па сыстэме ядзернага нераспаўсюджаньня ў сьвеце. Дзяржавы, якія адмовіліся ад ядзернай зброі або якія адмовіліся ад ідэі стварэньня ядзернай зброі, павінны дакладна ведаць, што ядзерныя дзяржавы не ўяўляюць пагрозу іх сувэрэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці. І тое, што адбываецца цяпер з Украінай, прымусіць неядзерныя дзяржавы нэрвавацца».
Мэмарандум 1994 года працягвае лёгіку міжнароднага права ў галіне нераспаўсюджаньня ядзернай зброі. Дагавор аб нераспаўсюджанні ядзернай зброі 1968 называюць асноўным дакумэнтам 20 стагоддзя. Яго зьяўленьне менавіта ў 68-м годзе, натуральна, не выпадкова. У 60- я гады ядзерная зброя стала папулярнай. Злучаным Штатам і Савецкаму Саюзу ўдалося стварыць кампактныя ядзерныя зарады, ядзерную зброю, якімі можна было страляць, умоўна кажучы, з пляча. ЗША абсталявалі ёй ня толькі войска, але і флёт
.
Савецкі Саюз ішоў на вельмі блізкай адлегласьці. Лёгіка ядзернай перавагі напачатку пераважала ў сьвеце. Нават такая краіна, як Швэцыя, якая ўпарта захоўвала свой незалежны ад блёкаў статус, стварыла ядзерную праграму. Ядзерная праграма была ў Швайцарыі, пра ядзерную зброю вяліся палітычныя дэбаты ў Нямеччыне, у Італіі, у Японіі, у Аўстраліі...
Джозэф Сырынсіёне, кіраўнік Фонду «Полаўшэрз» нагадаў аднойчы ў інтэрвію Радыё Свабода, што прэзыдэнт ЗША Джон Кэнэдзі папярэдзіў ў 1960-м, падчас перадвыбарчай кампаніі, што калі нічога не распачаць, то да сярэдзіны дзесяцігоддзя будзе ўжо не 4 ядзерных дзяржавы (у той час атамная бомба была ў ЗША, Савецкага Саюзу, Францыі і Вялікабрытаніі), а 15-20-25 ядзерных дзяржаў. І тады, сказаў ён, гэта зброя будзе ў вялікіх і малых краінаў, у краінаў, якія адыгрываюць важную ролю ў міжнародных адносінах, і ў тых, хто ніякай ролі не адыгрывае. Любы рэгіянальны канфлікт можа перарасьці ў ядзерную вайну, у якую ўцягнуцца і звышдзяржавы.
Ядзерныя дзяржавы зразумелі, чым можа абярнуцца гэтая гонка. Дагавор 1968 стаў першым дакумэнтам, у якім запісана, што ядзерная зброя прынцыпова адрозьніваецца ад клясычнай. І яе распаўсюджваньне трэба кантраляваць і абмяжоўваць. Так пачала зараджацца цяперашняя сыстэма нераспаўсюджаньня. Адразу пасьля Дагавора 1968 19 чэрвеня 1968 года Рада Бясьпекі ААН прыняла рэзалюцыю нумар 255 — першы звод гарантый для бязьядзерных дзяржаваў.
Гэта былі так званыя адмоўныя гарантыі бясьпекі — ядзерныя дзяржавы абавязаліся не ўжываць ядзерную зброю супраць няядзерныя дзяржаваў. Крыху пазьней зьявіліся і станоўчыя гарантыі бясьпекі — ядзерныя дзяржавы бралі пад сваё крыло, забясьпечвалі абарону бясьпекі і цэласнасьці бязьядзерных дзяржаў. Так атрымалася пераканаць Паўднёвую Карэю адмовіцца ад ядзернай праграмы нават пры тым, што сусед з Поўначы, КНДР, пачаў разьвіваць і працягвае разьвіваць ваенную ядзерную праграму.
Мэмарандум 1994 года, у якім Расея гарантавала тэрытарыяльную цэласнасьць і сувэрэнітэт Украіне — калі не працяг літары гэтых асноватворных прынцыпаў нераспаўсюджаньня, то працяг духу і мэнталітэту дакладна.
