Күлкү кербени

Президент болсом деген оюм бар

Президенттик шайлоо улам жакындап келатпайбы, туугандар.

Ал тууралуу ар кандай пикирлерди айтыбатасыңар. "Баланча", же "Түкүнчө" президент болуш керек, же азыркы Президент ордуна калат го деген сыяктуу божомолуңар оозеки айтылууда, гезиттерге жазылууда.

Ошол "Баланча" менен "Түкүнчөлөрдүн" арасына мени деле кошуп койсоңор болмок.

Эмне үчүн антпейсиңер? Эмне мени эмдигиче байкабайсыңар?

Же шайлоонун дагы жакындай түшүшүн күтүп атасыңарбы?

Айлам кеткенде мен силерге өзүм кулак кагыш кылып коюуга аргасыз болуп отурам, улуу башым менен.

Келгиле, президенттикке менин талапкердигимди сунуш кылгыла.

Эгер мен президент болуп калсам, өлкөнү төмөндөгүдөй жолдор менен өнүктүрмөкчүмүн:

1. Элге кө-өп убада берүү.
2. Башка мамлекеттерден тез-тез карыз суроо.
3. Алгачкы карыздарды кайрып бербей коюунун жолун ойлоп табуу. (Ушул багытта жаңы министрлик ачып, анын жетекчилигине э-эң аферист кишини дайындоо).
4. Мафия, коррупция деген немелерди Ак үйдүн төбөсүнө чейин чыгарып жиберүү.

Баса, бизде жердешчилик күчтүү эмеспи.

Менин кайсыл жерлик экенимди билүүгө ынтызарланып жатканыңарды жүрөгүм сезип турат.

Шайлоодо да ошого карап "иш" кыласыңар да. Туурабы?

Мен баарыңардын тең жердешиңер болом. Тагыраак айтканда, биздин үйгө Оштон да, Таластан да, Ысык-Көлдөн да, Нарындан да, Чүйдөн да аяш атаңмын деп келип жатып кетип жүрүшчү. Уруучулук боюнча да баарыңарга тең кошулам.

Ал тургай, биздин республиканын аймагында жашап жаткан өзбектер, казактар, уйгурлар, кытайлар, дунгандар, татарлар, орустар, еврейлер, немистер менен да тууганчылык жайым бар. Анткени, кошуналарым ошондойлор.

Мени бир колдоп койгула, айланайындар!

Бир келген жашоодо бир мертебе президент болуп койоюн. Андан кийинки шайлоодо бул постту өзүм эле тапшырып берем. "Сизден башка татыктуу адам жок, дагы иштеп бериңиз" - деген кошоматчылардын сөзүн укпайм.

Эмесе, мени президент кылыш үчүн, силер эмитен аракеттене беришиңер керек.

Агитация баракчалары менен менин сүрөттөрүмдү столбаларга, дарактарга, дааратканаларга… ал тургай, сулуу кыз-келиндердин көкүрөктөрүнө чаптап койсоңор, во-о!

Анда, урматтуу шайлоочуларым, Ак үйдөн көрүшкөнчө!

* * * * *

Салык

Башкы эсепчи менен эсептешип калдым.

- Ко-ош… Сага 73 сом жазган экенбиз, марттык кылып. Анын 40 пайызын салыкка кармап калдык.

- Салык?..Кандай салык?

- Салыктын түрлөрү көп. Мисалы, бойдок салыгы…

- Ой, мен бойдок эмесмин го, аялым бар.

- Аялың бар болмоктон, күйөөң бар болсун… серавно, аны ар бир адамдан кармоого тийишпиз. Керек болсо, тирүү жүргөнүң үчүн да салык төлөөгө милдеттүүсүң.

- Бөлөк кандай салык кармадыңыз?

- Алимент…

- Алимент? Ой, мен аялым менен ажырашкан эмесмин го?!

- Ажырашпасаңар, эми ажырашасыңар.

- Эмне үчүн?

- Өзүң жарыбаган маяна алсаң… ошонун кесепетинен "казан-аяк кагылышат".

Анан... "Кырсык - каш-кабактын ортосунда" тура.

"Казан-аяк кагылыша электе" эле мени кырсык басты.

Тагыраак айтканда, даараткананын үстүндөгү шиферди оңдоп жатып кулап кетип, мүрт кеткем. Бирок, салык деген нерсе тигил дүйнөдө деле бар экен.

Мына, үңкүрө-маңкүрөвөй инспектор кечээ эле менден бир топ суммада салык өндүрүп кетти эле, бүгүн о дүйнөнүн жарык дүйнөдөгү тыңчысынан мындай мазмунда телеграмма келиптир:

"Былтыр өлгөн Мадырайымдын атынан почточулар дале пенсия алып өздөрү жеп жатышат. Давайте, Мадырайымдан алынуучу салыктын өлчөмүн дагы жогорулаткыла!"

