Në Kosovë, titujt e lajmeve janë shpesh të ngjashëm: një tjetër rast ngacmimi apo sulmi seksual, një tjetër djalë i dyshuar. Statistikat nxisin pyetjen: Çfarë po mësojnë djemtë në Kosovë rreth pëlqimit në marrëdhënie intime?
Vetëm në gjysmën e parë të këtij viti, në Policinë e Kosovës u raportuan 47 raste të ngacmimit seksual, 31 raste të sulmeve seksuale dhe 52 raste të dhunimeve.
Edhe pse Radio Evropa e Lirë nuk mundi të sigurojë të dhëna për gjininë dhe moshën e të dyshuarve për kryerjen e këtyre veprave, pamja qartësohet kur analizohen raportimet në media dhe aktgjykimet e publikuara nga Gjykatat Themelore të Kosovës.
Një djalë i pamartuar tenton ta puthë me forcë një vajzë të cilën e ndjek në rrugët e një fshati të Gjakoës, një tjetër prek me forcë trupin e një vajze në Prizren pa pëlqimin e saj, një tjetër sulmon seksualisht një vajzë në Suharekë sapo ajo del nga një autobus, e një tjetër ngacmon seksualisht një vajzë në Gjilan duke i dërguar mesazhe degraduese…
Kjo nuk është e pazakontë. Në SHBA, mbi 90 për qind e kryesve të krimeve kundër integritetit seksual janë burra, ngjashëm si në Australi e Kanada.
Por, Besarta Breznica, zyrtare e programit për adresimin e dhunës në bazë gjinore në Rrjetin e Grave të Kosovës (RRGK), thotë se, në Kosovë, situata është paksa më e komplikuar.
“Fatkeqësisht, në Kosovë, burrat dhe djemtë mendojnë që mund të arrijnë çkado që ata duan, në mënyrat që ata dëshirojnë. Pa dyshim që është problematike pastaj kur një çikë apo një grua i refuzon”, thotë Breznica për Radion Evropa e Lirë.
Sipas saj, problemi qëndron te mendësia dhe edukimi patriarkal që ndjek djemtë e rinj që nga shtëpia e shoqëria. Por, edhe shkollimi.
Çka mësohet për pëlqimin në shkollë?
Në Kosovë nuk ka një lëndë për edukatë seksuale në shkollim fillor apo të mesëm. Por, Ministria e Arsimit, Shkencës, Teknologjisë dhe Informacionit (MASHTI) thotë se kurrikula i jep “hapësirë të konsiderueshme edukimit shëndetësor dhe shëndetit seksual riprodhues”.
Si është bërë kjo? Duke i ndarë ato mësime në lëndë të ndryshme, si shkencat e natyrës, shoqëria dhe mjedisi, biologjia e edukata fizike, sportet dhe shëndeti.
“Duke parë nevojën që e ka edukimi shëndetësor në formimin e një shoqërie të shëndoshë, MASHTI ka krijuar politika të përshtatshme për edukimin e te rinjve përmes një sërë dokumentesh të cilat do të mundësojnë që fëmijët dhe të rinjtë të pajisen me informata, në mënyrë që të jenë ne gjendje të marrin vendime të drejta për veten dhe të tjerët”, thuhet në përgjigjen e MASHTI-t për Radion Evropa e Lirë.
Mirëpo, edukata seksuale është e pamjaftueshme, thotë Breznica. Aty, më shumë sesa për pëlqimin në marrëdhënie intime, të rinjtë mësojnë se si të mbrohen nga sëmundjet e transmetueshme seksualisht dhe shtatzënitë e padëshiruara.
“Gratë në Kosovë janë trajtuar historikisht si objekte seksuale, vazhdojnë të trajtohen si të tilla ende. Kështu që problematika e pëlqimit… burrat e djemtë nuk janë të njohur me këtë koncept”, thotë Breznica.
Çka është pëlqimi në marrëdhënie intime?