Прыклад для Тэгерана і Пхеньяна
З гэтага лягічна задаць пытаньне, як гэта парушэньне Расіяй духу руху нераспаўсюджання адаб’ецца на пазыцыі Ірана і Паўночнай Карэі на перамовах з міжнароднай супольнасьцю, якая спрабуе спыніць разьвіцьцё ядзерных праграм Тэгерана і Пхеньяна. Іран ўдзельнічае ў перамовах, Паўночная Карэя на дадзены момант не, але заўсёды ёсьць надзея, што і малады паўночнакарэйскі лідэр вернецца за стол перамоваў, калі санкцыі супраць яго рэжыму занадта моцна падзейнічаюць, а яго палітыка экспрапрыяцыі ўсяго, уключаючы харчаваньне, зноў прывядзе да небясьпечнай рысы голаду сярод насельніцтва.
Марк Фіцпатрык заўважае, што кансэнсус шасьці дзяржаваў на перамовах з Тэгеранам вельмі важны, паколькі дазваляе выступіць у дачыненьні да Ірана адзіным фронтам. Да гэтага часу Расея сваю пазыцыю не мяняла і кансэнсус не разьбівала. Тым ня менш, Фіцпатрык мяркуе, што Іран, гледзячы на тое, як разьвіваюцца падзеі, будзе чакаць, што ў адносінах шасьці бакоў узьнікнуць расколіны, што адзінства больш ня будзе. «У гэтай сытуацыі Іран, хутчэй за ўсё, будзе схільны не згаджацца на саступкі занадта хутка, думаючы, што, магчыма, калі пачакаць, то можна будзе выгандляваць лепшыя ўмовы для сябе або заключыць пабочную зьдзелку з Расеяй па меры таго, як адносіны Расеі з Захадам будуць пагаршацца, — кажа супрацоўнік брытанскага аналітычнага цэнтра. — Я думаю таксама, што цяпер Расея зь меншым жаданьнем будзе згаджацца на кампрамісы, якія пагражаюць ёй камэрцыйнымі стратамі дзеля таго, каб Іран пайшоў на зьдзелку».
Паўнавартасная дамоўленасьць з Іранам, верагодна, запатрабуе таго, каб Іран вывез свой нізкаўзбагачаны ўран у Расею. А на расейскай тэрыторыі зь яго зробяць ядзернае паліва — стрыжні для атамнага рэактара, якія потым можна будзе рээкспартаваць назад у Іран. Аднак, паколькі ўзбагачаны ўран быў выраблены ў Іране, паліва яму будзе пастаўляцца па больш нізкай цане. Гэта некалькі нявыгадна з камэрцыйнага пункту гледжаньня для Расеі, паколькі, у адваротным выпадку, яна магла б прадаваць паліва па рынкавай цане, вырабленае з уласнага расейскага ўрану.
Што ж тычыцца Паўночнай Карэі, то, як заўважае Фіцпатрык, Расея і так не была актыўным гульцом на гэтых перамовах. «Мне здаецца, паводзіны Расеі цяпер прывядуць да таго, што яна наогул апынецца ў баку. Расея ў цэлым асудзіла сябе на ізаляцыю ў сьвеце», — кажа аналітык.
На думку Дэрыла Кімбал, у бліжэйшай пэрспэктыве самы вялікі ўплыў на ядзерную бясьпеку ў сьвеце акажа той факт, што пэрспэктыва далейшага скарачэньня ядзернай зброі Злучанымі Штатамі і Расеяй апынецца немагчымай. Нават да ўкраінскага крызісу Расея адпрэчвала прапановы Злучаных Штатаў аб далейшым скарачэньні вельмі вялікіх запасаў ядзернай стратэгічнай зброі дзьвюх краінаў. «У бліжэйшыя месяцы наогул ня варта чакаць, што нешта зрушыцца з мёртвай кропкі, — кажа дырэктар амэрыканскай Асацыяцыі па кантролі за зброяй. — А гэта, у сваю чаргу, прывядзе да таго, што абсалютная большасьць краінаў сьвету — бязьядзернай большасьць — будуць моцна незадаволеныя Расеяй і іншымі ядзернымі дзяржавамі за няздольнасьць апошніх скараціць і абмежаваць ролю і значэньне ядзернай зброі ў сваёй ваеннай стратэгіі і стратэгіі бясьпекі».
