Күлкү кербени

Басма үйүнүн башчысы буркан-шаркан түшүп, алдыда тизилген бардык кызматкерлерин тилдеп, кээ бирин каргап-шилеп, айрымдарын чекесинен нукуп алганга ниеттенип барып токтоп калып жатты. Жанында адатта анын ачуусун басып турууга адистешкен орун басары турду.

Бечаранын ачуулангандыгында да жүйөө бар: басманын жүз жылдык тарыхында анын өнүмдөрүндө ушунчалык ката жайнап кеткен учур мурда деги эле катталган эмес экен!

Өзү айкөл, жоомарт киши, анан эле эмне үчүн ушундай кыйсыпыр түшүрчү окуялар болуп кетти?

— Кана, шайтан алгырдыкы, четинен айткылачы, эмне кара теке сүзүп кетти? Мына, сен айтчы, эмнеге түстүү чоң көрнөккө Төлөнчөнүн 90 жылдыгына карата текст жазып туруп, четине Түкүнчөнүн сүрөтүн чаптап салдың?

— Шеф, – деди орун басары, – буга ал эмес, анын кол астында иштеген мобу “балапан” күнөөлүү.

Берки “балапан” күнөөлүү түрү менен алдыга суурулуп чыкты да, балп этти:

— Гугл жакшы эле ушул сүрөттөгү киши Төлөнчөнүн өзү деп көрсөткөн болчу. “Фейсбук” менен “Классташтар” тармактарында отурган досторум да тастыктаган...

— Тастыктагандын балакетин алабы, аларың? Кызматтан кетесиң...

— Шеф, – деп орун басары акырын шыбырады. – Муну кетирүүгө болбойт. Аны Ак Үйдөн улам-улам чалышкандан кийин ишке алганбыз...

— Ойлонолу анда... А берки астрономия боюнча окуу китептин катасын эмне кылабыз? Жер Күндү айланбай эле, Күн Жерди айланат деп жазылып калыптыр го?

— Бул менин күнөөм, – деп бир улан алдыга суурулуп чыкты. – Мага жазында кыдырып жүргөн даабатчылар ушинтип айткан соң, автордун катасын оңдоп жатам го деп ойлогом!..

— Автордун катасын?!. – башчы тим эле ордунан чимирилип кетти. – Силер текстте эмне деп жазылса, так ошондой жазгыла да! Сени да кызматтан жоготом!

— Антүүгө кыйын го, аксакал! Аны Бажы кызматынын жетекчисинин орун басары сунуштаган дегениңизди кулагым чалып калды эле... – деп орун басары шыбырады.

— Ошондойбу!.. Биз бажыдан чет жактан сатып алган кагаздар менен жабдууларды оңой-олтоң чыгарып келип атпайбызбы.. М-даа...

Анан басма башчысы кайра айкырды:

— Алты ай мурда басылган мынабу китепте Дарвиндин окуусу жөнүндөгү бап эмнеге жок кылынып, аны аттап кетишкен?

— Агай, Дарвиндин окуусун Иранда тыюу салышыптыр деп кээ бир даабатчылар айтып жүрүшөт. Мен оңдоп салдым эле, – деп бири үлүрөйдү.

— Ошол даабатчыларга айт, азыр ирандыктар жашыруун ачып, интернетте көп окуган тема – дал ушул Дарвиндин окуусу. Сени да иштен алуу керек. Сен да иштен кетесиң!..

Баягы эле жасакер үн жанынан угулду:

— Шеф, муну маданият министри өзү дайындаткан. Анан ал бизге министрликтин көп акчага турган тапшырыктарын расмий жөнөткөн... Тендерлерде да бизге тымызын көмөк көрсөткөн.

Алиги Дарвинди “жайлаган” басма кызматкери кайрадан үн катты:

— Агай, мен өз катамды түшүнүп турам. Башка агай-эжейлер да мага катуу айтышты. Бөлүм башчы тим эле төпөштөп ийе жаздады. Бирок анын өтөсүнө башка катаны оңдоп салдым. Өз катамдын өчүн алдым десем болот! Бир тарыхчы автор “элибиздин бир нече миң жылдык тарыхы бар” деп жазыптыр. Мен аны “элибиз маймылга чейин эле жаралган” деп оңдоп салдым, – деп ал сыясы кургай элек китепти корстон боло башынан жогору көтөрдү.

— О кудай ай! – деп башчы тим эле улуп жиберди. – Деги эми туңгуюктан кантип тыр-рмышып чыгабыз, тырмышып! Канти-ип!..

Орун басары эстүүлүк кылып, ага камырдан кыл суургандай бир арганы шыбырады:

— Шеф! Урматтуу билим берүү министринин атынан “Авторлор өздөрү күнөөлүү болсо да, аларды түшүнүү менен кабыл алып кечирип, бул нускаларды кайра тууралап чыгарып беребиз” деп айтылган билдирүү долбоорун даярдаталык. Кудай жалгап, баш бухгалтерибиз ушул министрдин тай эжеси!

