د پاریس د پارا المپیک په لوبو کې د افغانستان د تکواندو ټیم د پخوانۍ لوبغاړې ذکیه خدادادي بریا مختلفو لورو ستایلې او هغه یې د افغان ښځو لپاره تاریخي بریا بللې ده.

ذکیه خدادادي چې د پارا المپیک د نړیوالې کمېټې د کډوالو په ټیم کې یې د پاریس په پارا المپیک لوبو کې ګډون کړی، پرون پنج‌شنبې خپلو ترک او کیوبایي سیالانو ته په ماتې ورکولو سره د برنزو مډال وګاټه.

نوموړې ته د ازبکستان لوبغاړې په لږ توپیر ماتې ورکړه او د سپینو یا سرو زرو د مډال د ګټلو چانس یې له لاسه ورکړ.

د ملګروملتونو د کډوالو لویې کمېشنرۍ ذکیه خدادادي ته د مبارکۍ ترڅنګ د هغې بریا تاریخي او د ښځو د مقاومت سمبول بللې ده.

په همدې حال کې د ملګروملتونو د کډوالو لوی کمېشن رفیلیپو ګراندي په خپله ټولنیز شبکه ایکس یا پخواني ټویټر کې د اغلې خدادادي بریا هیجانونکې بللې او ویلې یې دي چې هغه ميلیونونو کډوالو ښځو ته د هیلې او ځواک پیغام ورکوي.

د ملګروملتونو د بشري حقونو د څار سازمان يا هیومان رایټس واچ دا د افغان ښځو لپاره تاریخي بریا بللې او ویلې یې دي، خدادادي دغه بریا څو ورځې وروسته له هغې ترلاسه کوي چې طالبانو د ښځو پر وړاندې نوی قانون صادر کړ.

د طالبانو په ياد قانون کې د ښځو غږ او مخ عورت بلل شوی.

د خوړو نړیوال پروګرام یا "ډبلیوایف‌پي" وایي، په افغانستان کې ښځې په زیاتېدونکي ډول له عام محضر څخه لیرې کېږي چې د ژوند کولو او خپلو ماشومانو ته د خوړو برابرولو په برخه کې یې د کمو امکاناتو کړۍ لا تنګېږي.

د خوړو نړیوال سازمان چې په افغانستان کې اړو میلیونونو کسانو ته خواړه برابروي، پرون چهارشنبې په خپله ایکس شبکې یا ټویټر د دې بیان ترڅنګ یوځل بیا د بسپنې غوښتنه کړې څو اړو کسانو ته د ژوند ژغورنې خواړه ورسوي.

د خوړو نړیوال نړیوال پروګرام په افغانستان کې پر ټولنیز ژوند کې پر ښځو د لګول شویو محدودیتونو خبره وروسته له هغې کوي چې د طالبانو حکومت روانه اوونۍ د یوه نوي قانون په نافذېدو سره پر هغوی نور سخت بندیزونه ولګول.

د دغه نوي قانون له مخې، د نورو محدودیتونو ترڅنګ له کوره بهر باید د ښځو مخونه او بدنونه پټ او غږونه یې وانه‌ورېدل شي.

د اروپايي ټولنې د بهرنۍ پالیسۍ مشر د طالبانو د حکومت له‌خوا د امربالمعروف او نهی عن المنکر د نوي قانون د انفاذ له کبله اندېښنه ښودلې ده.

جوزیپ بورېل بېګا پر ایکس‌پاڼه په یو بیان کې ولیکل چې اروپايي ټولنه د طالبانو د هغه فرمان له کبله سخته اندېښنه لري چې د افغانانو پر ټولنیز ژوند او د ښځو پر آزادیو تازه محدودیتونه لګوي.

د طالبانو د نوي قانون په ۱۳مه ماده کې د ښځو پر غږ بندیز اعلان شوی، د ښځو د ټول بدن پټول او د قانون په ټکو د فتنې له وېرې د ښځو مخ پټول ضروري بلل شوي.

همداراز د ښځو په آواز سندرې، نعتونه او قرائت او په ټوله کې په زوره يا لوړ غږ خبرې کول عورت بلل شوي.

په عین حال کې د افغان خبریالانو د ملاتړ سازمان ویلي چې د طالبانو دا محدودیتونه به په کورنیو رسنیو کې د لږ شمېر ښځینه خبریالانو حضور هم پای ته ورسوي.

د خبریالانو د ملاتړ سازمان د نوي قانون د هغې برخې په اړه هم اندېښنه ښودلې چې رسنیو ته د مطالبو د څرنګوالي ښپارښتنه کوي.

د طالبانو د حکومت د امربالمعروف او نهی عن المنکر وزیر محمدخالد حنفي ویلي چې دوی چمتو دي د نړۍ د دیني عالمانو د پوښتنو پر وړاندې د خپل دې قانون دفاع وکړي.