З гэтага пункту гледжаньня, заўвагі вядучага адной з асноўных расейскіх інфармацыйных праграм, які адначасова зьяўляецца генэральным дырэктарам Russia Today, выклікаюць даволі вялікую занепакоенасьць, адзначае Кімбал.
«Такога роду заявы, якія транслююцца па расейскім тэлебачаньні ў разгар крызісу, — вельмі безадказныя, вельмі правакацыйныя. Яны — прыкмета таго, што расейскае кіраўніцтва дзейнічае ў зьлёгку ірацыянальнай манеры. А гэта ня можа не выклікаць заклапочанасьць», — кажа амэрыканскі экспэрт.
Іранскі орган замежнага вяшчаньня PressTV апублікаваў нататку аб заяве генэральнага дырэктара «Расея сёньня», тэлевядучага Дзьмітрыя Кісялёва, што Расея зьяўляецца «адзінай краінай, здольнай ператварыць Злучаныя Штаты ў радыяактыўны попел».
Іранская прэса, як і амэрыканская, не магла прайсьці міма таго, што сказаў у эфіры расейскі журналіст, гэтак блізка зьвязаны з Крамлём. Менавіта такія аргумэнты выкарыстоўвае Іран для ўнутранай прапаганды уласнай праграмы ўзбагачэньня ўрану — ўладаньне атамам дае ўладу ў сьвеце.
Паводзіны Расеі і заявы, якія ідуць з Масквы, выклікаюць цэлы шэраг пытаньняў адносна будучыні працэсу нераспаўсюджаньня ядзернай зброі і сыстэмы дагавораў і міжнародных актаў, якія склаліся пасьля ўступленьня ў сілу Дагавора аб нераспаўсюджаньні ядзернай зброі ў 1970 годзе (ён быў адкрыты для падпісаньня ў 1968-м).
Марк Фіцпатрык, дырэктар праграмы нераспаўсюджаньня ядзернай зброі ў лёнданскім Інстытуце міжнародных і стратэгічных дасьледаваньняў, кажа ў інтэрвію Радыё Свабода, што калі чуе заявы пра «радыяактыўны попел», задаецца толькі адным пытаньнем: хто дазваляе сабе казаць падобнае ў нашым стагоддзі?
«Каб гаварыць падобнае, трэба быць прымітыўным істотай з нейкага прымітыўнага стагоддзя. Неверагодна, што ў гэтага чалавека ёсьць нейкая ўладная пасаду і нейкае павага ў Расеі»! — Кажа Фіцпатрык.
Але нашмат больш сур’ёзная праблема, на яго думку, — парушэньне Расеяй Будапэшцкага мэмарандума. Расея парушыла тэрытарыяльную цэласнасьць Украіны пасьля таго, як абавязалася датрымліваць гэтую цэласнасьць наўзамен на тое, што Кіеў разьвітаецца са сваім ядзерным арсэналам.
«Я баюся, што давер да падобнага роду абяцаньняў і абавязальніцтваў зараз пад пытаньнем, асабліва давер да Расеі і да яе абяцаньняў. Хто цяпер паверыць Расеі?» — кажа Фіцпатрык.
Зь ім згодны і Дэрыл Кімбал, выканаўчы дырэктар амэрыканскай Асацыяцыі па кантролі за зброяй.
«Падпісаньне мэмарандума 1994 цесна зьвязана з іншымі працэсамі, — кажа ён, — з тым, што Ўкраіна стала членам Дагавора аб нераспаўсюджваньні ядзернай зброі і вывезла сваю ядзерную зброю, якую атрымала ў спадчыну ад Савецкага Саюза. Гэта значыць усё гэта — удар па сыстэме ядзернага нераспаўсюджаньня ў сьвеце. Дзяржавы, якія адмовіліся ад ядзернай зброі або якія адмовіліся ад ідэі стварэньня ядзернай зброі, павінны дакладна ведаць, што ядзерныя дзяржавы не ўяўляюць пагрозу іх сувэрэнітэту і тэрытарыяльнай цэласнасьці. І тое, што адбываецца цяпер з Украінай, прымусіць неядзерныя дзяржавы нэрвавацца».
