د لاسرسۍ وړ لېنکونه

تازه خبر
چهارشنبه ۱۶ لړم ۱۴۰۳ کابل ۱۲:۱۳

ایرکین: د اويغورانو کورنۍ د چين حکومت له بېلابېلو ګواښونو سره مخامخ دي


د چین اويغور مسلمانان
د چین اويغور مسلمانان

د اويغورانو د نړيوال کانګرس مشره وايي، د جون په مياشت کې د اويغورانو د عمومي اسامبلې د تر سره کېدو له اعلان سره، د دوی کورنۍ د چين د حکومت له بېلابېلو ګواښونو سره مخامخ دي.

د بشري حقونو د فعالانو او څېړونکو د اټکل له مخې، د سین‌کیانګ په دښتو او غرنیو سيمو کې شاوخوا ۱۴ مليونه اويغوريان او د نورو مسلمانو اقلیتونو غړي ژوند کوي.

د دغو فعالانو او څېړونکو په وینا، په دې سیمه کې خلک د سیاسي تعصب، جبري کار، د کورنۍ څخه د جلا کېدو، د نویو ماشومانو پر زېږونې سخت کنټرول او په مذهبي دودونو باندې بندیز سره مخ دي.

له بلې خوا، د اویغور د نړیوال کانګرس مشره زومرتای ارکین وايي، د جون په میاشت کې د اویغورانو د سازمان د عمومي غونډې د ترسره کولو له اعلان وروسته، دوی د خپلو غړو او د هغو کاندیدانو چې د دوی په سازمان کې د لوړو پوستونو لپاره نومول شوي، پر ضد د بدنامولو کمپاینونو په ګډون له ګڼو نورو ګواښونو سره مخامخ شوي دي.

هغه چې په بهر کې د مېشتو اویغورانو د سازمان د مرستیالې مشرې لپاره نومانده ده، په دې وروستیو کې د آزادې اروپا راډیو د بالکان له څانګې سره په یوه مرکه کې وویل چې د چین حکومت اکثره د دغو خلکو د کورنیو غړي ګواښي.

ارشیف: د چین اويغور مسلمانانو د تاوتریخجنو لاریونونو یو انځور
ارشیف: د چین اويغور مسلمانانو د تاوتریخجنو لاریونونو یو انځور

هغې زیاته کړه: "د مثال په توګه زموږ همکار چې د مشرتابه لپاره کاندید دی، په مستقیماً توګه د چینایي چارواکو له‌خوا ورته ګواښونه کېږي. زه د مرستیالې مشرې لپاره ځان کاندیدوم او زه هم د خپلو ځینو همکارانو په څېر، د مختلفو انلاین حسابونو له لاری د مختلفو توهینونکو کمپاینونو او زما د شخصی ژوند په اړه له دروغو او تهمتونو سره مخ شوې یم."

ارکین دا هم وايي چې دوی ته دا ګواښونه د چین د سفارت له لوري شوي چې په کې د دوی د عمومي غونډې د لغوه کولو ګواښ هم شامل و.

د اویغورانو د کانګرس د مشر په وینا، د چین حکومت د ځپلو لپاره له مختلفو لارو کار اخلي.

هغه ادعا کوي چې د چین د پولیسو هغې ته ټیلیفون کړی او په مستقمیه توګه یې تهدید کړي، ورته یې ویلي: "که تاسو خپل فعالیت بند نه کړئ نو د خپلې کورنۍ په اړه فکر وکړئ."

ارکین وایي، په تېرو څو کلونو کې د مذهب پر آزادۍ هم بندیزونه زیات شوي او د اویغور مسلمانانو مذهبي ازادۍ تر ډېره محدودې شوي دي.

د نوموړې په وینا، چین له ۲۰۱۴م کال راهیسې د مذهبي ازادۍ د محدودولو په هدف یو لړ قوانین او لارښوونې تصویب کړي دي.

هغې زیاتوي: "د مثال په توګه د افراطیت او د تروریزم سره د مبارزې قانون ترهګري په خورا پراخه اصطلاحاتو کې تعریفوي، په‌دې معنی چې په کور کې د لمانځه په ګډون هر ډول عادي مذهبي عمل جرم دی، د جماعت په لمانځه کې ګډون کول جرم ګڼل کېږي او حج کول هم غیرقانوني دي."

د ارکین په وینا، دا بندیزونه د کلونو په اوږدو کې زیاد شوي او له ۲۰۱۷م کال راهیسې د درې میلیونه اویغورانو او نورو ترکانو د جبري کار په کمپونو کې د بندی کېدو یو اصلي لامل هم همدا بندیزونه دي.

