Казакстандын тышкы иштер министри Кайрат Абдрахманов 28-майда журналисттерге Казакстандын жарандыгын алгандан кийин Кытайга барганда кармалган 12 этникалык казактын тогузу бошотулганын, кытай тарап ар бир жаран тууралуу маалымат берип жатканын белгиледи.
Ал кошумчалагандай, ушул айда Бээжинге жасаган сапары учурунда кытай тышкы иштер министри Ван И менен кездешүүдө этникалык казактар маселеси да козголгон. Казак тышкы иштер министри аларда жалпысынан 170тей казак тууралуу маалымат бар экенин билдирди:
- Бизде азыркы учурда 170тей этникалык казак тууралуу маалымат бар. Ар бир адам боюнча иш жүргүзүп жатабыз.
Буга чейин Кытайдагы казактардын массалык кысымга учурап, Казакстанга келип жарандык алгандары кайра барган кезде кармалып, “саясий тарбия берүү” деп аталган лагерлерге күч менен жөнөтүлүп жатканы кабарланган.
Бээжин аларды "Кытай жарандыгынан чыгуунун тартибин бузган" деген жүйө менен кармап жатышканын тышкы иштер министринин орун басары Мухтар Тлеуберди буга чейин билдирген. Казакстанга келип оралман макамын алган казактар Кытайда туруктуу каттоодон чыкпай, Бээжин өкмөтүнүн жеңилдиктерин алып келишкен:
- Казактар бизге келип жеңилдик аркылуу жарандык алышкан. Андан кийин кытай элчилигине барып паспортторун тапшырышкан. Бирок Үрүмчү жакка кайтып барган кезде алар туруктуу каттоодон чыкпагандыгына байланыштуу кармалып жатат. Себеби алар туруктуу каттоодон чыкпагандыктан социалдык төлөмдөрдү алып келишкен. Жергиликтүү бийлик азыр буга тыюу салган. Ушундай маселелер туулуп жатат. Ошондуктан биз жеңилдиктерди бергенде караштырып, Кытайдагы талаптарга каршы келбей тургандай жасашыбыз керек. Бул боюнча кытай өкмөтү менен жолугушуу өткөрүп жатабыз.
Кытайдагы “саясий тарбия берүү” лагеринде үч ай жатып чыккандан кийин Казакстанга кайтып келген Кайрат Самаркандын айтымында, андан сурак учурунда динге карата мамилеси, чет өлкөгө чыккандар менен байланышы, Казакстанда эмне жумуш жасай турганы тууралуу билүүгө аракет кылышкан:
- Мен ал жерде абдан кыйналдым, үч күн, үч түн суракка алды. Андан кийин лагерге машине менен алып барып таштады. Ал жерден кийимимди чечтирип, бутума кишен салып киргизип жиберди.
"Саясий тарбия берүү" деп аталган лагерлерде Кытай мамлекетинин идеологиясы тууралуу ырларды жаттатып, саясий сабактар да өтүлөт. Кайрат Самаркандын айтымында, Кытайдын Алтай аймагындагы ал жаткан лагердегилердин теңи казактар болгон.
- Мындайча айтканда 5700дүн 3300дөйү казактар экен. Ал эми 2000дейи уйгур, дагы 200дөйү дуңган.
Америка Кошмо Штаттарынын Мамлекеттик департаментинин өкүлү Лаура Стоун өткөн айда Бээжиндеги басма сөз жыйынында Кытайдын батышындагы Шинжаң аймагында уйгурларды жана башка мусулмандарды куугунтуктоодон улам кармалгандардын саны абдан көп экенин билдирген. Стоун Шинжаңдан алынган маалыматтардын аздыгы кармалгандардын так санын билүүгө жолтоо болуп жатканын, бирок кармалгандар жок эле дегенде “он миңдеген адам" экенин белгилеген. Стоундун билдирүүсүнө комментарий берген Кытайдын Тышкы иштер министрлигинин өкүлү Шинжаңдагы бардык калктар ынтымакта жана өз турмушуна ыраазы болуп жашап, иштеп жүргөнүн айткан. Ал АКШга Кытайдын ички ишине кийлигишүүгө жол берилбей турганын да эскертти.
Ал эми “Эркин Азия” үналгысынын маалыматына караганда, быйыл январь айында Кашкардын өзүндө эле 120 миңдей адам кайра тарбиялоо борборлорунда болгон.