Э-э, калайык! Силердин айылыңарда эмне болуп жатканын билбейм, айтор, биздин айылда концерт улантылып жатат. Болгондо да, гитарда анча-мынча ойной алган мурдагы башкармабыз чоң концерт коюуда.

Өзүңөр билесиңер, биздин айыл чакан. Ошого карабастан, аны жарып өткөн суунун агымынан улам «өйдөкү айыл», «төмөнкү айыл» деп экиге бөлүп, тергеп алганбыз.

Бир чети, бул бөлүнүү тепкедей айылда спорттук оюндарды өткөрүүгө аябай жардам берет экен. Футбол ойнойсуңбу, волейболбу, ордо оюнубу, көкбөрүбү, айтор айылдан жок дегенде атаандаш эки курама чыкпай койбойт.

Анан «өйдө жактын жоргосу чыгып келди», «тыйын эңмейде ылдый жактагылар утту», «өйдөкүлөрдүн балбаны оңкосунан кетти», «төмөнкүлөрдүн ордочусу жыдыды» деген сыяктуу узун сабак сөздөр айтылып келчү.

Куда-сөөк күткөндө да каадаланып, «өйдө жактан алдык», же «ылдыйкы айылдан Баланчанын кызы эми келинибиз болуп калды» дейбиз. Санжыра сүрүштүрсөк, эки жагында тең оң канат, сол канат, ичкиликтин уруулары, анан сөөгү өзүбүздүн айылыбыздан болуп калган келгиндерди да кайсы бир уруубузга кошуп айтабыз.

Өткөндө өйдө жактык бир жергиликтүү тургунду башкарма шайлап алганбыз. Ээн ооздордун бири «ой, ал таптакыр башка өрөөндөгү кыштактан качып келген басмачынын урпагы экен» деп чыкты эле, «жо-ок, архивди аңтардык, санжыраны сыдырдык, төмөнкү айылыбыздан эле мынчанчы кылымда өйдө жакка ооп келген кишинин урпагы экен» деп далилдеп, анан эс алганбыз.

Айланабызды карасак, көптөгөн башка айылдарда: «Аңчыбыз – көзгө атар болсун, устабыз – колунан көөрү төгүлгөн адис болсун, алардын тегин териштирбейбиз!» дешет экен. Биздин айылдын элинин оозу кайсы бир кылымда ысык сүткө күйсө керек...

Опе-ей, мен башкармабыз тууралуу кеп баштадым эле го...

Анан эле жаңы башкарманы шайлоого келгенде, ошол эски башкармабыз өзүнүн төмөнкү айылдык досун талапкер кылып сүрөп туруп алды. Өйдөкү айылдан да эки-үч кишиге жең ичинен «сен башкарма болосуң» деп убада кылып жүргөнүн ичине бир таруу да ката албаган кургур өзү эле калайыкка жайып чыкты.

Анысы – ал болду.

«Тынч жол менен башкармалыкты өткөрүп берди» деп эски башкарманы мактап-жактап чыктык. Өзү да бул эрдигин улам-улам кайталап жатты окшойт, чагымда. Канчалык көп айтканынан улам «ка-ап, ордумда эле кала турсам болмок» деген ички өкүтү барбы деп шекшип да калдык.

Мунусу – бул болду.

Анан эле эски башкарманы «кара теке» сүздү да, калды.

Ал буга чейин жаңы башкармага арнаган жалбарыңкы ырын өзгөртүп, «Доскем күйгүздү да-а, күйгүздү!» деп муңканган жаңы ырды аткара баштаса болобу!

Чынында, оболу айылдагылар өзүбүз деле анын маанайынын тез өзгөргөнүнө эч түшүнбөй калдык.

Бир даарыбыз: «Досун саткан – айылын саткан менен барабар! Кетсин, ошол жаңы башкарма!» деп чыктык.

«Опе-ей, ошондой болуптурбу? Эмнени бөлүшө албай калган экен, бечаралар? Эгиз козудай ээрчишип жүрүштү эле!» – деп таң кала шыпшынгандары канча!

Орто жолдо «ылдый жак», «өйдө жак» болуп «ак терек – көк терек» деп жаатташып айтышкандар арбыды.

«Мурдараак да биздин кочкорду тигилердин текеси келип сүзгөн бир окуя болгон. Көрсө, ал – чоң балаанын сыры турбайбы!» деп бакшы болгондордун күнү тууду.

«Качанкыга чейин бизди өйдөкү айылдын кишиси башкарышы керек! Биз өз раисибизден баш тартпайбыз!» деп жаңы башкарманы колдогондор да доошун бекем чыгарып жатышты.

Өшөнтүп, тып-тынч турган айылды саат басканы калды.

Деги, чыр эмнеден чыкты экен, ошону бир иликтеп-жиликтеп көрөлүчү?

