«Азаттыктын» бүгүнкү «бетме-бет» талкуусу мына ушул темага арналат? Ага белгилүү коомдук ишмер Бахтияр Фаттахов, ишкер, саясат таануучу Тимур Муратов катышат.
Үчүнчү күч деп мурдагы президентпи?
- Бахтияр мырза, Ош менен Жалал-Абаддагы жаңжалдын артында үчүнчү күч турганы айтылууда. Үчүнчү күч деп сиз кандай күчтү айтат элеңиз?
Бахтияр Фаттахов: - Эгер ал болбосо мындай провокация болмок эмес. Үчүнчү күч деп мурдагы президентти эле айткан болбойт. Башка эле күчтөрдүн, биздин өлкөдөгү саясий иш-чараларды өткөрбөйбүз дегендерди мен байкап жатам. Бул күчтөр элдин бийликке ишенимин жоготу аракетин көрүүдө.
- Тимур мырза, үчүнчү күч эгемендик заманында такай эле айтылып келатат. Мынабу жаңжалдын чыгышында анын ролу кандай болду?
Тимур Муратов: - Туура, ал 90-жылдардан бери эле айтылып келатат. Ош, Жалал-Абаддагы кандуу окуяларга үчүнчү күчтүн тиешеси кандай дештен мурун анын өзүн аныктап алыш керек. Алар ички жана сырткы болуп бөлүнүшөт. Сырттагы үчүнчү күчтөргө биртоп мамлекеттер кирет. Алардын арасында Орусия, АКШ, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан, Кытай турат. Сырткы күчтөргө дагы наркожолдун турушуна кызыкдар криминалдар, баңгизат ташуучулар, диний-экстремисттик кошуундар кирет. Буга кошуп А.Акаев менен К.Бакиевдин сыртта жүргөн жандоочтору, ошолорду колдогон күчтөр бар. Ошолордун да кызыкчылыктары бар. Ал эми үчүнчү күчтөргө саясатчылар, сепаратисттик көз карашта жүргөндөрдү кошсо болот. Буга дагы кайсы бийлик келсе да кошула калчу оппозициялык топтор, өлкө ичиндеги криминалдык топтор кошулат.
- Бахтияр мырза.
Бахтияр Фаттахов: - Мына бул жоопту угуп олтуруп мен бир илимий конференцияда отургандай сезип атам өзүмү. Кудай буюрса изилдөөлөр көп болот. Азыр элди ынтымакка чакыруу зарыл. Эй кыргызым, эй өзбегим, экөөңдө күнөө жок! Ортоңорго кара мышык сойлотуп ийген күч бар. Мен азыр элдин арасында туруп сүйлөп атам. Бизди Кудай мындай жаман күндөн тезирээк чыгарсын, деп отурам. Ал эми үчүнчү күчтүн өлкө кысталыш чакта чыгып калышына жооп. Адамдын денесинде көрүнбөгөн кесел болот. Ал тирүүсүндө чыкпаса өлгөндөн кийин сөзсүз чыгат экен. Аны өзбектер кызамык деп коет. Кыргызча деле ошондой. Бул жаман ойлуу адамдан чыгат. Биз да эл катары ошондой илдеттен арылышыбыз керек. Элди ким баштап жатат? Азыр партиялык кызыкчылыкты алдыга жайып, популизм кылыштын кереги жок. Андайлар токтой турсун. Азыр өлкөнүн бүтүндүгү жөнүндө ойлонушубуз керек. Кыргызстан эгемендигине салымымды кошкон кишимин. Жаман оюн ишке ашыргысы келген адамдар элдин каргышына калат. Элди жакшылыкка үндөгүлө. Жакшы ишти элге жеткире албай жатабыз. Көпчүлүк элди аскерлер атып атат дешүүдө. Аскерлер аткан жок. Анын куралын тартып алган, аскердик форманы кийип алган бандиттер атып жатышат. Аларды кармап, куралын алып жатабыз. Элди дружинага чогултуп атабыз. Тынчтыкты калыбына келтиребиз деп жатабыз. Элибизди сактап калалы.
