Eksporti i mallrave nga Serbia në Kirgizi është rritur disa herë pas pushtimit rus të Ukrainës, sipas të dhënave të Institutit të Statistikave të Republikës së Serbisë të analizuara nga Radio Evropa e Lirë (REL).
Megjithatë, të dhënat nga Komiteti Statistikor i Kirgizisë dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) për importin e mallrave serbe në Kirgizi tregojnë se produktet e dërguara në këtë ish-republikë sovjetike nuk arrijnë në destinacionin e tyre zyrtar, por rieksportohen nga Kirgizia në një treg të tretë.
Në mesin e mallrave që eksportohen nga Serbia në Kirgizi, ka edhe ato që janë në listën e sanksioneve të vendosura ndaj Rusisë nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, si mallra që mund të keqpërdoren në industrinë ushtarake ruse.
E gjithë kjo mund të shihet në bazë të etiketave doganore në eksportin e mallrave të regjistruara nga Byroja e Statistikave e Serbisë. Qeveria e Serbisë dhe Ministria e Tregtisë nuk u janë përgjigjur pyetjeve të REL-it nëse Kirgizia është vetëm një stacion kalimi për transportin e produkteve të sanksionuara në tregun rus dhe si kontrollohet rruga e këtyre mallrave.
Përfaqësuesit e institucioneve shtetërore as nuk sqaruan se çfarë ndodhi, që eksportet në Kirgizi janë rritur në mënyrë drastike në dy vjetët e fundit.
Rritje drastike e eksporteve drejt Kirgizisë
Sipas të dhënave të Institutit Republikan të Statistikave, nga Serbia në Kirgizi në vitin 2022 janë eksportuar mallra në vlerë prej 12.8 milionë dollarësh amerikanë, ndërsa eksportet në vitin 2023 janë rritur gjashtë herë dhe kanë arritur në 81.1 milionë dollarë. Kur analizohen këto të dhëna nga Kirgizia, shihet se shumica e mallrave të eksportuara nga Serbia nuk kanë përfunduar në këtë vend.
Gjatë vitit 2023, kur u regjistruan mbi 80 milionë eksporte nga Serbia në Kirgizi, në shtetin kirgiz hynë mallra me vlerë vetëm afër shtatë milionë euro. Dallime drastike shënon Fondi Monetar Ndërkombëtar. Sipas një raporti që mbulon një periudhë katërmujore, nga nëntori i vitit 2023 deri në shkurtin e 2024-tës, Serbia ka eksportuar mallra në vlerë prej rreth 30 milionë dollarësh në Kirgizi, ndërsa mallra në vlerë vetëm një milionë dollarë kanë hyrë në tregun kirgiz.
FMN-ja mbledh të dhëna nga institucionet zyrtare shtetërore dhe i përpunon ato në mënyrë statistikore.
Të dhënat e fundit nga Enti i Statistikave i Republikës së Serbisë tregojnë se trendi i rritjes së eksporteve ka vazhduar. Në vetëm katër muaj në vitin 2024, Serbia ka eksportuar mallra me vlerë 54.1 milionë dollarë në Kirgizi, që është katër herë më shumë se gjatë gjithë vitit 2022.
Në shkurt të vitit 2022, Rusia pushtoi Ukrainën fqinje, pas së cilës vendet perëndimore vendosën sanksione të ashpra ekonomike dhe politike ndaj Moskës, të cilat ende janë duke u ashpërsuar edhe sot.
Çfarë eksporton Serbia në Kirgizi?
Edhe pse në mesin e mallrave të eksportuara në Kirgizi ka edhe nga ato që përdoren për përdorim civil, si kartoni dhe fidanët e frutave, Byroja e Statistikave regjistron edhe eksportin e mallrave që janë në listën e "prioritetit të lartë", pra mallra me qëllime të dyfishta që identifikohen si mallra të përdorura në industrinë ushtarake.
Këto mallra janë në listën e sanksioneve të Bashkimit Evropian dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA) për eksport në Rusi. Lista e "prioritetit të lartë" kundër Rusisë u prezantua si pjesë e sanksioneve ndërkombëtare pas fillimit të pushtimit rus të Ukrainës në vitin 2022.
Masat për të kufizuar eksportin e teknologjive dhe materialeve kritike janë shtrënguar në mënyrë progresive përmes disa paketave sanksionesh.
Siç thuhet në faqen e internetit të Komisionit Evropian, gjegjësisht organit të tij, Drejtoria për Stabilitet Financiar, Shërbime Financiare dhe Unioni i Tregjeve të Kapitalit, kjo listë përfaqëson: "Listën e mallrave të ndaluara me përdorim të dyfishtë dhe artikujve të teknologjisë së avancuar të përdorura në sistemet ushtarake ruse që janë në fushën e betejës në Ukrainë ose kritike për zhvillimin, prodhimin ose përdorimin e atyre sistemeve".