* * * * *


Электирчи

Мурунку кездери милиционерлерди көргөндө көчүгүм бүлкүлдөп калаар эле, кылмышым болбосо деле. Азыркы заманда адамдар милиционерлерден эмес эле электриктерден коркот экен.

Себеби, эсептегичти (счетчикти) көбүнчө өчүрүп койом. Эшиктен дабыш чыкса эле электрик келип калгандай туюла берет.

Кимден корксоң, ошол адам көзүңө сүрдүү көрүнөт турбайбы. Биздин көчөнүн электриги мен үчүн иттей сүрдүү. Анын куралы - колтугунда кыпчылган калың дептери. Кечээ күнү жолдо баратсам, ал каршымда келе аткан экен.

Аны көргөндө чочуп кетип бакырып жибере жаздадым. Катуу коркуп калган окшойм, азыр ооз-мурдумун айланасы бүт учук.

Баса, менин оюма бир жакшы идея келип жатат.
Кийинки учурларда милиционерлерибиз дурус иштей албай калышпадыбы.

Ошондуктан, коомдук тартипти калыбына келтирүүдө электриктердин кызматынан пайдалануу керек.

Анүчүн төмөндөгүдөй мыйзам чыгаруу абзел:

1. Электирчилерге "Электр лейтенанты", "Электр капитаны" сыяктуу даража-чиндерди берүү.
2. 23 жыл иштеген электрикти кызматтан четтетүү.
3. Электриктердин полкун, атчандар дивизиясын түзүү.
4. Той болуп жаткан жерлерде алдын-ала электриктерге арак куюлбаса, электр тогун трансформатордон өчүрүп коюу.

Эми алардын кийиминин түрү жөнүндө сунушумду айтайын:

Кабель - зымдан токулган костюм-шым. Баш кийими – эсептегич аспап.

* * * * *

Сыйлык ыйгаруу

Беш-алты айдан бери эмгек акыларын албаса да кадимкидей жашап, тирүү жүргөндөрдү сыйлоо үчүн өкмөтүбүз төмөндөгүдөй наамдарды чыгарган экен:

1."Ач курсактардын баатыры"
2."Республиканын эмгек сиңирген ачкасы"
3."Курсагы катуу курулдаган киши"
4. "Ашказан" ордени
5. "Жокчулук" медалы
6. "Алсыроо" грамотасы

Ушул наамдардын эң башкысы биздин мекемеге туш болуп, ошону кимге ыйгаруу жөнүндө биздин ишканада чогулуш болуп жатыптыр.

Чын эле бул наамга ким татыктуу? Ким болсо да бактылуу адам го!

Себеби, мындай наамга эгедер болгон адамга күн сайын бир маал ысык оокат, эки стакан чай, бир кесим колбаса жана 50 грамм арак берилет экен.

- Урматтуу мырзалар жана айымдар! - дедим мен. - "Ач курсактардын баатыры" деген наамды кароолчубуз Асан акеге ыйгаралы. Өзүңөр деле байкап жүрсөңөр керек, Асан акенин акыбалы оор. Азыр курсагы иттей ач. Ал алты ай эмес, тогуз айдан бери маяна ала элек.

Бирок, менин сөзүмдү коштогон адам болгон жок.

Талапкерди туура эмес тандаганымды, жаштык кылганымды кийин гана билип, өкүнүп калдым.

Ардактуу наамды башчыбызга менден башкасы бир добуштан ыйгарышты. Аны жан-дили менен колдогон Куйтуубай минтип сүйлөдү:

- Ырахмат, айланайындар! Силер аксакалды сыйласаңар, силерди демократия сыйласын. Көрөгөчтүк кылдыңар. Чындыгында ушул жерде турган адамдардын эң эле курсагы ач - аксакал. Эгер аксакалдын курсагы ачпаганда, аксакал пара албайт болчу. Туурабы? Эң туура. Ал эми кароолчунун кана пара алганы, кана жалган ведомостко кол койгону? Жок. Антпейт. Себеби анын курсагы ток да.

Эмесе, урматтуу аксакал, сизди ардак наамыңыз менен өзүмдүн атыман, үйүмдөгү катын, бала-чакамдын, чөнтөгүмдөгү 500 сомумдун жана короодогу кой-эчкилердин атынан куттуктап коюуга уруксат этиңиз!

Анан чогулуш улантылып, кыскартуу маселеси каралды.

Мен мурда кароолчунун талапкердигин сунуш кыла коюп, андан кийин чийки май жегендей болбодум беле.

"Сүткө оозу күйгөн айранды үйлөп ичет" дегендей, мен шашып-бушуп, кыскартууга башчыбыздын талапкердигин сунуш кылдым.

