Алесь Пушкін: “Тата мой у вайну служыў у паліцыі”

20 гадоў таму — 25 жніўня 1991 году — Беларусь здабыла незалежнасьць. За дакумэнтам, які стаў падмуркам нашай свабоды, лёсы людзей. Сваім жыцьцём яны пісалі гісторыю — верылі і змагаліся, любілі і ненавідзелі. А ў спадчыну дзецям пакінулі цэлую краіну. Як склаліся лёсы тых, хто зрабіў Беларусь незалежнай? Як ацэньваюць зробленае іх дзеці? Пра гэта ў праграме "Бацькі і дзеці беларускай незалежнасьці" штотыдзень у эфіры і на сайце Радыё Свабода.

Алесь Пушкін — эпатажны пэрформэр зь вёскі Бобр, заўсёдны ўдзельнік замежных выставаў нонканфармісцкага мастацтва зь Беларусі, аўтар сэрыі партрэтаў дзеячаў Беларускай Народнай Рэспублікі. Але найбольш вядомыя ягоныя мастацкія акцыі, прымеркаваныя да важных палітычных нагодаў — ці гэта ўгодкі БНР, ці пратэст супраць разбурэньня гістарычных будынкаў Горадні.

Шлях амаль кожнага такога мастацкага праекту строга ідзе ад кропкі А ў кропку Б. Напрыклад, у кропцы А Алесь цягне тачку гною да адміністрацыі прэзыдэнта. У кропцы Б — Алесь са скручанымі за сьпінаю рукамі ляжыць на газоне ў атачэньні "добразычлівых" беларускіх міліцыянтаў. Падаецца, што такім жа мастацкім праектам ён зрабіў і жыцьцё — сваё і сваіх блізкіх.

Алесь жыве ў вянчаным шлюбе з жонкай Янай. У іх двое цудоўных дзетак — дачушка Марыля і сын Міколка. Жывуць у мястэчку, у якім Алесь нарадзіўся і ў якім, як ён кажа, гэта ўжо пятае пакаленьне Пушкіных:

Алесь Пушкін: "Тата мой у вайну служыў у паліцыі, ахоўваў мост. У яго быў выбар: ці на работу ў Германію, ці ў паліцыю. Хто не хацеў, тыя цікалі ў лес. А яму 17 год, адзін сын у бацькоў — ну і пайшоў у паліцыю. Потым, калі ўжо прыйшлі савецкія войскі, ён спакойна паехаў у Менск вучыцца, паступіў у фінансавы тэхнікум і адвучыўся год. Сусед-партызан напісаў: "Як так, ён жа служыў у паліцыі, калябарацыяніст — а вучыцца ў Менску, прыяжджае, прывозіць баранкі бацькам. Куды глядзяць пэўныя органы?" Яго прыйшлі і арыштавалі проста ў аўдыторыі, пасадзілі ў вагон — і ў Чыту. І ў Чыце быў суд па 58-м артыкуле — "измена родине". І ўсе гэтыя гады — з 1949-га па 1955-ты — ён адбываў на Сахаліне на рудніках. Чаму гэта цікавая акалічнасьць? Таму што ў 1991 годзе тата напісаў афіцыйную скаргу. Пракуратура Чыцінскай вобласьці даслала запыт у Маскву. З Масквы прыехалі два кагэбісты і апыталі ўсіх пажылых людзей — чым займаўся Пушкін у часы Другой усясьветнай вайны: ці ня кідаў дзяцей у калодзеж, ці не расстрэльваў габрэяў… Усё ўдакладнілі, і ў 1991 годзе тата атрымаў рэабілітацыю, залічылі гэта ўсё ў працоўныя гады, пералічылі пэнсію. Выплацілі два мільёны рублёў. Ён карову купіў і ровар, і далі кніжачку, з гербам "Пагоня" яшчэ тады, пра "необоснованно репрессированных в период 1930—50 гг". Можна было езьдзіць бясплатна ў мясцовым аўтобусе".

