چین در افغانستان دنبال چیست؟

با آغاز خروج نیروهای ایالات متحده و متحدانش از افغانستان، به نظر می‌رسد که چین تلاش دارد دامنهٔ نقش و نفوذ خود در این کشور را بگستراند.

چین از یک‌طرف در حال تقویت تماس و احتمالاً ایجاد روابط مستحکم با دولت افغانستان است و از طرف دیگر سعی دارد با طالبان هم رابطه برقرار کند. از دید تحلیل‌گران، پیکنگ آشکارا برای برقراری آشتی بین متحد دیرینهٔ خود پاکستان و همسایه‌اش افغانستان تلاش می‌کند. به نظر می‌آید که چین در حال تحقق دیپلماسی خود با چشم‌انداز تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتر در افغانستانِ دچار فقر و جنگ است.

عارف سحر، کارشناسِ امنیتی مستقر در لندن، می‌گوید که چین تلاش دارد پس از خروج احتمالی کامل ایالات‌متحدۀ امریکا از افغانستان، اهداف اصلی خود را در این کشور دنبال کند.

او به رادیو آزادی گفت: "احتمال دارد منابع طبیعی بزرگ افغانستان به دلیل الزامات ژئوپلیتیکی و لوژستیکی توسط همسایگان نزدیک به گونهٔ مؤثر بهره‌برداری شود تا همسایگان دور."

او افزود: "چین همچنین نشان می‌دهد، تنها کشور منطقه است که توانایی‌های اقتصادی دارد و می‌توان به‌عنوان شریک قابل‌اعتماد به آن اتکا کرد."

سحر همچنین می‌گوید که پیکنگ فعالانه تلاش دارد با طالبان روابط نزدیک برقرار کند. چین حمایت خود را از روند صلح افغانستان اعلام کرده‌است، اما مایل است با دسترسی به طالبان، از منافع امنیتی خود هم محافظت کند. منطقهٔ دورافتادۀ در ولایت شمال‌شرقی بدخشان به منطقهٔ «شنجن» در شمال‌غربی چین پیوند می‌خورد، منطقۀ دچار ناآرامی‌ها و خشونت‌هایی که پیکنگ آن را تهدید بزرگ می‌پندارد.

چنین منافعی، چین را به تلاش برای ایجاد روابط مستحکم‌تر با افغانستان واداشته است. در چند هفتهٔ گذشته، مقام‌های بلندپایهٔ چینی با مقام‌های ارشد افغانستان تماس برقرار کرده‌اند.

به‌تازگی، وانگ یی وزیر خارجهٔ چین به محمد حنیف اتمر سرپرست وزارت خارجهٔ افغانستان تلفونی صحبت کرد.

در بخشی از بیانیهٔ وزارت خارجهٔ چین در (۲۷ اپریل) چنین آمده است: "چین به‌عنوان همسایه و دوست افغانستان، به انتخاب مردم افغانستان در مسیر توسعهٔ‌شان احترام می‌گذارد و آماده است تا همچنان به پشتیبانی، میانجی‌گری و تسهیل روند صلح و آشتی در افغانستان ادامه دهد و نقش سازندهٔ خود را ایفا کند."

در بیانیۀ به نقل از وانگ یی آمده است: "چین، بیش از هر کس دیگری، می‌خواهد رابطهٔ هماهنگ بین افغانستان و پاکستان برقرار کند و به هر گونه تلاش برای بهبود اعتماد و روابط متقابل دو طرف کمک می‌کند."

پیکنگ همچنین پیشنهاد کرده که میزبان گفت‌وگو بین کابل و اسلام‌آباد "برای پیشبرد همکاری بین سه کشور"، باشد.

از سوی دیگر، افغانستان بخشی از دیپلماسی ماسک پیکنگ همزمان با عالم‌گیر شدن ویروس کروناست، ویروسی جدیدی‌که برای نخستین بار در دسمبر سال ۲۰۱۹ از شهر ووهان مرکز ولایت هوبئی چین سرچشمه گرفت. این کشور برای مقابله با شیوع بیماری 'کووید-۱۹' تجهیزات طبی مورد نیاز؛ از جمله ماسک روی، وسایل محافظتی و دستگاه‌های تنفس مصنوعی را به افغانستان کمک کرده‌است.

به نظر می‌آید که پیکنگ سیاست گذشتهٔ خود برای اجتناب از ایفای نقش در افغانستان هنگام خروج قسمت اعظم نیروهای ناتو از این کشور در سال ۲۰۱۴ را کنار گذاشته است. به این معنی که شرکت‌های چینی سرمایه‌گذاری میلیارد دالری در معدن مس عینک و استخراج نفت را اعلام کردند و چین سعی کرد به بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در بخش اقتصاد و تجارت افغانستان بدل شود. شرکت‌های چینی به پروژه‌های زیربنایی و توسعه‌ای افغانستان علاقه‌مندی نشان داده و پیکنگ به‌گونهٔ چشم‌گیری، برخی کمک‌های توسعه‌ای به افغانستان را گسترش داده‌است.

از لحاظ دیپلوماتیک، چین از روند آشتی در افغانستان حمایت کرده‌است. پیکنگ میزبان جلسه‌های غیر رسمی بین طالبان و نمایندگان دولت افغانستان بود و از دیدارهای عمومی رهبران ارشد طالبان مانند ملأ عبدالغنی برادر رئیس دفتر طالبان در دوحهٔ قطر هم استقبال کرده‌است.