Тилекке каршы, бул сунушум да четке кагылды.

Алар мени кыбыланы карай… кыскартууну карай жыгышып, жумушсуздар дүйнөсүнө мезгилсиз жөнөтүштү.

* * * * *

Орозбек Бөрүгулов,
“Азаттыктын” окурманы.

Өх ү-үй, бу депутат туугандардын эмгегин эл анча баалабайт тура. Шайлаарын шайлап алат, анан ал байкуштарга сынтага берет.

Же өздөрү куурай башын сындырып мыйзам долбоорун сунуп турушпайт.

Анан айрым депутаттар кантсин, улам жаңы идеяларга баштары чыңалып, кайсы-бирин мыйзам долбоору катары сунуштаарын билбей кыйналышат да.

Өткөн эсил кайран парламентте бир укмуштай сонун мыйзам кабыл алынган.

"Улуттук гимн аткарып жатканда сөзсүз оң колуңду жүрөгүңө жакын кармап турушуң керек" деген.

Аны саясий адеби жок тапандар сынга алганын койбоду.

“Эсеби маселен, менин оң колум унаа кырсыгынан улам жулунуп кеткен дейли. Эми менин укугумду мыйзам тепсеп калабы?”

“Мен сологоймун. Кокус сол колум менен эле жүрөгүмдү бассам жазага кириптер болуп калбаймынбы?” деген сыяктуу көп суроолорду ошол чакта маселенин саясий маанисин түшүнбөгөн көптөгөн көрпенделер узаткан.

“Ой тообо, мыйзамга “үнүңдү башкалардан катуу чыгарууга умтулуп гимн ырдашың керек” деген жобо кирбей калганы да дурус болуптур”.

Мындай пикирди да угуп жүрдүк. Ал тууралуу Баркалбас деген дос мага бир катында жазып жибериптир.

“Эсеби маселен, Топчуке, Сагынбек Момбеков жана башкалар үнүн катуу чыгарып ырдашса, аларга жарашат. Уккандарга да жарашат. Анан менин классташым Жалганбек үнүн жарым-жартылай эле чыгарып ырдап көрүшсүнчү, бүт калайык гимнди да унутуп, мыйзамды да унутуп, анын жанынан тымтыракайы чыга качып жөнөмөк. Анын жагымсыз үнүн укса, шайтан өзү коркконунан улуп жибермек”, - деп жазып, Баркалбас бул сүйлөмдүн жанына күлүп жаткан кишинин белгисин коюп коюптур.

Мен ал белгисине күлгөн деле жокмун. Баркалбастын классташы Жалганбектин үнүн эстеп чо-очуп да кеттим.

Барс жылы чын куран айынын жетисинде Ак Үй "кулаганда" андан берээктеги Жогорку Кеңештин имараты да соо калган эмес. Ошондо жайнаган кагаздар сапырылып эле жатып калган.

Кийин аларды терип алып, сактап койгондор көп болду дешчү.

Айрымдары тополоңдон пайдаланып, талап-тоноп жүрсө, кээлери кагаз чогултуп жүрүшүптүр.

Кээ бир депутаттар ошолордун арасынан эски мыйзам долбоорлорун таап алышканбы, аларды “жаңы топу кийгизип алып” кайра көтөрүп жатышабы деген да ой келип кетет. Ким билсин?

Маселен, добушка салууга жеткирилбей калган эски мыйзам долбоорлорунун биринде "тигил же бул киши өз аты-жөнүн, тек-жайын жана кызматын жазчу маалымчага (визиткага) тооктун сүрөтүн тартууга тыйуу салуу керек" деген сунуш бар болчу дешет.

Көрсө, алиги тоокту басмаканадагылар кооздой берип, ал канаттууң бүркүткө окшошуп калышы мүмкүн экен. А бүркүт болсо – мамлекеттик символдордун биринде бакыйып турат эмеспи.

Мында тымызын шылдың жашырынып атканын жаземдебей эле билесиң.

Ошондуктан визиткага тоок-мооктун баарын жолотпой эле койсок, деген асыл ой камтылган патриоттук сунуш алиги мыйзам долбоорунда бар болчу дешет.

Долбоордун авторунун атын ачыктабай эле койойун.

Мурда “Алга Кыргызстан” партиясына, кийин “Ак Жол” партиясына кирип депутат болгон, эми деле ыңкылапчылардын арасында депутат катары оокатын кылып жүрөт. Эми ал жалгыз эмес деңизчи!

Айтайын дегеним – мамлекеттик символдорду визиткаларга жолотпоо тууралуу мыйзамды андан ары тереңдетип, спортчуларга кыргыз желегин көтөрүүгө тыйуу салган берене киргизип койсок.