"У цябе бацька — паліцай. А мая цёця — падпольшчыца, сьвязная партызанскага атраду"

Алесю не прывыкаць быць не такім, як усе. Жыцьцё ў маленькім мястэчку, дзе кожны навідавоку і да любога дзівацтва ставяцца варожа, загартавала яго змалку год.

Алесь Пушкін: "Усё гэта вельмі на мяне ўплывала. Бацька-паліцай! Нават калі малы быў, сябрукі гаварылі: "Вось 9 мая, сьвята, а ў цябе бацька — паліцай. А мая цёця — падпольшчыца, сьвязная партызанскага атраду". Я так і не разумею — што такое "сьвязная партызанскага атраду"? Што гэта значыць? А адной цётачцы давалі ордэн за тое, што гарэлку гнала для партызанаў. Нада! Вось за гэта баявы ордэн".

А цяпер жа тое ж самае! Калі б цяпер напісалі ў газэтах афіцыйна:"Те перевертыши, которые служили немцам, сейчас служат за доллары натовским и ЦРУ-шным спецслужбам. Ждут момента, чтобы фонариком показывать, куда натовским бомбардировщикам, как в Югославии, бросать бомбы. Или откроют ворота и хлебом-солью встретят, как их отцы, оккупантов, и уже станут в сельсоветах бургомистрами со своей белорусской речью". Канечне, зараз народ так як бы настроены гэтай прапагандай, што Пушкін — хто гэта такі? Гэта маскіроўка. Хто гэта купляе гэтыя карціны? Ты купляеш? Каму гэта нада? Не, канечне. Ён для таго тут, каб амэрыканцам, палякам вадзіць-паказваць, як у нас паваленыя платы, шчарбатыя раты, фуфайкі. Яны яму грошы даюць — ён з гэтага і жыве. І сьцяг гэткі павесіў, бо яму плацяць за гэта. Жонка не працавала 6 гадоў, ён нідзе не працуе. Агент НАТО і ЦРУ!"

Бацька гэта цяжка перажываў. Раіса Жук-Грышкевіч прыслала мне на пошту ўспаміны Вінцэнта Жук-Грышкевіча — тоўсты том. І вось прыходзіць на мясцовае паштовае аддзяленьне бандэроль з ЗША. Я заходжу — стаяць бабкі, пенсію палучаюць. "О, — гавару, — салідна даляраў прыслалі, надоўга хваціць змагацца супраць Лукашэнкі". Тата гаварыў: "Ты што дзелаеш?! Я сядзеў за такія рэчы. Даўно б у Сібір на катаргу адправілі…"

Сям’я Алеся, як на бобрскіх жыхароў, сапраўды дзіўная. На доме вісіць бел-чырвона-белы сьцяг, які гаспадар рэгулярна мяняе — "каб ні плямкі не было". Дзеці ня проста беларускамоўныя. Мікола Пушкін — адзіны хлопчык, які ў бобрскай школе вучыцца па-беларуску. Да яго аднаго прыходзіць настаўніца. Гэта плён барацьбы Алеся і Яны. Яніна Пушкіна кажа, што адной сваёй прысутнасьцю яны мяняюць стаўленьне да мовы:

Яніна Пушкіна: "Міколка ходзіць у беларускамоўны клас, дзе навучаецца адзін. Марылька вітаецца па-беларуску, і ёй адказваюць таксама па-беларуску. Ходзім мы па адным маршруце: я ў школу выкладаць, а яны са мной.


Міколка як чуе, так і піша. Яму выпраўляюць — безь мяккага знаку, але ён усё роўна, калі піша на слых, піша "верасьня". Пісаў спачатку "дамашняя/класная праца". Яму выкрасьлілі — і напісалі "работа".

Ягоная прысутнасьць дае тым жа дзецям і настаўнікам задумацца, што гэта ёсьць, што гэта ня штучнасьць, гэта рэаліі, гэта вельмі добра. Таму што няма чалавека — няма мовы".