Në vitin 2022, Serbia ka eksportuar këtë lloj mallrash në Kirgizi në vlerë prej 340.000 dollarësh, ndërsa në vitin 2023, vlera e mallrave të sanksionuara të dërguara në Kirgizi është rritur në mënyrë drastike – është 7.7 milionë dollarë, sipas të dhënave nga Byroja e Statistikave analizuar nga REL-i. Nga mallrat që janë nën sanksione, më të eksportuara kanë qenë kushinetat, pjesët e avionëve, helikopterët, dronët, pajisjet elektrike për qarqet elektrike.
Nuk dihet nëse dhe në çfarë mase këto mallra kanë hyrë në Kirgizi apo janë rieksportuar në një treg tjetër, sepse Komiteti Statistikor i Kirgizisë nuk ka publikuar të dhëna për llojin e mallrave të importuara për dy vjetët e fundit. Komisioni deklaroi se nuk kishte nevojë apo kërkesë për të dhëna të tilla të detajuara.
Sipas të dhënave nga bazat e të dhënave të Agjencisë për Regjistrat e Bizneseve, pothuajse një e treta e kompanive të regjistruara në Serbi që eksportojnë mallra në Kirgizi janë themeluar pas fillimit të pushtimit, pra pas 22 shkurtit 2022.
Regjistri i Bizneseve tregon se pronarët ndër të tjera janë shtetas të Rusisë, Kubës, Moldavisë, Ukrainës, por edhe nga vendet e Bashkimit Evropian nga Italia, Lituania dhe Sllovenia. Të dhënat e Institutit Republikan të Statistikave tregojnë se cilat mallra janë tregtuar dhe në çfarë vëllimi, por jo saktësisht se cilat kompani të regjistruara në Serbi i kanë eksportuar mallrat e kontestuara, gjegjësisht produktet e mbuluara nga sanksionet e BE-së dhe SHBA-së.
Komisioni Evropian: BE-ja monitoron nga afër vendet e treta
Përveç Serbisë, sipas të dhënave të FMN-së, në dy vjetët e fundit ka pasur rritje të konsiderueshme të eksporteve drejt Kirgizisë edhe nga vende të tjera evropiane, përfshirë Gjermaninë, Hungarinë, Poloninë dhe Italinë.
"Kirgizia është vetëm një adresë në faturë. Është një pikë kyçe për transferimin e mallrave që dërgohen në Rusi pavarësisht sanksioneve", shkroi në rrjetin X Robin Brooks, kryeekonomist i Institutit të Financave Ndërkombëtare (IIF), në lidhje me të dhënat e publikuara nga FMN-ja.
Brooks nuk u përgjigj për REL-in nëse ai i mbështet bindjet e tij për shkeljen e sanksioneve vetëm në mospërputhjen e të dhënave për importet dhe eksportet midis Kirgizisë dhe vendeve evropiane, ose nëse ai ka prova shtesë që mallrat e eksportuara në Kirgizi dërgohen në tregun rus.
Zëvendëskryeministri i Qeverisë së Kirgizisë, Edil Baisalov, reagoi ndaj këtyre pretendimeve, duke deklaruar se ai kishte propozuar në Bruksel që t'i informonte për çdo transaksion të supozuar të mallrave me qëllime të dyfishta të kryera nga kompanitë kirgize.
“Meqenëse nuk jemi shtet totalitar, nuk e kontrollojmë dhe nuk mund ta kontrollojmë secilën nga këto biznese të dyshimta”, ka shkruar Edil Baisalov në rrjetin X.
Christian von Zesta, ekspert për sanksionet nga Instituti Gjerman për Studime Globale dhe Rajonale (GIGA), thotë për Radion Evropa e Lirë se të dhënat e eksportit në vetvete nuk janë provë e mjaftueshme për shkeljet e sanksioneve kundër Rusisë, por thekson se është i nevojshëm kontrolli shtesë.
“Anëtarësimi i Kirgizisë në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik e bën shumë më të vështirë kontrollin efektiv të tregtisë së mëtejshme me Evropën. Kompanitë tregtare dhe qeveritë e vendeve anëtare të atij Unioni duhet t'i nënshtrohen kontrollit më efektiv”, beson Von Zesta.
Krahas Armenisë, Bjellorusisë dhe Kazakistanit, Kirgizia është në Bashkimin Ekonomik Euroaziatik me Rusinë, gjë që mundëson tregtinë mes këtyre vendeve pa doganë dhe kontrolle të mëtejshme. Bashkimi Ekonomik Euroaziatik u krijua në janar të vitit 2015, me qëllim lehtësimin e qarkullimit të lirë të mallrave, shërbimeve, kapitalit dhe punës midis vendeve të ish-Bashkimit Sovjetik.
