امروز ۱۵ سپتامبر، روز جهانی دموکراسی در حالی در جهان تجلیل می‌شود که افغان‌ها سه سال است در کشور خود نظام مبتنی بر اصول دموکراسی ندارند.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد این روز را برای ترویج دموکراسی و عمل کردن به آن نام گذاری کرده است.
تعریف چیست؟
"معنای دموکراسی جمع‌آوری نظرات هر فرد، چه مرد و چه زن، و دادن آزادی به آنان است تا بتوانند خواسته‌های خود را با جسارت مطرح کنند."
این تعریف یک شهروند عادی افغان است که نمی‌خواهد به دلیل حساسیت موضوع نامش در گزارش ذکر شود. اما معنای ساده دموکراسی، مردم سالاری یا حاکمیت مردم است.
در افغانستان، همزمان با حمله نظامی ائتلاف بین‌المللی به رهبری امریکا در اواخر سال ۲۰۰۱، شعارهای مربوط به دموکراسی افزایش یافت و باعث شد تصور نادرستی در میان مردم شکل بگیرد که دموکراسی به معنای آزادی بی قید و شرط است.
دموکراسی در واقع چیست؟
اسحاق اتمر، استاد دیپلوماسی و کارشناس امور سیاسی در برلین، در گفتگو با رادیو آزادی گفت:
"دموکراسی از دو کلمه یونانی تشکیل شده است. "دمو" به معنای مردم و "کراسی" به معنای حکومت. یعنی حکومتی که مردم در آن مشارکت داشته باشند. مردمی که حق انتخاب داشته باشند و از آزادی بیان برخوردار باشند؛ به این معنا که بتوانند بر هر تصمیم نظام نظارت و کنترل داشته باشند."
پایه و اساس دموکراسی آزادی بیان است و دولت‌های مبتنی بر دموکراسی بر سه رکن قوه مقننه، قضاییه و اجراییه است، استوارند و رسانه‌هایشان آزاد هستند.
در ۱۵ آگست ۲۰۲۱، نظام بیست‌ساله ای که بر اصول دموکراسی در افغانستان استوار بود، سقوط کرد و طالبان دوباره به قدرت رسیدند. که آنها تمام دستاورد های این نظام دموکراسی را از بین بردند.
طالبان در مخالفت با دموکراسی
ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان، اگرچه به سوالات رادیو آزادی در این مورد پاسخ نداده است، اما سال گذشته در همین روز به تعدادی از رسانه‌ها گفته بود که حکومت آنها براساس شریعت اسلامی و حکومت اسلامی است، نه حکومت دموکراسی.
اما تعدادی از دختران افغان می‌گویند که حکومت طالبان نه تنها دموکراسی، بلکه حقوق اساسی بشری را نیز نقض کرده است.
یکی از آنها که نمی‌خواهد نامش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی گفت:
"با آمدن طالبان، دموکراسی از بین رفته است و مردم حق ندارند درباره دولت نظر دهند یا انتقاد کنند. صدای مردم، یعنی دموکراسی، کاملاً نابود شده و تنها یک نظام دیکتاتوری است که به پیش می‌رود."
عنایت‌الله اسحاق زی، تحلیلگر سیاسی می‌گوید که حکومت طالبان دموکراسی را به‌عنوان یک فرهنگ غربی می‌بیند، در حالی که دموکراسی با اسلام در تضاد نیست. او افزود:
"متأسفانه طالبان حقوق بشری و عدالت اجتماعی را زیر پا گذاشته‌اند، درب مکاتب و پوهنتون ها را به روی زنان بسته‌اند و نیمی از جمعیت در خانه‌ها زندانی هستند. بنابراین، میتوان گفت که در زمان طالبان نه میتوان از دموکراسی نام برد و نه میتوان در باره آن صحبت کرد."
نظام جمهوری پیشین افغانستان که پس از سقوط اولین دوره حکومت طالبان در اواخر سال ۲۰۰۱ شکل گرفت، بر اصول دموکراسی استوار بود. اما در دو دهه‌ای که این نظام جمهوری برقرار بود، چه مشکلاتی در زمینه دموکراسی وجود داشت؟
شهرزاد اکبر،آخرین رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در جمهوری پیشین، که به دلیل مبارزاتش برای دموکراسی و حقوق بشر جایزه حقوق بشربنیاد فریدریش ایبرت را دریافت کرده است، به رادیو آزادی گفت:
"تلاش‌ها برای ایجاد یک نظام دموکراتیک در افغانستان در جریان بود. برخی ساختارهای بنیادی به میان آمده بود؛ ما قانون اساسی افغانستان را داشتیم که بر یک ساختار دموکراتیک تأکید می‌کرد. علاوه بر این، ما نهادهای انتخاباتی و شوراهای ولایتی داشتیم که تا حدی به مردم ولایت‌ها حق مشارکت در ساختار قدرت را می‌دادند. اما با این حال، هنوز راه درازی در پیش بود، زیرا قدرت انحصاری بود و در روند انتخابات فساد وجود داشت."
نگاهی به تاریخ گذشته افغانستان و دموکراسی در این کشور
اگر به عقب نگریسته شود، هرچند دوره امان‌الله خان یک دوره سلطنتی بود، اما او با توجه به نیازهای زمان، پایه‌های دموکراسی را در افغانستان گذاشت.
در دوران حکومت امان‌الله خان، گام‌های مهمی برای تقویت دموکراسی در افغانستان برداشته شد.
قانون اساسی دوره دموکراسی در ۹ میزان ۱۳۴۳ تصویب شد که در آن زمان اعلیحضرت محمد ظاهر شاه پادشاه أفغانستان بود. اما با بازگشت طالبان به قدرت، قانون اساسی افغانستان به حالت تعلیق درآمد و آنها تاکنون موفق به تدوین قانون اساسی جدید نشده‌اند.
به نظر بسیاریازمردم افغانستان کارشناسان، تمامی تصمیمات حکومت طالبان بر اساس فرمان‌های رهبرشان است که اغلب افراطی است. آنها شورای ملی یا قوه مقننه را منحل کرده و محدودیت‌های بر رسانه‌ها و آزادی بیان اعمال کرده‌اند.
حکومت طالبان در موارد متعددی به نقض آزادی اعتراض، آزادی سفر و حقوق بشر متهم شده است.
اما مقامات طالبان همواره ادعا می‌کنند که آنها به آزادی بیان در چارچوب شریعت اسلام متعهد هستند، اعتراضات باید از قبل با إدارات طالبان هماهنگ شود، و سفر و جابه‌جایی زنان در صورت رعایت داشتن محرم شرعی( مرد) مشکلی ندارد و ادعای تأمین حقوق بشر از جمله حقوق زنان را نیز مطرح می‌کنند، ادعای که از سوی فعالان و سازمان های بین الملی قابل قبول نیست.
سازمان ملل متحد در سال ۲۰۰۷ از کشورهای عضو و نهادهای بین‌المللی دعوت کرد که ۱۵ سپتامبر را به عنوان روز جهانی دموکراسی تجلیل کنند تا آگاهی عمومی درباره دموکراسی افزایش یابد.
شعار امسال روز جهانی دموکراسی «هوش مصنوعی به عنوان ابزاری برای حکومت داری خوب» است.