Але быць беларускамоўным у невялікім беларускім мястэчку Крупскага раёну ня так і проста:


Алесь Пушкін: "Дагэтуль сястра перажывае, дыстанцыюецца ад беларускай мовы, культуры. Для яе палітыка — гэта "бацька-паліцай" і "брат супраць Лукашэнкі". Яна галасавала ў 1994 годзе за Лукашэнку. Але яна ж пайшла першага верасьня са мной, паслухала: "Прыняць у першы клас сярэдняй школы з рускай мовай навучаньня — 14 дзетак, і зь беларускай мовай навучаньня — Пушкін Мікалай Аляксандравіч". Гэта прэцэдэнт — бацька напісаў заяву, і з усёй школы адно дзіця вучыцца па-беларуску!"

"Я, канечне, была ў шоку. Пазнаёміцца з бацькам у 17 гадоў"

Некалькі гадоў таму польскі рэжысэр Анджэй Фідык зрабіў пра Алеся Пушкіна дакумэнтальны фільм. Гісторыя каханьня 39-гадовай расейскай бізнэсвумэн і 24-гадовага мастака стала сэнсацыяй. Выявілася, што ў Алеся ўжо дарослая пазашлюбная дачка Ганна. Алесь заявіў, што ніколі б не ажаніўся з жанчынай, якая не гаворыць па-беларуску. Гэтая пазыцыя выклікала жорсткую дыскусію: ці варта кідаць дзіця дзеля нацыянальнай мовы?

Ганна: "Маёй мамы ўжо два гады няма з намі, але яна вельмі вялікі ўклад зрабіла ў маё жыцьцё. Калі казаць пра адносіны бацькі і маці і як яны паўплывалі на маё жыцьцё, то, напэўна, гэта ня ўсё так адназначна. Пра гэта гаварыць цяжка. Галоўнае, што я хацела б сказаць, што мне прыемна, што я стала жаданым дзіцём. Напэўна, усё ж дзіцём каханьня двух зусім розных людзей. Мабыць, гэтая супярэчнасьць і зрабіла зь мяне супярэчлівага чалавека".

Аднак усё аказалася яшчэ больш няпроста. Бо ў Алеся ёсьць і яшчэ адна дачка — 18-гадовая Дар’я.



Дар’я Кабакова: "Шчыра кажучы, я ведала, як зваць майго бацьку — Алесь Пушкін, Аляксандар Пушкін. Ня тое каб маці мне не казала пра яго, проста я сама не цікавілася. Няма бацькі ў сям’і, і няма. Навошта пытацца, калі ён наўрад ці зьявіцца. Часам у дзіцячым садку хвалілася, што мой тата — Аляксандар Пушкін. Усе ня верылі, сьмяяліся. Пазнаёміліся мы ў лютым 2010 году. Ён мне патэлефанаваў дзесьці а 12-й ночы. На хатні тэлефон. Сказаў: "Прывітаньне, я Алесь Пушкін, памятаеш такога?" Я канечне, была ў шоку. Пазнаёміцца з бацькам у 17 гадоў".

Дар’я жыве ў Віцебску. Вучыцца на фармацэўта, піша вершы, штотыдзень прыходзіць на супольныя малітвы за беларускіх палітвязьняў.

Радыё Свабода: "Яна, вы калі выходзілі замуж, ведалі, што ў Алеся ёсьць яшчэ дзеці?"

Яніна Пушкіна: "Пра першую дачку — ведала, а пра другую ён, напэўна, і сам ня вельмі здагадваўся. Гэты факт засмучае, але з-за таго, што неразьвязаныя праблемныя вузлы засталіся ў тых сытуацыях, найбольш пакутавалі, канечне, дзеці".



Алесь Пушкін: "Атрымалася так: Пушкін мастак, закахаўся ў цёмную
кудравую рускую жанчыну з Тамбову — бах, нарадзілася Ганна. Паехаў у Віцебск, там быў віцебскі перыяд, случыўся раман — раз, палучылася Даша. А потым ужо стукнула Пушкіну 30 гадоў, ён узяўся за галаву, падумаў: нада ж гдзе-та жыць, жаніцца, хто ж будзе жыць са мной? Канечне, толькі Яніна. Паехаў сватацца, прапанаваў шлюб. Яна прыехала з маткай, тая паглядзела — заплакала. І пагадзілася. І прыняла гэты крыж, каторы нясе і сёньня.

