Ал сапары учурунда Кыргызстандын Алматыдагы консулдугунда да жолугушуу өткөрүп, пикир алышкан. Жакында эле кыргыз парламенти Казакстанда кулчулукка кабылган кыргыз жарандарынын маселесин жабык талкуулаган болчу.
Улуттар уюмунда кулчулуктун азыркы түрлөрүн иликтеген адистер Казакстандагы бир апталык иш сапары учурунда өлкөнүн жети шаарына барып, пахта жана тамеки талааларынын басымдуу бөлүгү жайгашкан түштүк аймактарына өзгөчө көңүл бурду.
Миссиянын башчысы Гүлнара Шахинян иш сапарынын соңунан “Азаттыктын” казак кызматы менен маегинде белгилегендей, кулчулук боюнча кырдаал Казакстанда абдан эле аз иликтенген маселе:
- Мен сиздерге азыр цифраларды айта албайм. Анткени бул тема тууралуу Казакстанда эми эле сөз кылып жатышат. Олуттуу иликтөө жок. Чынында эле мен адамдарды (кулчулукка кабылган) тапкан жокмун, бирок кыйыр факторлор бар. Дүйнөдөгү көп өлкөлөр сыяктуу эле Казакстан да кулчулуктун бул формаларын таануу баскычында.
Гүлнара Шахинян “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде кошумчалагандай, укук жагын алганда Казакстан буга чейин “бир катар маанилүү конвенцияларды ратификациялаган”, мыйзамдарына “эрксиз эмгекти” жоюуну караган өзгөртүүлөрдү киргизген.
Бирок аларды турмушка ашыруу үчүн али көп нерселерди жасоо талап кылынат.
БУУнун өкүлү “Азаттык” менен маегинде эл аралык мыйзамдар боюнча кулчулуктун заманбап формалары кандайча чечмеленерин түшүндүрүп кетти:
- Эл аралык Эмгек уюмунун конвенциясына ылайык, эрксиз эмгек - бул адам өз эркине каршы, коркуу алдында жасаган эмгек. Эмгектин бул түрү бүт эле дүйнөдө бар. Ошондой эле карызга көз каранды кылуу. Жумушка жаңы кирген адам адегенде тамак-ашы үчүн карыз алып, акырында айлыгы мунусун жаппай калган учур. Бул чыгымдарды өзү эле эмес, үй-бүлөсү да төлөөгө туура келет.
Кыргыз жарандары кулчулукка кабылган учурлар
1990-жылдардан баштап, азыркыга чейин эле кыргызстандык эмгек мигранттар коңшу өлкөдө кулчулукка кабылган учурлар маал-маалы менен ачыкка чыгып калып жүрөт. Жакында эле кыргыз парламентинин комитети соңку фактыларды, кыргыз жарандарынын Казакстандагы абалын жабык талкуулаган.
БУУнун баяндамачысы Казакстандагы сапары учурунда Алматыдагы кыргыз консулдугунда да болуп, жолугушуу өткөргөн.
Консул Эдуард Насировдун “Азаттыкка” айтканына караганда, жолугушууда кулчулуктун заманбап формаларынын жаралышына кыйыр таасир тийгизүүчү жагдайлар боюнча пикир алышуу жүрдү.
Консулдун айтымында, кыргыз жарандары кулчулукка кабылганы тууралуу Кыргызстандан айтылган маалыматтар иликтей келгенде кээде туура эмес болуп чыгат. Мындай окуя аныкталган соңку факт быйыл жайда болду:
- Ушул жайдагы бир операция учурунда биздин жарандар табылган. Азыр алар козголгон кылмыш иши боюнча жабырлануучу катары өтүп жатышат. Мен ысымдарын айта албайм, саны беш адам. Бул факты боюнча конкреттүү далилдер бар. 2009-жылдан бери быйыл жергиликтүү казак жарандар биздин бир жаранды кулчулукта кармаганы үчүн беш-алты жылга соттолгон бир учур болду. Мындай иштер бир күндө бүтпөйт, соттун бардык инстанцияларын басып өтөт. Биз акыркы ишке да көзөмөл салып жатабыз, бирок ага чекит быйыл коюлат деп ойлобойм. Кошумчалай кетсем, соттук териштирүүлөрдөгү эң чоң көйгөй биздин жарандардын аягына чейин барбаганы. Эгер адам жабыр тартса, ал тергөө иш-чараларынын баарына аягына чейин катышуусу абзел.