Sipas të dhënave statistikore të Komisionit Ekonomik Euroaziatik, që nga fillimi i luftës në Ukrainë, vëllimi i transportit të mallrave të Kirgizisë brenda Bashkimit Ekonomik Euroaziatik ka qenë në rritje të vazhdueshme.
“Bashkimi Evropian po monitoron nga afër se çfarë po ndodh,” tha Komisioni Evropian për Radion Evropa e Lirë.
Kur u pyetën nëse dhe çfarë masash janë zbatuar për të parandaluar dërgimin e mundshëm të mallrave të prodhuara në Perëndim në Rusi nëpërmjet Kirgizisë dhe anëtarëve të tjerë të Bashkimit Ekonomik Euroaziatik, ata thanë se të gjitha format e anashkalimit të sanksioneve po monitorohen dhe se zgjidhja e këtij problemi është një prioritet.
“BE-ja monitoron vendet e treta që përdoren si platforma për të anashkaluar sanksionet, veçanërisht operatorët e përfshirë në skemat e anashkalimit të sanksioneve dhe rieksportin e mallrave të sanksionuara në Rusi. Një qasje diplomatike dhe bashkëpunim i vazhdueshëm me këto vende për të siguruar që sanksionet e BE-së nuk anashkalohen, është thelbësor. Kjo është në qendër të mandatit të të dërguarit të BE-së për sanksionet, David O'Sullivan”, tha Komisioni Evropian në përgjigjen e tij.
Siç theksojnë ata, lista e mallrave prioritare (mallra me prioritet të lartë me përdorim të dyfishtë) të cilat, në marrëveshje me SHBA-në, Britaninë e Madhe dhe Japoninë, janë të ndaluara për eksport në Rusi dhe që shpesh përfshin teknologji dhe pajisje që mund të përdoren për qëllime ushtarake, është pikënisja bazë në negociatat e BE-së me vendet e treta.
“Ne u kemi bërë thirrje vendeve të treta që të ndalojnë rieksportin e këtyre mallrave në Rusi sepse ato pothuajse me siguri do të përdoren nga ushtria ruse në fushën e betejës në Ukrainë. Prandaj, kjo listë është një element qendror në diskutimet tona me vendet e treta. Për më tepër, kompanitë duhet t'i kushtojnë vëmendje të veçantë kur tregtojnë këto mallra”, tha Komisioni Evropian për Radion Evropa e Lirë.
Serbia, edhe pse kandidate për anëtarësim, nuk iu përmbajt vendimeve të BE-së për vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë.
Eksportet nga Serbia në Rusi nuk janë të ndaluara, përveç se ka udhëzime që të mos eksportohen në Rusi mallra me prioritet të lartë që Rusia përdor për industrinë ushtarake. Që nga fillimi i pushtimit të Ukrainës, këto udhëzime janë publikuar nga Oda Ekonomike e Serbisë.
Një vend që nuk respekton vendimet e sanksioneve mund të ndëshkohet edhe duke ndaluar importin e teknologjisë moderne të prodhuar në Perëndim, sipas vendimit të BE-së për paketën e 11-të të sanksioneve, e cila u miratua në qershor 2023.
Sipas një hulumtimi të mëhershëm të Radios Evropa e Lirë, nga fillimi i luftës në Ukrainë deri në fund të vitit 2023, përmes kompanive serbe i janë dorëzuar Rusisë produkte në vlerë të paktën 71.1 milionë dollarë, edhe pse këto janë mallra që janë vendosur në listën e produkteve me rrezik të lartë dhe janë subjekt i sanksioneve të vendosura nga Bashkimi Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Bazuar në të dhënat e tregtisë ndërkombëtare, REL-i analizoi më pas më shumë se 14.000 dërgesa nga kompanitë serbe që eksportonin produkte në Rusi që nga fillimi i luftës, nga shkurti 2022.
Qeveria e Serbisë dhe Ministria e Tregtisë së Brendshme dhe të Jashtme nuk iu përgjigjën gjetjeve të këtij hulumtimi.
Ministria e Integrimeve Evropiane i tha Radios Evropa e Lirë se Serbia “zbaton një sërë aktivitetesh specifike që synojnë të luftojnë anashkalimin e sanksioneve, duke përfshirë ato që synojnë forcimin e kontrolleve të eksportit”.
Dhoma e Tregtisë e Serbisë, e cila supozohet të monitorojë se si bëjnë biznes kompanitë serbe, theksoi në përgjigjen e saj për REL-in se kompanitë ishin paralajmëruar se të gjitha mallrat e destinuara për Rusinë do t'i nënshtrohen një vlerësimi të rrezikut nga autoritetet doganore të BE-së, por se nuk kanë njohuri për shmangien e sanksioneve nga kompanitë që operojnë në Serbi.