А прынцыпы мае такія: ёсьць традыцыі, ёсьць адзінае хрышчэньне, адзіны шлюб, вянчаньне адно павінна быць у жыцьці і жонка адна. Былі падзеі да шлюбу, былі жанчыны. Але шлюб — адзін, і дзеці, у шлюбе народжаныя, — гэта дзеткі беларускія. І старшы — Міколка, хаця ён у мяне трэці дзіцёначак".

Радыё Свабода: "Яна, а як вы ставіцеся да таго, што Алесь Міколку лічыць першым дзіцём?"

Яніна Пушкіна: "Гэта хутчэй поза. Увогуле ў мужчын, мне здаецца, бацькоўскі інстынкт ня вельмі разьвіты, а ў Алеся, пакуль не нарадзіліся дзеці, якіх ён насіў сам на руках, гэты інстынкт увогуле адсутнічаў. Ён не адчуваў ніякіх пачуцьцяў вось да гэтых залатых харошых дзетак. Але калі ў яго нарадзіліся дзеці, якіх ён сам насіў на руках, сам няньчыў, тут у яго праклюнуўся інстынкт".

Дар’я і Ганна сябруюць. Пазнаёміліся ў сацыяльнай сетцы, а пасьля сустрэліся. Ганьне цяпер 19, і яна вельмі падобная да Алеся. Пасьля сьмерці мамы яе выхоўвае цётка. Ганна вучыцца на дызайнэра. На нядаўнім юбілеі Генадзя Бураўкіна ўсіх зьдзівіла група маладых пэрформэраў: хлопец у касьцюме індзейца і паўаголеная расфарбаваная мулатка, якія прачыталі вершы юбіляра. Адным з аўтараў пэрформансу была Ганна:



Ганна: "Ідэя прыйшла даўно, бо прыйшла такая думка, што сучасныя беларусы — як тыя ж самыя індзейцы. У роднай краіне тыя, хто размаўляюць на беларускай мове і памятаюць пра сваю культуру, сталі нейкай такой экзотыкай і выклікаюць зацікаўленыя погляды. Я знайшла ў інтэрнэце вершы Генадзя Бураўкіна і была ўражаная тым, што чалавек, якому 75 гадоў, піша вершы, што могуць закрануць пачуцьці маладога чалавека. Яны такія сучасныя, такія сьціплыя, такія па-беларуску праўдзівыя. Захацелася менавіта яму, на яго творчы юбілей падарыць гэты пэрформанс з індзейцамі і расьпісанай у тэхніцы бодзі-арт мулаткай. А мулаткай мы хацелі сказаць, што мы ня ведаем, якія будуць беларусы праз 100 гадоў, праз 200… Можа, яны будуць мець цёмную скуру… Мабыць, усе народы зьмяшаюцца і межаў ня будзе, але хочацца верыць, што памяць пра свае карані, пра сваю культуру, пра сваю родную мову застанецца".

З дочкамі Алесю Пушкіну пашанцавала. Абедзьве гавораць па-беларуску. Абедзьве ставяцца да бацькі зь пяшчотай і ўдзячнасьцю. Абедзьве высока цэняць яго як мастака:

Дар’я Кабакова: "Я яго падтрымліваю. Калі я зь ім пазнаёмілася толькі па тэлефоне, то адразу прагледзела ягоны сайт, усе магчымыя інтэрвію, якія ён даваў. Я ў захапленьні, бо ведаю, што калі ён яшчэ навучаўся ва ўнівэрсытэце на першым курсе, у яго тады ўжо ў такім, здавалася б, маладым узросьце былі цьвёрдыя погляды на жыцьцё, на палітычную сытуацыю. Ён не баяўся выказваць гэтыя погляды, што самае галоўнае. Гэтым ён мяне заўжды зьдзіўляў, захапляў. Творчыя людзі, канечне, заўжды эпатажныя, эксцэнтрычныя, але я яго паважаю менавіта за сьмеласьць. Болей бы такіх".

Рэд. У тэксьце захаваныя асаблівасьці гаворкі ўдзельнікаў перадачы.