Көйгөйдүн тамыры
Коомдук проблемаларды иликтөө боюнча Алматыдагы борбордун директору Мерурет Махмутованын пикиринде, сыртта XXI кылым экендигине карабай кулчулуктун заманбап түрлөрүнүн кездешүүсү мигранттар менен иш берүүчүлөрдүн алака-катышы укуктук жолго салынбагандыгында:
-Маселе Борбор Азия өлкөлөрү арасындагы миграциялык кыймыл жөнгө салынбаганында. Борборазиялык мигранттардын иш жүзүндө дээрлик баары экономиканын көмүскө секторунда. Алардын жумушчу мигрант катары макамы аныкталган эмес. Алардын көпчүлүгү казак өкмөтү берген квотага илинишпейт. Мисалы бир жыл мурун биз Казакстанда чет элдик жумушчу күчүнүн квоталоо системасы боюнча доклад жазганбыз. Түрдүү булактардан алынган маалыматтарды салыштырганыбызда расмий статистика боюнча, маселен тажик жарандарына Казакстандан 72 квота берилген. Ошол эле учурда Тажикстандын миграция кызматындагы кесиптештерибиз, алардын эсеби боюнча, Казакстанда 50-60 миң тажик мигранты жүргөндүгүн айтышкан. Демек бул расмий квотанын сыртында калгандар экономиканын формалдуу эмес секторунда иштейт дегенди билдирет.
Кыргызстандын тышкы миграция департаментинин эсеби боюнча да, Казакстанда 60 миңге чукул кыргызстандык эмгек мигранттары жүрөт. Алардын жарымына жакыны базарларда соода кылат.
Улуттар уюмунда кулчулуктун азыркы түрлөрүн иликтеген адистер Казакстандагы бир апталык иш сапары учурунда өлкөнүн жети шаарына барып, пахта жана тамеки талааларынын басымдуу бөлүгү жайгашкан түштүк аймактарына өзгөчө көңүл бурду.
Миссиянын башчысы Гүлнара Шахинян иш сапарынын соңунан “Азаттыктын” казак кызматы менен маегинде белгилегендей, кулчулук боюнча кырдаал Казакстанда абдан эле аз иликтенген маселе:
- Мен сиздерге азыр цифраларды айта албайм. Анткени бул тема тууралуу Казакстанда эми эле сөз кылып жатышат. Олуттуу иликтөө жок. Чынында эле мен адамдарды (кулчулукка кабылган) тапкан жокмун, бирок кыйыр факторлор бар. Дүйнөдөгү көп өлкөлөр сыяктуу эле Казакстан да кулчулуктун бул формаларын таануу баскычында.
Гүлнара Шахинян “Азаттыктын” кабарчысы менен маегинде кошумчалагандай, укук жагын алганда Казакстан буга чейин “бир катар маанилүү конвенцияларды ратификациялаган”, мыйзамдарына “эрксиз эмгекти” жоюуну караган өзгөртүүлөрдү киргизген.
Бирок аларды турмушка ашыруу үчүн али көп нерселерди жасоо талап кылынат.
БУУнун өкүлү “Азаттык” менен маегинде эл аралык мыйзамдар боюнча кулчулуктун заманбап формалары кандайча чечмеленерин түшүндүрүп кетти:
- Эл аралык Эмгек уюмунун конвенциясына ылайык, эрксиз эмгек - бул адам өз эркине каршы, коркуу алдында жасаган эмгек. Эмгектин бул түрү бүт эле дүйнөдө бар. Ошондой эле карызга көз каранды кылуу. Жумушка жаңы кирген адам адегенде тамак-ашы үчүн карыз алып, акырында айлыгы мунусун жаппай калган учур. Бул чыгымдарды өзү эле эмес, үй-бүлөсү да төлөөгө туура келет.