тое, што адбываецца цяпер з Украінай, прымусіць неядзерныя дзяржавы нэрвавацца
.
Савецкі Саюз ішоў на вельмі блізкай адлегласьці. Лёгіка ядзернай перавагі напачатку пераважала ў сьвеце. Нават такая краіна, як Швэцыя, якая ўпарта захоўвала свой незалежны ад блёкаў статус, стварыла ядзерную праграму. Ядзерная праграма была ў Швайцарыі, пра ядзерную зброю вяліся палітычныя дэбаты ў Нямеччыне, у Італіі, у Японіі, у Аўстраліі...
Джозэф Сырынсіёне, кіраўнік Фонду «Полаўшэрз» нагадаў аднойчы ў інтэрвію Радыё Свабода, што прэзыдэнт ЗША Джон Кэнэдзі папярэдзіў ў 1960-м, падчас перадвыбарчай кампаніі, што калі нічога не распачаць, то да сярэдзіны дзесяцігоддзя будзе ўжо не 4 ядзерных дзяржавы (у той час атамная бомба была ў ЗША, Савецкага Саюзу, Францыі і Вялікабрытаніі), а 15-20-25 ядзерных дзяржаў. І тады, сказаў ён, гэта зброя будзе ў вялікіх і малых краінаў, у краінаў, якія адыгрываюць важную ролю ў міжнародных адносінах, і ў тых, хто ніякай ролі не адыгрывае. Любы рэгіянальны канфлікт можа перарасьці ў ядзерную вайну, у якую ўцягнуцца і звышдзяржавы.
Ядзерныя дзяржавы зразумелі, чым можа абярнуцца гэтая гонка. Дагавор 1968 стаў першым дакумэнтам, у якім запісана, што ядзерная зброя прынцыпова адрозьніваецца ад клясычнай. І яе распаўсюджваньне трэба кантраляваць і абмяжоўваць. Так пачала зараджацца цяперашняя сыстэма нераспаўсюджаньня. Адразу пасьля Дагавора 1968 19 чэрвеня 1968 года Рада Бясьпекі ААН прыняла рэзалюцыю нумар 255 — першы звод гарантый для бязьядзерных дзяржаваў.
Гэта былі так званыя адмоўныя гарантыі бясьпекі — ядзерныя дзяржавы абавязаліся не ўжываць ядзерную зброю супраць няядзерныя дзяржаваў. Крыху пазьней зьявіліся і станоўчыя гарантыі бясьпекі — ядзерныя дзяржавы бралі пад сваё крыло, забясьпечвалі абарону бясьпекі і цэласнасьці бязьядзерных дзяржаў. Так атрымалася пераканаць Паўднёвую Карэю адмовіцца ад ядзернай праграмы нават пры тым, што сусед з Поўначы, КНДР, пачаў разьвіваць і працягвае разьвіваць ваенную ядзерную праграму.
Мэмарандум 1994 года, у якім Расея гарантавала тэрытарыяльную цэласнасьць і сувэрэнітэт Украіне — калі не працяг літары гэтых асноватворных прынцыпаў нераспаўсюджаньня, то працяг духу і мэнталітэту дакладна.
Прыклад для Тэгерана і Пхеньяна
З гэтага лягічна задаць пытаньне, як гэта парушэньне Расіяй духу руху нераспаўсюджання адаб’ецца на пазыцыі Ірана і Паўночнай Карэі на перамовах з міжнароднай супольнасьцю, якая спрабуе спыніць разьвіцьцё ядзерных праграм Тэгерана і Пхеньяна. Іран ўдзельнічае ў перамовах, Паўночная Карэя на дадзены момант не, але заўсёды ёсьць надзея, што і малады паўночнакарэйскі лідэр вернецца за стол перамоваў, калі санкцыі супраць яго рэжыму занадта моцна падзейнічаюць, а яго палітыка экспрапрыяцыі ўсяго, уключаючы харчаваньне, зноў прывядзе да небясьпечнай рысы голаду сярод насельніцтва.
