Реформанын негизги маңызы эмнеде? Ага ылайык өлкөнү башкарууда, административдик кайра түзүүлөрдө кандай өзгөрүүлөр болушу мүмкүн? Облустарды эмне үчүн жоюу керек? Айыл өкмөттөрдү да ирилештирүү керекпи?
“Арай көз чарай” талкуусуна Жогорку Кеңештин депутаты Кенжебек Бокоев жана коомдук ишмер Талант Бекжанов катышты.
“Азаттык”: Кенжебек мырза, президенттин "Кыргыз Республикасында административдик-аймактык реформаны жүргүзүү жөнүндө" жарлыгынын негизги маңызы эмнеде? Анын мамлекеттин коомдук-саясий турмушунда кандай мааниси бар? Биринчи-экинчи президенттердин учурунда деле административдик-аймактык реформа жөнүндө документтер чыгып, бирок суу кечпей калган эле...
Кенжебек Бокоев: Президенттин бул жарлыгын жакшы кабар катары кабыл алдым. Акыркы үч-төрт жылдан бери мен депутат катары "административдик-аймактык реформа жасабайсыңар" деп өкмөттү сындап келатам.
Ооба, бул реформа жөнүндө 2008-жылдан бери сөз болот, бирок жылбаганы да чындык. Эмне үчүн бул реформа керек? Анткени алты миллион эли бар Кыргызстанга азыр жети облустун, 40 райондун, 473 айыл өкмөтүнүн, 31 шаардык түзүмдөр көп, мындай структуранын кереги жок.
2012-жылы Кыргызстан эки деңгээлдүү бюджетке өттүк, бул абдан жакшы кадам болгон, андан кийин токтоп калды. Жарлыктын негизинде биз реформага канчалык тезирээк барсак, көптөгөн жакшы нерселерге жетебиз. Биринчиден, каражатты сарамжалдуу пайдалана баштайбыз. Экинчиден, райондорду, айыл өкмөттөрдү ирилештирүүгө барышыбыз керек. Бүгүнкү күндө 37 айыл өкмөтү бир эле айылдан турат. Андан кийинки маселе облустук деңгээлдеги бийликти толук жоюш керек.
“Азаттык”: Талант мырза, мамлекет башчысынын жарлыгында "реформа административдик-аймактык бирдиктерди ирилештирүүгө багытталууга тийиш" деп айтылат. Кыргызстандын эли төрт миллион кезде эле ушул административдик бирдик болсо, эми алты миллион адамга жеткенде ирилештирсек өзүн актайбы, ирилештирүүнүн негизги принциби эмнеде болуш керек?
Талант Бекжанов: Кандай гана реформа болбосун эң негизгиси элдин социалдык-эконмикалык турмушуна жакшы таасирин тийгизиш керек. Ирилештирүү реформасынын керектигин мен өзүмдүн мисалым менен айтайын. Мен Балыкчы шаарынын мэри болуп иштедим. Облустун борбору – Караколго чогулушка барып-келүү үчүн 500 километрдей жол басасың. Шаарда 120 мекеме бар. Ошолордун жетекчилеринин баары ай сайын облустук жыйынга, башка иш-чараларга барабыз.
Облустук бийликтен материалдык, моралдык же идеологиялык жактан эч жардам болбойт. Бир барып келгенге менин кызматтык унаама жети миң сом акча кетет экен. Эгер аны жүзгө көбөйтсөң канча болоорун эсептеп көрүңүз. Ирилештирүүнүн максаты экономикалык эле кызыкчылык эмес, убакытты үнөмдүү пайдалануу да болуп жатпайбы. Убакыт артка кайтпай, ар бир нерсени убагында жасай билиш керек. Ирилештирүүнү ийгиликтүү жасаш үчүн ошол аймактын өзгөчөлүгүн, географиялык шартын, экономикалык абалын жакшы билген кадрлар, адистер тартылышы керек.
Кенжебек Бокоев: Облустук бийликти жоюу же ирилештирүү дегенге мен бир мисал келтирейинчи. Жайында мен Тогуз-Торо жана Чаткал райондорунун эли менен жолугуп келдим. Тогуз-Тородо ашуу жабылып калганда Нарын, Бишкекти басып өтүп, 1200 километр жол басып, Жалал-Абадга чогулушка барышат экен, Чаткалда деле ошондой көйгөй. Бир чогулуш үчүн канча аким, айыл өкмөт башчылары сандалып көчөдө эле жүрүшөт.
Облустук ички иштер, прокуратура, аскер комиссариаты, облустук коопсуздук башкармалыгы ж.б. облустук структуралардын азыр эч кимге кереги жок. Азыр Кыргызстанга ирилештирилген, түз республикага баш ийген, райондун күчтүү акими керек. Аким облустагы өкмөттүн өкүлү жок эле түз премьер-министр менен иштеши керек. Райондун прокурору түз эле Башкы прокуратура менен иштеше берсин.
Реформанын натыйжасында биз акчаны эле үнөмдөбөстөн, натыйжалуу башкарууга да жетишебиз. Маселени так, ыкчам чече баштайбыз. Менимче, 25-30дун тегерегиндеги ирилештирилген район болсо жетиштүү болот. Мындан сырткары дагы бир маселе. Азыр каржынын баары борбордо – Финансы министрлигинде топтолгон. Реформага ылайык акча каражатын борбордон алып, тиешелүү акчаны аймактардын өздөрүнө беришибиз керек.
Азыр республикалык бюджеттин 11 пайызы гана аймактарга кетип жатат, калган баары борбордо калууда. Мисалы, Эстонияда 25 пайыз бюджет аймактарга берилсин деп мыйзамга жазып коюшкан. Кыргызстанда “дотацияда отурат” деген айыл өкмөтү же шаар болбош керек. Ошондо гана биз күчтүү, өзүн-өзү башкарган жергиликтүү бийликке ээ боло алабыз.
Талант Бекжанов: Жарлыкта "административдик-аймактык реформанын чараларын иштеп чыгууда региондордун географиялык өзгөчөлүктөрүн эске алуу керек" деп айтылыптыр. Республикада ошондой өзгөчөлүү аймактарыбыз бар, алардын ар бирин терең талдап, анан чечиш керек. Ар бир аймактын экономикалык кызыкчылыгы биринчи кезекте эске алынышы зарыл.
(Талкуунун толук вариантын ушул жерден угуңуз)