Rrjeti Kombëtar për Shkëputjen nga Përdhunimi, Abuzimi dhe Incesti (RAINN), organizata më e madhe amerikane jofitimprurëse kundër sulmeve seksuale, e definon pëlqimin si “marrëveshje midis pjesëmarrësve për të marrë pjesë në aktivitet seksual” dhe shton se “pëlqimi duhet të komunikohet qartë dhe të jepet lirisht”.
Për më tepër, pëlqimi nuk mund të jepet nga persona të mitur, të dehur, nën ndikimin e drogës, pa gjumë, pa vetëdije, nën presion apo të kërcënuar.
“Dinamikat e pabarabarta të pushtetit, si për shembull angazhimi në aktivitet seksual me një punonjës ose student, gjithashtu nënkuptojnë që pëlqimi nuk mund të jepet lirisht”, thuhet në uebfaqen e RAINN-it.
Sipas një studimi të vitit 2022 nga Fondacioni i Grave në Kanada, më pak se gjysma e kanadezëve e dinë se çka do të thotë pëlqimi. I njëjti hulumtim gjeti se mungesë më të theksuar të njohurive mbi pëlqimin shfaqnin burrat nën moshën 55 vjeçe sesa ata më të moshuar.
Të dhëna të tilla për Kosovë nuk ka, por Breznica beson se njohuritë e tilla mungojnë dukshëm.
Ajo merr një shembull që thotë se e ilustron mendësinë në shoqërinë kosovare: dhuna seksuale ndaj vajzave ende arsyetohet në bazë të veshjeve të tyre, dukjes së përgjithshme apo gjërave të tilla.
“Ne kemi probleme shumë rrënjësore që duhet të shtjellohen. Të bëhet e ditur se pse dikush po vishet në një mënyrë të caktuar, nuk do të thotë që ti e ke të drejtën ta prekësh apo ta ngacmosh”, thotë Breznica.
Ajo shton se, në bazë të rasteve që ka trajtuar vetë Rrjeti i Grave të Kosovës, është vërejtur se as institucionet e sigurisë nuk e kanë të qartë se dhuna seksuale mund të ndodhë brenda një çifti të martuar.
“Sepse në Kosovë besohet që përderisa dikush shtë i martuar, ti duhet t’i shërbesh seksualisht personit tjetër edhe nëse ti nuk je në disponim për ta bërë një gjë të tillë”, shton Breznica.
Këto probleme, sipas Breznicës, e bëjnë të qartë që “është tejet e rëndësishme të punojmë në ndryshim të mendësive”.
Inkuadrimi i mësimeve shkollore për pëlqimin nuk mjafton, thotë Breznica, nëse mësimdhënësit nuk janë të trajnuar se si ta trajtojnë këtë tematikë.
“Gjatë shkollimit tim, kur kemi pasur të trajtojmë diçka për aspektin seksuale në shkollë fillore, arsimtari e ka tejkaluar atë kapitull. Me shumë gjasë, kjo ndodh ende”, thotë ajo, duke shtuar se kjo ndodh veçanërisht në zona rurale.
E, cila është zgjidhja? Përderisa në disa vende të botës mbahen punëtori ku djemtë mësojnë se çka është pëlqimi, Breznica beson se, në kontekstin e Kosovës, më shumë ndikim do të kishte ndonjë kampanjë në rrjete sociale.
“Mund të bëhen kampanja të shumta, sidomos në Tiktok ku ka më së shumti ndjekës. Dhe kur ti sheh vazhdimisht të njëjtën gjë dhe vazhdimisht flitet për pëlqimin, ndoshta dikujt arrihet t’i ndryshohet mendësia”, shton ajo.
Vitin e kaluar, në Kosovë ishte ngjallur një debat i madh publik për tre doracakë për mësimdhënësit nga klasa e parë deri në të pestën, nga e gjashta deri në të nëntën dhe nga e 10-ta deri në të 12-ën, për edukatën seksuale.
Pas disa keqintepretimeve dhe shumë kritikave, MASHTI tha se do t’i heqe nga përdorimi këta doracake dhe se ata do të rishikohen nga një komision i veçantë ekspertësh.