د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې ريیس مایکل مک‌کال د افغان ښځو په اړه د طالبانو د امربالمعروف پر نوي قانون په غبرګون کې د امریکا د حکومت پر پالیسۍ نیوکه وکړه، ویې ویل چې د ولسمشر بایډن د حکومت تشې ژمنې سبب شوي چې طالبان پر ښځو په برید کې یو بل ګام هم وړاندې واخلي.

مک‌کال پرون شنبې په یوه بیان کې وویل چې دوی هغه میلیونونه ښځې او نجونې نه شي هېرولی چې د طالبانو له‌خوا ځورول کېږي.

ده همداراز وویل چې بایډن او مرستیالې یې افغانانو ته شا واړوله او دې چارې طالبان وهڅول چې د افغان نجونو او ښځو د لسیزو بریاوې له منځه یوسي.

له بلې خوا د هالیووډ د سینما نامتو ستورې انجلینا جولي د طالبانو نوی قانون ځپونکی او شرموونکی وباله.

هغې پر خپل انسټاګرام کې لیکلي: "هغه حکومت چې د ښځو، مخ، سترګې، غږ او قدرت جرم ګڼي، بې همته او ځپونکی دی."

د طالبانو د امربالمعروف د نوي قانون په دیارلسمه ماده کې ویل شوي چې د ښځو غږ باید وانه‌ورېدل شي او مخونه او ټول بدن یې پټ وي.

د بریتانیا حکومت په نامعلومو دلایلو د افغان محصلانو لپاره د ۲۰۲۵م او ۲۰۲۶م کال د چیونېنګ Chevening د تحصلي بورسونو سهمیه ځنډولې ده.

د دې بورسیې پر رسمي ویبپاڼه لیکل شوي چې په نوي تعلیمي کال کې د افغان محصلانو د منلو د شرایطو پر څرنګوالي لا هم غور روان دی.

دې ادارې له هغو افغانانو څخه چې د دې بورسونو اخیستو ته لېوالتیا لري، غوښتي چې د نویو معلوماتو لپاره بیا بیا دې پاڼې ته ورشي.

چیونېنګ د برتانیا د حکومت یو نړیوال تحصیلي پروګرام دی چې د دې هېواد د بهرنیوچارو وزارت او ورسره همکارې ادارې یې تمویلوي.

د چیونېنګ یو کلن بورس د بېلابېلو هېوادونو د محصلانو لپاره د ماسترۍ دورې د زده‌کړو امکان برابروي.

د راپورونو له مخې د سوریې، سودان او روسیې په څېر د نورو هېوادو محصلان تراوسه هم د دې بورسیو لپاره منل کېږي.

د کاناډا د بهرنیو چارو وزیرې د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر نوی قانون وغانده.

ملاني جولي پرون شنبه پر خپله ایکس­پاڼه لیکلي چې د دې قانون توشېح کېدل د افغانانو په ځانګړي ډول ښځو او نجونو د غږ د غلي کولو بله هڅه ده.

هغې زیاته کړې چې ښځې او نجونې حق لري، غږ یې واورېدل شي او دوی ولیدل شي.

د کاناډا د بهرنیو چارو وزیرې وړاندې لیکلي چې د ښځو د اواز په غلي کولو کې هېڅ کوم فضیلت نه شته.

بل لوري په کابل کې د جاپان سفارت هم د دغه قانون په عکس العمل کې ویلي چې یو وار بیا په افغانستان کې پر ښځو او نجونو د محدودیتونو د دوام په اړه خپله سخته اندېښنه ښيي.

دغه سفارت پرون پر خپله ایکس­پاڼه لیکلي چې "له نړیوالې ټولنې سره په همږغۍ طالبان هڅوي چې د تعلیم، کار، په تګ راتګ کې د ازادۍ او د افغانستان د راتلونکي لپاره د افغان ښځو او نجونو غږونه واوري."

د طالبانو حکومت د امر بالمعروف او نهی عن‌المنکر په نوي قانون کې چې د دوی په خبره د دوی مشر ملا هبت‌الله اخندزاده توشېح کړی، ۱۳مه ماده کې یې د ښځو پر غږ او مخ لوڅولو هم بندیز لګول شوی.

د ښځو د ټول بدن پټول "لازمي" بلل شوي او د قانون په ټکو "د فتنې له وېرې" د ښځو مخ پټول هم ضروري دي، دغه راز د ښځې غږ چې سندرې، نعتونه او قرائت په‌کې شامل دي په مجموع کې په زوره يا په لوړ غږ ویل يې عورت بلل شوي دي.

