Ал "Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасынын (ПРООН) алкагында тартылган видео Интернетке чыгып кеткенин", мунун айынан дос-тааныштарынын мамилеси өзгөргөнүн айтып "Азаттыкка" кайрылды. Бирок аталган уюм окуяга тиешеси жок экенин билдирип, түшүнбөстүк болуп жатканын, тасманы казакстандык журналист тартып, жайылтып жибергенин маалымдады.
"Мени видеого тартып, сырымды башкаларга айтып салышты" деп БУУнун Өнүктүрүү программасынын кызматкерлерин күнөөлөп жүргөн жаран аты-жөнүн ачыкка чыгарбоону өтүндү. Ал ВИЧ илдетин жуктуруп алганына бир топ жыл болгонун айтты. Өзү Ысык-Көлдөн, учурда Бишкекте 13 жаштагы уулу менен жашайт. Жубайы менен ажырашкан. Окуянын чоо-жайын мындайча түшүндүрүп берди:
- 2014-жылдын жайында өздөрүн "ПРООНдун кызматкерлерибиз" деп тааныштырган кишилер келип, казакстандык журналисттин суроолоруна жооп берип коюшубузду суранышкан. "Бизден жардам алып жүрөсүңөр, тартылып бергиле" деген. Оорулуу кишилерге мамиле кандай экени, дары-дармектер тууралуу суроолор болгон. Мени ижарада жашап жаткан бир бөлмөлүү үйүмдө тартышкан. Дубалда баламдын сүрөтү бар болчу, аны да тартып алышкан экен. Анан видеону "Ютубга" чыгарып коюшкан экен. Өзүм билген эмесмин, быйыл жайында билдим. Аны мага баламдын классташынын апасы жөнөттү. Анан башка бир досум да жөнөттү. Айылдаштарым көрүптүр. Мен жөнүндө сөз тарап, мага тааныштарымдын мамилеси өзгөрдү. Баламдын досторунун ата-энелери перзенттерине айтканбы, билбейм, балама эч ким кошулбай калыптыр. Видеого тартканы эки кыз, бир жигит келишкен. Бирөө чет элдик болчу. Алар "видео коомчулукка көрсөтүлбөйт, отчет үчүн гана керек" деп айтышкан. Мен аларга ишенгенмин, эч кандай жазуу жүзүндө макулдашуу болгон эмес.
Интернетте бул видео өчүрүлгөн. Жигит өзү өкмөттүк эмес уюмда иштеп, эл аралык уюмдар менен кызматташып жүргөндүктөн, тасма тууралуу кабардар болору менен быйыл 21-июнда БУУнун Өнүктүрүү программасынын Бишкектеги кеңсесине кайрылган. Уюмдун Бишкектеги туруктуу өкүлү Озоннио Ожиело ага 3-октябрда жооп берип, колу коюлган кат жиберген. Жигит "Азаттыкка" көрсөткөн ал катта "видео казакстандык Айгүл Базарова аттуу журналисттин иши экени, БУУнун Өнүктүрүү программасынын кызматкерлери 26-июнда автор менен байланышып, тасманы өчүрткөнү" белгиленет. Расмий жоопто айтылгандай, Базарова бул видеону 2014-жылы Германиянын "Дойче велле" компаниясынын колдоосунда Бишкекте Европадагы Коопсуздук жана Кызматташтык Уюмунун (ЕККУ) академиясында окуп жүргөндө тарткан.
БУУнун Өнүктүрүү программасынын "Азаттык" радиосуна берген жообу төмөнкүдөй болду:
- Биздин уюм ишке ашырып жаткан бардык долбоорлорунда жана программаларында адам укуктарын, анын арасында ВИЧ менен жашаган кишилердин укуктарын сактоого жана жайылтууга артыкчылык берет. Мазактоого жана дискриминацияга каршы иш-чаралардын алкагында адамдардын укуктарын сактоого басып жасап, алардын сырын ачыкка чыгарбайт. Бириккен Улуттар Уюмунун Өнүктүрүү программасы Кыргызстандагы ишмердигинин алкагында өнөктөштөргө же максаттуу топторго зыян келтире турган материалдарды чыгарган эмес жана чыгарбайт. Башкаларды да адам укуктары багытындагы ишмердигинде укуктарды сактоого чакырат.
"Азаттык" ЕККУнун академиясы менен да байланышып, видеонун чоо-жайын сурады. Бул эл аралык мекеменин кызматкерлери Айгүл Базарова аттуу казакстандык журналист академияда 2014-жылы окуганын бышыктады. Бирок видео тартып, аны Интернетке жайылтканынан академия кабарсыз экенин, бул окуя жакшылап текшерилерин билдиришти. Аты аталып жаткан журналист менен азырынча байланышууга мүмкүн боло элек.
"Биздин академияда журналистика багытында тренингге катышкандарга журналистиканын эрежелери үйрөтүлүп, адамдын кадыр-баркына шек келтирбөө жаатындагы кеп-кеңештер берилет. Бул маселеде видеону тартып, тараткан журналист жооп берүүгө тийиш. Анткени, академия адамдын кадыр-баркына доо кетирген тасманы таратууга жол бермек эмес",- деп айтылат окуу жайы берген жоопто.
Эгер сизден ВИЧ табылса...
Кыргызстан ВИЧтин жайылуусу салыштырмалуу төмөн деңгээлде болгон өлкө бойдон кала берүүдө.
Ал арадаа видеого тартылган жаран БУУнун Өнүктүрүү программасына каршы сотко кайрылып, моралдык чыгым өндүрүүгө камынып жатат. Бул уюм видеого тиешеси жок экенин айтканы менен адвокаты Бакытбек Автандил уулу "жетиштүү күбөлөр бар" деди.
- Жарандык кодекстин 19-беренеси "Өз сүрөтүнө болгон укук" деп аталат. Кишини видео же сүрөткө тартып жаткан тарап жазуу түрүндө уруксат алышы керек болчу. Бул жигит алардын айтканына макул болуп, ишенип, суроолоруна жооп берип жатат. Бирок алар видеону таратпоого кепилдик берген макулдашуу сунуш кылган эмес. Анын айынан бул жигит гана эмес, баласы да жабыркап жатат. Бул видеону тартууга БУУнун Өнүктүрүү программасынын тиешеси бар экенин тастыктаган күбөлөр бар. Видео башка киши тарабынан жарыяланганы менен тасманы тартууда уюмдун аты аталып жатат.
Эл аралык эрежеге ылайык, аялуу топтун өкүлдөрү тууралуу баян жасаган журналист каарманынын аты-жөнүн жашыруун сакташы керек. Өзү жазуу түрүндө макулдук бергенде гана коомчулукка көрсөтө алат. Бул эреже адамдын кадыр-баркына доо кетирбөө жана кесиптик этиканы сактоо болуп саналат.
Республикалык СПИД борборунун маалыматына ылайык, Кыргызстанда 2018-жылдын октябрь айына карата ВИЧ илдети менен расмий каттоого алынгандардын саны 8600 киши, көбү эркектер. Анын ичинде 8137 киши Кыргызстандын жарандары, арасында 645 бала бар. Адистер бул сан расмий эмес эсепте эки эсе көп болушу ыктымал экенин айтышат. Дарт менен каттоого алынгандардын арасынан 1873 адам көз жумган.
Дүйнөлүк саламаттык сактоо уюмунун маалыматы боюнча, Кыргызстан ВИЧ ылдам жайылып бараткан 25 мамлекеттин тизмесине кирет. Өлкөдө бул ооруну жуктурган адам алгач 1996-жылы аныкталган.
