Акыркы үч жылдан бери Өзбекстан Бириккен Улуттар Уюмунун жылдык саммитинде суу маселесин тынбай көтөрүп келет.
Кыргызстан жана Тажикстандагы ГЭСтердин курулушуна караманча каршы чыккан Өзбекстан, жогорку трибунадан долбоорлордун ишке ашышы Борбор Азияда чыңалууну күчөтүп, туруксуздукка алып келерин айтууда.
БУУ трибунасынан айтылган доомат
Быйылкы саммитте дагы эски сөздү жандандырган Өзбекстандын тышкы иштер министри Абдулазиз Камилов алгач Арал деңизинин соолушу менен 5 млн. гектардан ашык туздуу чөл пайда болгонун айтып, Борбор Азия өлкөлөрүндө миллиондогон адамдардын генофонду бузулганын белгиледи.
Өзбек министри сөзүнүн аягында ушундай эле ири экологиялык кырсык Кыргызстан жана Тажикстандагы ГЭСтердин курулушунан да болорун билдирди.
- Биз Кыргызстан жана Тажикстанда курулууга демилгеленип жаткан гиганттык плотиналарга жол бербейбиз. Себеби анын арты менен миллиондогон адамдын суу менен камсыз болуу маселеси курчуйт. Алар кылымдар бою аккан суу менен жашап келишкен. Биз аймакта экологиялык коопчулук пайда болорун жокко чыгарбайбыз. Буга байланыштуу ГЭСтердин курулушуна эл аралык баа берилүүсү тийиш.
Өз кезегинде саммитте Кыргызстандын жообу көпкө күттүргөн жок. Кыргыз делегациясынын жетектеп барган тышкы иштер министри Эрлан Абдылдаев эл аралык эксперттердин эсептөөсү боюнча Кыргызстандагы мөңгүлөрдүн саны 2025-жылга 40 пайызга кыскарарын айтты. Натыйжада Орто Азиядагы туруктуулукту мөңгү сууларын сактап калуу менен чечсе болоорун белгилеп, бул жаатта гидроэнергетика тармагынын маанисине токтолду.
- Таза суу дүйнөдө болжолдонгондон да тез тартыш боло баштады. Бүгүнкү күндө суу – гуманитардык, экологиялык гана эмес, экономикалык өзгөрүүлөргө дуушар болууда. Ошондуктан Кыргызстан суу ресурстарын сарамжалдуу пайдалануу демилгесин көтөрүп келет. Аймактагы туруктуу өнүгүүнү жана “жашыл” экономиканы гидроэнергетика тармагы гана орното алат. Биз суу ресурсу менен гидроэнергетиканы бөлүп карабашыбыз керек.
Өз ара пикир келишмейинче БУУдан пайда аз
Камбар-Ата-1 ГЭСинин курулушуна Өзбекстан бир тараптуу каршылыгын көрсөтүп, сүйлөшүүлөргө да отурбай келет. Бул маселе боюнча коңшу өлкө бир катар эл аралык уюмдарга кайрылып, БУУнун жылдык сессияларында да байма-бай баяндамасына тиркеп жүрөт.
Мурдагы тышкы иштер министри Аликбек Жекшенкулов кошуналар менен маселе чечилмейинче, БУУнун трибунасындагы сөздөр таасирсиз экенин белгилейт.
- Качан гана биз өз кошуна өлкөлөр менен бир пикирге келгенден кийин БУУ бул маселе боюнча резолюция кабыл алып берет. Себеби суу маселеси Борбор Азиядагы аймактык коопсуздукка чоң таасирин тийгизет. Бул жерде жалгыз Өзбекстан эмес, Казакстан, Түркмөнстан жана башка өлкөлөрдүн позициясы керек. Андыктан маселени канча көтөрбөсүн БУУнун саммити баары бир натыйжасын бере албайт.
Кыргыз адистери ГЭСтердин курулушунда Өзбекстан туура эмес маалымат менен камсыз болуп калганын белгилешет. Эмгек сиңирген энергетик Жамалбек Түлөбердиев Нарын дарыясына ири көлөмдө ГЭСтерди куруунун зыянсыздыгы совет доорунда эле далилденгенине токтолот. Ардагер энергетик Камбар-Ата-1 ГЭСинин курулушу менен суунун берилиши чектелип, дарыянын төмөн жагындагылар жабыркайт дегенге илимий далил жок деп эсептегендерден.
- Нарын дарыясына курула турган ГЭСтердин курулушунун зыянсыздыгы союз мезгилинде эле изилденип, далилденген. Эгерде зыяны болсо, буга бизди Москвадан көзөмөлдөп турган илимий изилдөө институттары жол бермек эмес. Азыр жөн эле түшүнбөстүк болуп жатат. ГЭСтердин курулушу кургакчылыкка алып келбейт. Бул илгери эле иликтенип, далилденген.
Долбоорго Кремль баш оорута элек
Эксперттер арасында Орусия келишимге кол койгону менен Камбар-Ата-1 долбоорун ишке ашырууга кызыкдар эмес деген да пикирлер арбын. ГЭСти курууну Орусияга берүү тууралуу келишимге 2012-жылы кол коюлганы менен ушул убакытка чейин Кремль ГЭСке баш оорута электей.
Саясат таануучу Эмил Жураевдин пикиринде, Орусияда экономикалык каатчылыктын айынан долбоор ордунан жылбай турат.
- Чоң көлөмдөгү инвестиция болбосо бул ГЭСтерди куруу кыйын болчу. Бирок бардыгын эле Орусияга кармата берген болбойт да. Башка ГЭСтер менен катар Камбар-Ата-1 дагы Орусиянын колуна өтүп кеткени шашылыш чечим болуп калды. Менимче бул өлкө үчүн келечекте кооптондуруп турган көрүнүш болуп калды.
Кыргызстан Камбар-Ата-1 ГЭСин куруу боюнча Орусия менен теңме-тең ээлик кылган келишимге кол коюп, биргелешкен “Камбар-Ата-1” ишканасын түзүшкөн. Бирок ГЭСтин 50% түбөлүк орус тараптын колунда кала турганы Кыргызстанда айрым нааразычылыктарды жаратып келет.