Кыргыз жарандары кулчулукка кабылган учурлар
1990-жылдардан баштап, азыркыга чейин эле кыргызстандык эмгек мигранттар коңшу өлкөдө кулчулукка кабылган учурлар маал-маалы менен ачыкка чыгып калып жүрөт. Жакында эле кыргыз парламентинин комитети соңку фактыларды, кыргыз жарандарынын Казакстандагы абалын жабык талкуулаган.
БУУнун баяндамачысы Казакстандагы сапары учурунда Алматыдагы кыргыз консулдугунда да болуп, жолугушуу өткөргөн.
Консул Эдуард Насировдун “Азаттыкка” айтканына караганда, жолугушууда кулчулуктун заманбап формаларынын жаралышына кыйыр таасир тийгизүүчү жагдайлар боюнча пикир алышуу жүрдү.
Консулдун айтымында, кыргыз жарандары кулчулукка кабылганы тууралуу Кыргызстандан айтылган маалыматтар иликтей келгенде кээде туура эмес болуп чыгат. Мындай окуя аныкталган соңку факт быйыл жайда болду:
- Ушул жайдагы бир операция учурунда биздин жарандар табылган. Азыр алар козголгон кылмыш иши боюнча жабырлануучу катары өтүп жатышат. Мен ысымдарын айта албайм, саны беш адам. Бул факты боюнча конкреттүү далилдер бар. 2009-жылдан бери быйыл жергиликтүү казак жарандар биздин бир жаранды кулчулукта кармаганы үчүн беш-алты жылга соттолгон бир учур болду. Мындай иштер бир күндө бүтпөйт, соттун бардык инстанцияларын басып өтөт. Биз акыркы ишке да көзөмөл салып жатабыз, бирок ага чекит быйыл коюлат деп ойлобойм. Кошумчалай кетсем, соттук териштирүүлөрдөгү эң чоң көйгөй биздин жарандардын аягына чейин барбаганы. Эгер адам жабыр тартса, ал тергөө иш-чараларынын баарына аягына чейин катышуусу абзел.
Көйгөйдүн тамыры
Коомдук проблемаларды иликтөө боюнча Алматыдагы борбордун директору Мерурет Махмутованын пикиринде, сыртта XXI кылым экендигине карабай кулчулуктун заманбап түрлөрүнүн кездешүүсү мигранттар менен иш берүүчүлөрдүн алака-катышы укуктук жолго салынбагандыгында:
-Маселе Борбор Азия өлкөлөрү арасындагы миграциялык кыймыл жөнгө салынбаганында. Борборазиялык мигранттардын иш жүзүндө дээрлик баары экономиканын көмүскө секторунда. Алардын жумушчу мигрант катары макамы аныкталган эмес. Алардын көпчүлүгү казак өкмөтү берген квотага илинишпейт. Мисалы бир жыл мурун биз Казакстанда чет элдик жумушчу күчүнүн квоталоо системасы боюнча доклад жазганбыз. Түрдүү булактардан алынган маалыматтарды салыштырганыбызда расмий статистика боюнча, маселен тажик жарандарына Казакстандан 72 квота берилген. Ошол эле учурда Тажикстандын миграция кызматындагы кесиптештерибиз, алардын эсеби боюнча, Казакстанда 50-60 миң тажик мигранты жүргөндүгүн айтышкан. Демек бул расмий квотанын сыртында калгандар экономиканын формалдуу эмес секторунда иштейт дегенди билдирет.
Кыргызстандын тышкы миграция департаментинин эсеби боюнча да, Казакстанда 60 миңге чукул кыргызстандык эмгек мигранттары жүрөт. Алардын жарымына жакыны базарларда соода кылат.