در جون سال ۲۰۱۹، خبرگزاری رویترز به نقل از لو کانگ سخنگوی وزارت خارجهٔ چین گفت که هیئتِ طالبان به سرپرستی ملأ عبدالغنی برادر از چین دیدار کرد، اما لو نگفته بود که دقیقاً اعضای ارشد طالبان با چه کسانی ملاقات کرده بودند.

سخنگوی وزارت خارجهٔ چین در نشستی خبری گفته بود: "در سال‌های اخیر، چین به وضعیت در حال تحول در افغانستان زیاد توجه می‌کند. ما همیشه در روند صلح و آشتی افغانستان نقش مثبت ایفا کرده‌ایم."

این اظهارات ظاهراً از فرایندی که به توافق صلح بین ایالات متحده و طالبان در ۲۹ فبروری انجامید، پشتیبانی می‌کند.

اما رویکرد سرمایه‌گذاری بی‌سر و صدای پیکنگ برای واشنگتن جذاب نبوده‌است. در ماه نوامبر، الیس ولز، معاون تازه بازنشستهٔ وزیر خارجهٔ ایالات متحده در امور آسیای جنوبی و مرکزی، از نقش چین در افغانستان سخت انتقاد کرد. او در بخشی از سخنرانی در مرکز تحقیقاتی ویلسن در واشنگتن گفته بود: "چین ارائه‌دهنده هیچ‌گونه کمک مالی قابل‌توجهی نیست. چین بر معدن قابل‌توجه مس سرمایه‌گذاری کرده، اما هرگز معدن مس را توسعه نداده‌است."

خانم ولز افزوده بود: "من ندیده‌ام که چین قدم‌هایی گذاشته باشد که آن کشور را به کمک کنندۀ واقعی در روند با ثبات‌سازی افغانستان مبدل کند."

سحر اما می‌گوید، چین نه‌تنها برای تضعیف نفوذ غرب در افغانستان، بلکه برای تضعیف همسایه و رقیب منطقه‌ای خود، هند هم در آنجا سیاست خارجی تهاجمی را دنبال می‌کند. در سال‌های اخیر، دهلی جدید به‌عنوان شریک استراتژیک نزدیک کابل قد برافراشته است.

گزارش پنتاگون در جنوری امسال سعی کرد رویکرد جدید چین را توضیح دهد.

در بخشی از گزارش آمده است: "چین معتقد است که ثبات منطقه‌ای، دسترسی‌اش به بازارهای تجاری را بهبود خواهد بخشید، نفوذ منطقه‌ای غرب را کاهش خواهد داد و در برابر نقش هند و گسترش استراتژیک در منطقه موازنه ایجاد خواهد کرد".

در ادامهٔ گزارش پنتاگون آمده است "چین به دنبال مشارکت بیشتر در مذاکرات بین افغانان است".

این گزارش حاکی است که چین روابط خود با افغانستان را "به هدف تأکید بیشتر بر تعامل سیاسی و نظامی" گسترش داده‌است. در گزارش آمده که این رابطه" تا قبل از سال ۲۰۱۵ تا حدود زیادی به مسائل اقتصادی محدود می‌شد."

پنتاگون همچنین تلاش کرده اهداف امنیتی چین در افغانستان را مشخص کند. در گزارش آمده است: "چین در گام نخست نگران است که جنگجویان اویغور از طریق دهلیز واخان افغانستان که با ایالت شنجن چین هم‌مرز است، عبور کنند."

مقام‌های محلی در ولایت شمال‌شرقی بدخشان که واخان در آن واقع است، اخیراً ادعا کردند که بسیاری جنگجویان اویغور در بخش‌های آن ولایت کوهستانی حضور دارند، اما طالبان چنین ادعاهایی را رد کرده‌اند.

ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان اخیراً به رادیو آزادی گفت که در مناطق تحت کنترول‌شان "جنگجویان خارجی به‌شمول داعش حضور ندارند."

ولی آریا، تحلیل‌گر مسائل سیاسی مستقر در لندن، می‌گوید که تلاش چین در افغانستان بخشی از اعمال فشار برای استفاده از ابراز اقتصادی، نظامی، دیپلماتیک و اطلاعاتی در همسایگی‌اش است.

او به رادیو آزادی گفت: "خروج نیروهای ائتلاف از افغانستان، ثبات در آن کشور و حکومتِ که با پاکستان روابط دوستانه داشته باشد از دیگر اهداف سیاست خارجی چین است."

اما او بعید می‌داند که چین بتواند نقشی را که ایالات متحده و متحدانش در افغانستان از سال‌های سال بازی کرده‌اند، به عهده بگیرد.

او خاطر نشان کرد: "بسیار بعید است که در آیندهٔ نزدیک چین به روشی همانند دموکراسی‌های غربی، اراده، سازوکار و منابع ارائهٔ کمک به سایر کشورها را داشته باشد." او افزود که "چین این نوع راه و رسمی ندارد."

از اواخر سال ۲۰۰۱، نظام جدیدی در افغانستان با صدها میلیارد دالر کمک واشنگتن و متحدانش پا گرفته است. ایالات متحده و متحدانش همچنان افغانستان را در احیا و پایداری نهادها و مؤسسه‌های کلیدی یاری رسانده‌اند. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که چین هم به دنبال منافع خود می‌گردد.