Болбосо, алар тээ жердин жети түбүндө өтчү олимпиадаларга чейин улуттук желегибизди көтөрүп барып, байрагыбызды ар башка континенттердин чаңына кабылтып, ысык аптабына тозултуп, шамалына дирилдетип, суугуна үшүтүп келишет экен.

“Сен үшүбө, мен үшүйүн Желегим!” деген сезим спортчуларда эч болбойт тура. Ден соолугу бекем немелер жарытып эмнени ойломок эле.

Өткөндө түндүк кавказдык жумурияттардын биринин башчысы “лезгинка бийин туш келди бийлебегиле!” деген талабын койуптур.

Бизде деле мыйзам чыгарып, “калпакты туш келди белекке бербегиле!” деген эрежени киргизсек эмне болот?

Мына, тээ Тунис, Мысырга чейин калпак белекке кетти эле, аларда эмне болду?

Таптыңыз. Ыңкылап болду. Биздеги чын курандын жетисиндеги окуялар аларда саал башкачараак нукта кайталанды.

Эми ойлосом, бекеринен Нуракең былтыр кыргыз-казак чек арасын жаап койгон эмес экен да!

Себеби атажуртубуздагы өндүрүүчүлөр калпакты ашыкча жасап, Ата-Тоонун түндүк тарабындагы даркан талаада байырлаган бауырдастарга арзан жана арбын сата баштаган экен да!

Мурдагы элчи Мухтар Шаханов болсо канча калпакты бизден бекер эле (белекке) кийип алып кеткен! Эсеби жок. Ошол калпагынан чочулап аны кызматтан алып салышкан дешет.

Азыр да чек арадан Алматыны көздөй агылган уздардын буюм-тайым, табарынан казак бажысы калпактан башкасын гана өткөрүп атат деген кеп бар, анык-калпын ким билсин?

“Деги бул саптардын ээси баш чаргытып эмнелерди айтып жатат?” дээрсиз.

Баягы эле мыйзам көйгөйү да.

Ушул тапта, менимче, келиндердин жүгүнгөнүн тартипке салуу жөнүндө мыйзам керек. Алар кайын ата, кайнагаларына күнүгө канча жолу жүгүнүшү керек, эгерде жүгүнбөй коюшса канчалык экономикалык, муундар аралык дипломатиялык, дене тарбиясы жаатындагы жана башка залал келип чыгат? Ушунун баары оңой маселе эмес да!

Ал мыйзамдан оболу, балким, келин-кесектин улууларды тергегени жөнүндө бир жакшы мыйзам кабыл алып койсок.

“Бозокор аке”, “Дүжүр ата”, “Уюкфону көп апа”, “ОБОНчу жеңе” деген сыяктуу келекелеп тергеген сөздөрдүн тизмесин да тиркеп койсок, “мындай тергегениңер жарабайт, урматтуу келиндер!” деп.

Шыпыргыны короонун кире беришинин сол жагына коюу керекпи, же оң жагы ылайыкпы? Кыштакта көчө шыпырганда коңшунун аймагына канча метр кирип кетүүгө уруксат? Муну да мыйзам аркылуу тастыктап алсак.

(Көп кабат үйдө жашаган шаардыктар, бул мыйзамды окубай эле коюңуздар. “Шыпыргы” сөзүнө тишиңер деле өтпөсө керек).

Чач тегиздетүү ыкмасы жөнүндө деле мыйзам зарыл болуп турат. Кээ бир аткаминердин чачын көрсөң, тим эле уюшкан кылмыш тобунун “карт бөрүсүндөй” үксөйүп турат.

Мантуу жештин учуру тууралуу да мыйзам керек. Өзгөчө лидерлер абайлап мантуу жеши керек экен, болбосо алар күтпөгөн жерден Ак Үй алынып калат тура.

Аталышы ар беш жылда алмаштырылышына уруксат кылынган тоо чокусу тууралуу да бир мыйзам кабыл алып койсок.

Маселен, ал чокуга азыр Путиндин атын коюп турсак, анан ал ардагердикке чыкканда чоку аталышын дагы башка бир пайдалуу мыкчегердин же кайсы бир газ же мунай кени бар диктатордун ысымына ооштура калабыз. Чоку деле атынын улам өзгөрө турганына каршы болбойт. Анткени бул жөрөлгө Жогорку Кеңеш кабыл алчу мыйзамга ылайык болот да!

Келгиле, ыңкылаптан кийинки Жогорку Кеңешибизге жапатырмак жардам берели.

Дагы кандай олуттуу, күрдөөл заманга төп мыйзам долбоорлору тууралуу мыйзамчыларга кулак кагыш кыла алабыз?

Чымчыкейдин ойлорун чып-чыргасын коротпой жазып алган,
Т.Ч.