“Датка-Кемин” жогорку чыңалуудагы электр берүү линиясы аркылуу Кыргызстан ГЭСтерден иштелип чыккан электр энергиясын өз аймагына таратуу мүмкүнчүлүгүнө ээ болот. Бул долбоордун экинчи бөлүгүнүн өзөгүн түзгөн “Кемин” көмөк чордону курулуп бүтүп, ишке берилди. Кыргызстандын энергетикалык коопсуздугун камсыздай турган долбоор Кытайдын ТВЕА компаниясы тарабынан ишке ашты.
Долбоордогу электр линиянын узундугу 405 чакырымга жетип, 922 электр мамысы орнотулган. Республиканын эмгек сиңирген энергетиги Жамалбек Түлөбердиевдин айтымында, бул энерго долбоордун мааниси чоң.
- Биздин негизги энергетикалык кубаттуулук өлкөнүн түштүгүндө жайгашкан. Токтогул ГЭСинен бир эле линия 500 кВ Кара-Балтага келчү. Калган кубаттуулуктун бардыгы Өзбекстан, Казакстан аркылуу өлкөнүн түндүгүнө келчү. Мындан ары электр энергия башка өлкөлөрдү аралабай, "Даткадан" Кеминге түз келет. Ушул жерден өлкөнүн түндүгүнө жана Орто Азияга чейин электр линияларын чыгарсак болот.
Иш-чаранын ачылышына катышкан президент Алмазбек Атамбаев, Кыргызстан толугу менен энергетикалык көз карандысыздыкка жетишкенин айтты. Кыргызстан алдыга карап, электр энергиясын экспорт кылууга ири долбоорлорду ишке ашырарын айткан Атамбаев, кыш мезгилинде коңшулардын көзүн караган жылдар өттү, - деди.
- Билесиздер буга чейин биз өзүбүз өндүргөн электр энергия кошуна өлкөлөр аркылуу келип, кыш келгенде биздин энергетиктер коңшуларды жалдырап карачу. Мына азыр биз накта көз карандысыздыкты алып атабыз.
Кышында казак светин сатып алабыз
“Датка-Кемин” көмөк чордону курулду, коңшуларга көз каранды болбойбуз дегенибиз менен Энергетика министрлиги быйыл кышында Казакстандан электр энергиясын сатып алууну караштырып жатканын танбайт.
Министр Кубанычбек Турдубаевдин “Азаттыкка” билдиришинче, Кыргызстан ушу тапта Тажикстандан 150 млн. кВт электр энергиясын 2,5 центтен импорттоодо. 1-октябрдан баштап, Казакстандан электр жарыгын сатып алуу маселесин министрлик кабыргасынан койгону турат.
- Азыркы учурда Тажикстандан электр энергиясын алып жатабыз. Муну менен Токтогул суу сактагычындагы сууну үнөмдөп жатабыз. Казакстандан кышы бою сатып алганбыз былтыр. Эгерде план боюнча ишти туура алып барсак, күзүндө казактардан энергияны аз көлөмдө алабыз деп турабыз. 1-октябрда Токтогулда суу токтогондон кийин, так санын чыгарып, импорттун көлөмүн айтабыз.
Энергетика министри кошумчалагандай, "Датка-Кемин" жогорку чыңалуудагы электр берүү линиясы аркылуу, Кыргызстан транзит үчүн жылына 15 миллион долларды коңшуларына төлөбөй калат. Ошол эле кезде Кыргызстан Борбор Азиянын энергетикалык шакекчесинен чыкпайт.
“Кыргызстан Улуттук электр тармактарынын” башкы жетекчиси Медетбек Айткулов, энергетикалык шакекче Кыргызстан үчүн чукул кырдаал же авария учурунда кошумча колдонула берет деди.
Кытайлар бааны каалагандай калчады
“Датка-Кемин” долбоорун ишке ашырууга жалпысынан 389 миллион доллар өлчөмүндө насыя алынган. Насыяны Кытайдын ЭксИмБанкы 20 жылга эки пайыз үстөк менен берген. Энергетик Райымбек Мамыров долбоордун курулушунда Кытай өзүмбилемдикке барды дегендерден. Анын айтымында, Датка-Кеминдин тендерин, жумушчуларды, насыяны, атүгүл техникалык экономикалык негиздемени да Кытай өзү өткөрүп, бааны каалагандай бычты.
- Бул өзүн көптө актай турган долбоор. 20 жылда өзүбүз эле колдоно берсек, анда актабайт. Ал үчүн башка ГЭСтерди дагы иштетип, экспорт кылыш керек. Кытай долбоордун аркасы менен бардык демилгени колго алды. Себеби жалгыз эле ТВЕА эмес, ич ара тендер өткөрүү керек болчу. ТЭОну дагы биз өзүбүз эле өткөрсөк болмок да. ТЭОну Кытайга берип коюп, алар эсептеп чыгып, 389 млн. доллар болот экен деп айтышып, биз макул болуп калдык да. Бул туура эмес, көмөк чордондун баасын биз өзүбүз айтышыбыз керек болчу.
Ошентип, “Датка-Кемин” жогорку чыңалуудагы электр зымынын тартылышы жана “Кемин” көмөкчү электр чордонунун курулушу акыркы 20 жылдагы эң ири долбоорлордун бири болуп калды. Алдыңкы жылдарда Кыргызстан электр энергиясын экспорттоого багыт алууну пландоодо. Ал үчүн келе жаткан жылдарда Камбар-Ата1 ГЭСинин курулушун баштап, Камбар-Ата 2 жана Жогорку Нарын ГЭСтер каскадын ишке киргизүү аракетин көрүүдө. Бул долбоорлор Орусия тарабынан каржылангандыктан, ал жактагы кризис азырынча ойлогон планды ордунан жылдырбай кармап турат.