د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق یا "یواین‌ایف‌پي‌اې" وایي، افغانستان دا مهال اتلس زره قابلو ته اړتیا لري.

دغې ادارې پرون چهارشنبه په افغانستان کې د قابلو د رول په اړه یوه راپور کې دغې اړتیا ته اشاره کړې او ویلې يې دي، که دغه تشه ډکه نه شي، د زېږون پر مهال د میندو ژوند له خطر سره مخامخ کېږي.

په راپور کې راغلي چې قابلې د میندو د ولادت او امیندوارۍ پر مهال او دغه راز د نوي زېږېدلي ماشوم ۹۰ په سلو کې روغتیایي اړتیاوې پوره کوي.

د ملګرو ملتونو د وګړو صندوق وایي، دا مهال په افغانستان کې له ۴۷۷ کلینیکونو څخه چې قابلې په کې دي ملاتړ کوي او دغه روغتیایي مرکزونه میلیونونه کسانو ته خدمتونه برابروي.

د طالبانو د عامې روغتیا وزارت هم مخکې منلې وه چې دوی د ښځینه ډاکترانو او نرس قابلو په برخه کې له کمښت سره مخامخ دي.

طالبانو تر شپږم ټولګي پورته د نجونو د تعلیم او تحصیل مخه نیولې، خو یو شمېر ولایتونو کې یې نرس قابلو ته د تحصیل اجازه ورکړې ده.

د طب په برخه کې شل تنه افغان محصلانې دا اوونۍ سکاټلنډ ته ځي څو هلته خپلې زده‌کړې بشپړې کړي.

دا نجونې چې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته له زده‌کړو محرومې شوې وې په میاشتو میاشتو یې په پاکستان کې د بریتانیا د ویزې انتظار کاوه.

بلاخره د یکشنبې په ورځ برتانوي رسنیو له هغې ډلې سنډې ټایمز راپور ورکړ چې دغو نجونو ویزې ترلاسه کړي او تمه ده دا اوونۍ سکاټلنډ ته سفر وکړي.

طالبانو د ۲۰۲۲م کال په وروستیو کې د نجونو پر مخ د پوهنتون دروازې وتړلې او په دې سره لکونه نجونې له لوړو زده‌کړو محرومې یا یې لوړې زده کړې نیمګړې پاتې شوې.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي یوځل بیا د طالبانو پر حکومت غږ کړی چې د نجونو ښونځي او پوهنتونونه پرانېزي.

کرزي پرون یکشنبه د افغانستان د خپلواکۍ د ۱۰۵مې کلیزې په مناسبت یوه پيغام کې ویلي، د هېواد راتلونکې د ځوان نسل په تعلیم پورې تړلې ده.

هغه په دې پيغام کې ټینګار کړی چې د خپلواک او په خپلو پښو ولاړ افغانستان لپاره اړینه ده چې د علم په ګاڼه سمبالې نجونې د خپلو وروڼو ترڅنګ ودرېږي او هېواد له احتیاجه خلاص کړي.

د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې په افغانستان کې دا مهال نژدې یونیم میلیون نجونې تر شپږم ټولګي پورته ښونځیو او پوهنتونونو څخه بې برخې دي.

افغان سیاستوالو او نړیوالو ادارو او هېوادونو په وار وار له طالبانو ورته غوښتنه کړې، خو د طالبانو د حکومت د درېیو کلونو په پوره کېدو لا هم د نجونو د تعلیم برخه لیک روښانه نه دی.

د ملګرو ملتونو تعلیمي، علمي او فرهنګي اداره یا یونسکو وایي، طالبانو یو اعشاریه څلور میلیونه نجونې له ښوونځیو راګرځولي دي.

اسوشېټېدپرېس خبري اژانس نن پنجشنبه د یونسکو په حواله ویلي چې یو کال وړاندې دا شمېر یوولس لکه و، خو درې لکه نورې نجونې په یوه کال کې پرې اضافه شوي دي.

دا درې لکه هغه نجونې دي چې د یونسکو په وینا، تېر یوه کال کې يې عمرونه دولسو کلونو یا ۷م ټولګي ته رسېدلي دي.

طالبانو واک ته له رسېدو وروسته تر شپږم ټولګي پورته د نجونو ښوونځي بند کړل او د واکمنۍ په دویم کال کې یې د هغوی پوهنتونونه هم وتړل.

په کور دننه افغانانو، نړیوالو ادارو او ملګرو ملتونو په وار وار له طالبانو غوښتي چې د نجونو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې پرانېزي، خو طالبانو دا کار په شرایطو پورې اړوند بللی دی.

یونسکو دغه راپور نن داسې مهال خپور کړی چې واک ته د طالبانو د بیا رسېدو ټیک درې کاله پوره شول.