Теңир жалгап, Интернет деген балакет бул эски жана жаңы башкармалардын кылык-жоруктарынан бери бүт каттап жүргөн экен.

Балдарым мурдагы окуяларды шурудай кылып чубалтып, принтерден кагазга чыгарып алдыма үйүп коюшту.

...Та-ак, бул айда мындай окуя болуптур... Башкармабыз: «Досумду гана шайлагыла, «мынча гана пайыз киши аны колдоп жатат» деген статистикага карабагыла!» деп чыгыптыр.

...Тигил айда башкармабыз айылдык кеңештин төрагасын опузалаптыр: «Сага шайлоодо эмне бар! Жөн отур, талапкерлигиңди көрсөтпөй!»

...Анан башкармалыктан түшөөрдөгү айда өзүнүн кишилерин жооптуу кызматтарга таңуулап буйрук чыгарып кетиптир...

М-да!..

...Анан шайлоо аяктаганда бири-бири менен кучакташып, сүрөткө да, видеого да эгиз козудай түшкөн экен, бечаралар!..

...Опе-ей, шайлоо бүткөндөн көп узабай эски башкарма жаңы башкармага келип: «Биз Путин – Медведев оюнун баштаганбыз, досум! Менин айтканымдай эле айылды башкарсаң, ошондо май-көл, сүт-көл болобуз!» деп, өзү айтмакчы, коньяктан ооз тийип кетиптир.

Акыры айтылчу кеп эмеспи: эски башкарманын бир чоң сыры бар эле. «Ч» тыбышын «ш» деп, «ш» тыбышын «с» деп айткан жакын туугандар байырлаган бир коңшу айылдын башкармасы болгон абышка менен ал соңку жылдары эч тил табыша албай калган. Анысын биз деле көрүп-билип калдык.

Жаңы башкарманы шайлоо өнөктүгү маалында да ал абышка коңшунун ишине тымызын кийлигишип: «Жаштарды шайлагыла-а!» деп оозунан жаңылганы бар.

Бул окуяны деле калыстык үчүн эскере кетели.

Ошол айыл башкармасы болгон карыя бир ирет чоң өрөөндөгү башкармалардын шеринесин уюштуруп калбаспы!

Анан биздин айылдын жаңы башкармасын да шеринеге чакырат.

Тигил кургур дароо макул болот.

Муну уккан эски башкарма кыйышпас досунун үйүнө дароо жетип келет да, чоң чатак салат:

– Доске, сен башкармалар шеринесине барбайсың!..

– Минеге барбайт экем? Бардык эгемен башкармаларды конокко чакырып жатпайбы? «Чакырган жерден калба, өзүң басып барба» деген накыл кеп бар.

– Сен чарба башчысын эле жөнөтүп кой! Менин тилимди ал! Ошондо биз сенин талапкерлигиңе каршы чыккан тигил чалга сыр көрсөтөбүз!

– Кой, досум. Коңшулар менен алакамды өзүм билип эле жөндөйүн. Өзүм эле барам!

Аны угуп, эски башкарма ок жылаандай атырылган экен:

– Опе-ей, сени мына мен башкарма шайлаткам, эгер чындыгын билчү болсоң! Сенин рейтингиң кызыл ашыкка да жетчү эмес!

– Болду, досум! Мени эл дагы шайлаган. Өзүң эле «жалгыз мен колдоп чыктым» дегениң осол сөз. Мен биринчи кезекте элге кызмат кылам!

Ошентип, башка айылда ийгиликтүү жүзөгө ашырылган «Путин–Медведев» долбоору биздин тепкедей айылда босогодон сырткары сызып кеткен топтой чечкиндүү тебилген экен.

Мына, башкармалардын таймашынын болгон сыры.

Муну аңдап билген соң, айыл ичиндеги азыр да уланып жаткан «Эски башкарманыкы эң туура! Жок, жаңы башкарманыкы – абдан туура!» деген сыяктуу жиктегич сөздөр илээшкен ыйкы-тыйкыларга көңүл бурбай коюуну чечтим.

– Уулум, унааңды от алдыр! Андан көрө жайлоого бир тууган агаңдыкына барып, мээ сергитип, кымыз ичип келели! Менин досторумду «өйдө жак», «ылдый жак» дебей, түгөл чакыр. Чогуу барабыз!

– Ал жакта жаңы башкарма шайлайлык деп акылдашасыздарбы? – деп уулум тийише сүйлөдү.

Жаатташкандан тажаган жаным чочуганымдан кыйкырып да жибердим:

– Жо-ок, кокуй! Эч кандай саясат болбойт, уулум! Башкармадан башка да түйшүк толтура!

«Азаттыктын» материалдарына пикир калтырууда төмөнкү эрежелерди так сактоону өтүнөбүз: адамдын беделине шек келтирген, келекелеген, кордогон, коркутуп-үркүткөн, басмырлаган жана жек көрүүнү козуткан пикирлерди жазууга болбойт. Эрежени сактабай жазылган пикирлер жарыяланбайт.