Дысьлексія – гэта, як вядома… Падсумоўваючы ўсё, што пра яе вядома, скажам так: у шырокім сэньсе дысьлексіяй называюць частковую ці поўную няздольнасьць чалавека да чытаньня і зьвязаныя з гэтым праблемы з маўленьнем і пісьмом. Гэта ні ў якім выпадку не хвароба, гэта асаблівасьць псыхічнага разьвіцьця, якой пры пэўных умовах можна нават ганарыцца. Дысьлексія сустракаецца ў людзей любога ўзросту, і калі ў дзяцей яна паддаецца карэктыроўцы, то з дарослымі ўсё значна складаней.
Паводле маіх назіраньняў, найбольш схільныя да дысьлексіі тры катэгорыі беларускіх грамадзянаў: міліцыянты, старшыні райвыканкамаў і літаратурныя крытыкі.
Уменьне пісаць, чытаць і выказваць свае думкі, натуральна, не належыць да найпершых абавязкаў міліцыянта.
Гэта не хвароба.
Ня ведаю, ці мусіць чалавек у форме быць даверлівым, але строгасьці беларускім міліцыянэрам ніколі не бракавала. Ён заўжды па-бацькоўску строгі, гэты герой, гэты чалавек з чароўным дручком: у бязьлітасных вулічных баях з пэнсіянэркамі, студэнткамі і зубатымі журналісткамі; на тэлеэкране, калі ён, вечна насуплены, зь няўклюдным канцылярытам наперавес роспачна блукае ў трох словах, бы ў трох соснах; у ліставаньні з разбэшчанымі свабодай грамадзянамі. Грамадзяне ня скардзяцца, дысьлексія беларускіх міліцыянтаў дорыць людзям радасьць, што ня так ужо й мала ў наш жорсткі век. Нават звычайная аб’ява на дзьвярох правінцыйнага РУУС мае ўсе шанцы стаць гімнам Вялікай Альбарутэнскай Дысьлексіі або хохмаю тыдня для байнэту.
Такое ўражаньне, што ня толькі беларускія, але і расейскія Лексыка, Сынтаксыс, Граматыка, Артаграфія – гэта мянушкі чальцоў небясьпечнай міжнароднай банды, зь якой міліцыя ўжо даўно вядзе зацятую, але беспасьпяховую барацьбу. Цікава: прымусовая падпіска міліцыянтаў на газэту “На страже” – гэта наступства дысьлексіі ці сродак барацьбы зь ёй?
Што да старшыняў райвыканкамаў, то відавочна, што дысьлексія – неабходная ўмова для кожнага кандыдата на гэты высокі пост. Я быў знаёмы зь некалькімі менскімі старшынямі: ніводзін зь іх ня быў здольны сфармуляваць нават простую думку, ні вусна, ні пісьмова, ні моваю жэстаў.
Вядома ж, кіраваньне цэлым раёнам вымагае ад старшыні значна менш высілкаў, чым кіраваньне дзеясловамі, а схіленьне падначаленых у патрэбныя позы – нашмат прыемнейшы занятак за скланеньне нейкіх там назоўнікаў. Калі пра старшыню нешта пішуць у прэсе – хай сабе нават хвалебную оду для дзяржаўнай газэты – ён заўжды патрабуе прынесьці гатовы матэрыял на вычытку: ці няма там крамолы або памылкі. Але дысьлектыку, як бы ён ні блішчаў акулярамі, непадуладнае мастацтва чытаньня. Старшыня ніколі не чытае сам, за яго чытае сакратарка або іншая якая “вумная жэншчына” з прыёмнай. Старшыня толькі расьпісваецца, суворым выканаўчым росчыркам, бо так ніхто ніколі не даведаецца, колькі памылак ён зрабіў ва ўласным прозьвішчы.
А вось літаратурныя крытыкі свае прозьвішчы напісаць могуць, і не адзін раз. Доўгія гады трэніровак не мінулі дарма. Крытыкі на Беларусі ёсьць разумныя і яркія, але і дысьлектыкаў сярод іх хапае, адно другому ўсё ж не замінае. Крытык-дысьлектык даўно ўсьвядоміў, што чытаньне кніжак – нудны і зь дзяцінства ненавісны занятак – гэта такі элемэнт ягонай працы, безь якога лёгка можна абысьціся.
Засталося запісаць яго і надрукаваць, і вось тут дысьлектыка чакае самая вялікая праблема. Да аналізу дысьлектык ня здольны і сфармуляваць што-кольвечы ён таксама ня можа. Таму нікому не патрэбная ягоная крэмзаніна. Бо ён піша пра кнігі, якіх не чытаў. З такім жа посьпехам ён мог бы прымаляваць асадкай рожкі на партрэце аўтара. Каму гэта трэба? – хіба што такому самаму крытыку-дысьлектыку, яны любяць параўноваць сваю дысьлексію з чужой, у каго няздарнейшая і валасацейшая. І тады паміж дысьлектыкамі пачынаецца грызьня, якую ў холдынгу ЛіМ называюць “літаратурным працэсам”. Дзякуй Богу, сапраўднай літаратуры проста не застаецца тут месца.
Безумоўна, вышэйзгаданымі грамадзянамі сьпіс Вялікіх Беларускіх Дысьлектыкаў не абмяжоўваецца – сюды можна было б дадаць процьму народу: ад акадэмікаў і член-карэспандэнтаў да камэнтатараў на форуме “Нашай нівы” і іншага паспалітага інтэрнэтнага люду, для якога любы тэкст, даўжэйшы за тры словы – “многабукф”…
Усе гэтыя людзі вучыліся ў школе, а некаторыя – яшчэ і ва ўнівэрсытэтах. Дысьлексія не перашкодзіла ім атрымаць адукацыю, пасаду і рэгулярны заробак, а часам і ўладу. Дысьлексія наогул не ўплывае на інтэлект.
Кожны з нас у дзяцінстве перажывае гэтую своеасаблівую ініцыяцыю – вучыцца пісаць, чытаць, правільна гаварыць. Па сваёй значнасьці яе можна параўнаць хіба з хрышчэньнем. Навучыўшыся ўсяму гэтаму, чалавек атрымлівае будучыню і мінуўшчыну. Як пісаў Геніс, “будучае зьявілася адначасова з пісьмовасьцю”. Уменьне пісаць, чытаць і асэнсоўваць прачытанае адразу ж перакідвае нас у зусім іншую, чым раней, сыстэму каардынатаў, яно ставіць нас пасярэдзіне вялізнага цыфэрбляту Часу, і мы скачам над імклівымі стрэлкамі. Аднак ці ўдасканальвае нас такая фізкультура?
Дысьлексія – разнавіднасьць альтэрнатыўнай адоранасьці. Паводле апошніх дасьледаваньняў, дысьлектыкі проста не ўспрымаюць двухвымернасьці, у якой існуе напісаны тэкст, яны жывуць у трох- , чатырохвымерным сьвеце, у іх іншыя апорныя кропкі для арыентацыі ў прасторы. Кепска гэта ці добра? Ці не нагадвае абавязковая карэктыроўка дысьлексіі колішняе змаганьне зь ляўшамі і іншымі “няправільнымі” індывідамі, бессэнсоўную падгонку чалавека пад нейкую сумнеўную норму?