Марк Фіцпатрык заўважае, што кансэнсус шасьці дзяржаваў на перамовах з Тэгеранам вельмі важны, паколькі дазваляе выступіць у дачыненьні да Ірана адзіным фронтам. Да гэтага часу Расея сваю пазыцыю не мяняла і кансэнсус не разьбівала. Тым ня менш, Фіцпатрык мяркуе, што Іран, гледзячы на тое, як разьвіваюцца падзеі, будзе чакаць, што ў адносінах шасьці бакоў узьнікнуць расколіны, што адзінства больш ня будзе. «У гэтай сытуацыі Іран, хутчэй за ўсё, будзе схільны не згаджацца на саступкі занадта хутка, думаючы, што, магчыма, калі пачакаць, то можна будзе выгандляваць лепшыя ўмовы для сябе або заключыць пабочную зьдзелку з Расеяй па меры таго, як адносіны Расеі з Захадам будуць пагаршацца, — кажа супрацоўнік брытанскага аналітычнага цэнтра. — Я думаю таксама, што цяпер Расея зь меншым жаданьнем будзе згаджацца на кампрамісы, якія пагражаюць ёй камэрцыйнымі стратамі дзеля таго, каб Іран пайшоў на зьдзелку».
У гэтай сытуацыі Іран, хутчэй за ўсё, будзе схільны не згаджацца на саступкі занадта хутка, думаючы, што, магчыма, калі пачакаць, то можна будзе выгандляваць лепшыя ўмовы для сябе або заключыць пабочную зьдзелку з Расеяй
Што ж тычыцца Паўночнай Карэі, то, як заўважае Фіцпатрык, Расея і так не была актыўным гульцом на гэтых перамовах. «Мне здаецца, паводзіны Расеі цяпер прывядуць да таго, што яна наогул апынецца ў баку. Расея ў цэлым асудзіла сябе на ізаляцыю ў сьвеце», — кажа аналітык.
На думку Дэрыла Кімбал, у бліжэйшай пэрспэктыве самы вялікі ўплыў на ядзерную бясьпеку ў сьвеце акажа той факт, што пэрспэктыва далейшага скарачэньня ядзернай зброі Злучанымі Штатамі і Расеяй апынецца немагчымай. Нават да ўкраінскага крызісу Расея адпрэчвала прапановы Злучаных Штатаў аб далейшым скарачэньні вельмі вялікіх запасаў ядзернай стратэгічнай зброі дзьвюх краінаў. «У бліжэйшыя месяцы наогул ня варта чакаць, што нешта зрушыцца з мёртвай кропкі, — кажа дырэктар амэрыканскай Асацыяцыі па кантролі за зброяй. — А гэта, у сваю чаргу, прывядзе да таго, што абсалютная большасьць краінаў сьвету — бязьядзернай большасьць — будуць моцна незадаволеныя Расеяй і іншымі ядзернымі дзяржавамі за няздольнасьць апошніх скараціць і абмежаваць ролю і значэньне ядзернай зброі ў сваёй ваеннай стратэгіі і стратэгіі бясьпекі».
З гэтага пункту гледжаньня, заўвагі вядучага адной з асноўных расейскіх інфармацыйных праграм, які адначасова зьяўляецца генэральным дырэктарам Russia Today, выклікаюць даволі вялікую занепакоенасьць, адзначае Кімбал.
«Такога роду заявы, якія транслююцца па расейскім тэлебачаньні ў разгар крызісу, — вельмі безадказныя, вельмі правакацыйныя. Яны — прыкмета таго, што расейскае кіраўніцтва дзейнічае ў зьлёгку ірацыянальнай манеры. А гэта ня можа не выклікаць заклапочанасьць», — кажа амэрыканскі экспэрт.