هغې ادعا وکړه چې د چین حکومت هڅه کوي چې د اویغورانو او نورو مسلمانو اقلیتونو د وضعیت په اړه یو ډېر مثبت تصویر وړاندې کړي، دوی د نورو شیانو تر څنګ بهرني پلاوي په ځانګړي ډول د مسلمانو هېوادونو څخه راغلي پلاوي جوماتونو ته ورولي څو هغوي ته دا ښکاره کړي چې دلته د مذهب آزادي شتون لري.

بل‌خوا بیا د چین حکومت تل د اویغورانو او نورو مسلمانو اقلیتونو د بشري حقونو د سرغړونې ادعاوې رد کړې دي.

د اویغورانو د نړیوال کانګرس مشره وايي، له ترکيې څخه د اویغورانو د ایستلو هڅې کېدای شي رښتیا وي، خو د ترکیې د حکومت دریځ دا دی چې دوی په رسمي ډول د اویغورانو له حقونو ملاتړ کوي.

ارکین بیان وايي چې د مرکزي او جنوبي اسیا هېوادونه له دې ډلې د قزاقستان، قرغزستان او تاجکستان حکومتونه له دې کبله چې د چین د حکومت پوروړي دي د اویغور نسل‌وژنې په اړه چوپه خوله دي، په داسې حال کې چې د نوموړې په وینا د دوی د ټولنې ډېر غړي اوس هم د چینايي جبري کار په کمپونو کې بندیان دي.

نوموړې هغه بسټیزو پروژو ته اشاره وکړه چې چینایانو د یو کمربند او یوې لارې د نوښت او د شانګهای همکارۍ تړون له مخې په دې هېوادونو کې پیل کړي او ادعا کوي چې دوی د چینایي چارواکو په غوښتنه د مصر په څېر هېوادونو څخه د اویغورانو د بېرته راستنېدو ډېری قضیې مستندې کړي دي.

ارکین وویل چې د چین حکومت ځینې پرمختیايي پروګرامونه پلي کړي، خو ادعا کوي چې دغو پروګرامونو بشري حقونه تر پښو لاندې کړي دي.

ارکین وايي: دا کارونه د حکومت له‌خوا اجباري کارونه دي او یاد کارګران د هغو شرکتونو له‌خوا ګمارل کېږي چې د چین د حکومت ملاتړ لري، که دوی انکار وکړي نو بندیانېږي او یا کمپونه ته د استولو سره مخ کېږي.

نوموړې وویل: "آیا دوی سیمې ته پرمختګ ورکړی؟ هو، دا یو حقیقت دی. په هرصورت، دوی په دې کار د بشري حقونو څخه سرغړونه کړې ده. دوی په خپله خوښه تر ۳ ملیون پورې خلک په کمپونو کې بندیان کړي دي. اویغوران کارګران اوس هغو فابریکو ته لېږل کېږي چېرته چې دوی د اجباري کار سره مخ دي. دا کارونه د حکومت له‌خوا اجباري کارونه دي او یاد کارګران د هغو شرکتونو له‌خوا ګمارل کېږي چې د چین د حکومت ملاتړ لري، که دوی انکار وکړي نو بندیانېږي او یا کمپونه ته د استولو سره مخ کېږي."

د هغې په وينا، په دې وروستيو کلونو کې اويغوريان په بشپړه وېره کې ژوند کوي، ځکه چې خلک د شپې له خوا ورکېږي او په بهر کې د مېشتو اويغوريانو اړیکې له خپلو خپلوانو او کورنيو سره پرې کېږي.

ارکین اوس هم ادعا کوي چې د دوی ډېری روڼ‌اندي او پوه عالمان د خپل تدریس لپاره زنداني شوي او ځينې نور بیا د هغې په وینا د ترهګرۍ او جلاوطنۍ غوښتنې په تور زنداني شوی دي.

د هغې په وينا، په وروستيو کلونو کې د چين حکومت اويغوريان دې ته اړ کړي چې په خپلو موبايلونو کې يو اپلېکېشن نصب کړي چې له لارې يې د دوی څارنه کوي.

ارشیف: د چین د اویغور یو مسلمان په خپله هټۍ کې
ارشیف: د چین د اویغور یو مسلمان په خپله هټۍ کې

ارکین زیاتوي چې له ۲۰۱۷م کال وروسته او د چین د حکومت له‌خوا د زور زیاتي په زیاتېدو سره، اویغوران اوس نه‌شي کولی چې د چین د حکومت له‌خوا د پاسپورټونو د ضبطولو له امله له سین‌کیانګ څخه ووځي او نور اویغوران هم د ترکیې په ګډون په درېیمو هېوادونو کې د فشارونو له امله د کوربه هېوادونو څخه اروپا کې د پناه غوښتلو په هڅه کې دي.

هغې وویل چې اویغوریان د شکنجې، ورکېدو، خپلسري توقیف او زنداني کېدلو په ګډون له ګڼو ګواښونو سره مخامخ دي او کله چې ورک شي، نو له دوی سره اړیکې هم پرې کېږي.

اړوند مطالب

XS
SM
MD
LG