Өзгөндү сактаган элдин өзү
- Тимур мырза, жакшы иш катары Өзгөндөгү тынчтыкты айтсак жарашат. Элди ынтымакка келтирүүнүн жолун да айтсак.
Тимур Муратов: - Өзгөндү сактап калган элдин өзү болду. Жаман айтпай жакшы жок. 90-жылдагы окуя бардыгыбыздын башыбыздан өткөн. Ошон үчүн Өзгөндөгү кары-жаш, кыргыз-өзбек дебей чогуу жашаган эл катары пикирлеш, ынтымакта болушууда. Өзгөндө жаштарга “Өзгөн ынтымак” деген форма кийгизип кыргыз-өзбек жаштарынан атайын кошуундар түзүлдү. Жаштар менен жаштар, аксакалдар менен аксакалдар элди ынтымакка чакырышты. Баштан өткөн соң экинчи ирет тирешке Өзгөн эли барган жок. Чагымчыларга жол берилген жок.
- Бахтияр мырза, биздин талкуубуз 19-июнда жазылып жатат. Ушу саатка Оштогу абал кандай?
Бахтияр Фаттахов: - Чоң көчөлөрдө машинелер каттап, эл ары-бери жүрө башташты. Майда базар, дүкөн, дарыканалар ачылып жатат. Биздин максат унаалар каттасын, эл жүрсүн деп жатабыз. Автобустарга аскерлерден да отургузуп коелу деп атабыз. Эл коркпосун үчүн. Анан элдин маанайы жакшы болуп жатат. Элдик кошуундар иштеп атат. Министр болсом да эл кызматында болоюн деп коменданттын орунбасары болуп иштеп атам. Биринчи күндөн шаар, облус жакшы болот деген үмүттөбүз. Анан түндөсү эл уктап атат. Атышмайлар азайып, дүрбөшмөйлөр жоголуп, ошого шүгүрлүк кылып отурабыз. Анан сиздер, журналисттер эл менен бийлик ортосунда көпүрө болуп бериңиздер. Этият жазыңыздар. Элде күнөө жок.
- Маалымат мейкининдеги бир жактуулук эмнеден чыгып жатат?
Тимур Муратов: - Жанагы үчүнчү күчтүн арасына массалык маалымат каражаттарын да сөзсүз кошуу керек. Бул өзү жооптуу иш. Журналист акыйкатты чагылдырыш керек. Ооруну жашырсаң аны өлүм ашкерелей турганын ырастаган макал бар. Журналист маалыматты бурмалабай так бериши зарыл.
- Бахтияр мырза, кырдаалдан чыгыш үчүн эл, бийлик, жалпыбыз эмнени жасашыбыз керек?
Бахтияр Фаттахов: - Бийлик уюштуруу иштеринде кетирген каталарын эми кайталабаш керек. Эл бийликтин ээси. Азыр элдин бийликке ишеними анча эмес. Тараза элдин колунда. Элге кайрылып кетким келет. Айланайын туугандар! Ошко келип элге жардам кылайын деген жигиттер көп. Ушуларга ак батаңарды берип койгула! Бүгүн кызмат кылбаган качан кызмат кылат? Өз үйүбүзгө тартип орнотушубуз керек. Анан азыр бурч-бурчка чогулуп ким күнөөлүү дегенди талкуулап отурушка убакыт жок. Элди эч ким алдай албайт!
- Тимур мырза, кеп сизде.
Тимур Муратов: - Майдын он тогузу, жыйырмасында Жалал-Абадда өткөн окуялардан Убактылуу бийлик жыйынтык чыгарып, ал кайталанбашы үчүн аракеттерди көрсө болмок. Оштогу трагедияны эмоцияга берилип баарыбыз азыр анча билбей жатабыз. Ошто 1990-жылы өткөн кандуу кагылышка да саясий баа берилген эмес. Анан референдум тууралуу. Ал болот-болбойт деген пикирлер арбын. Бирок референдум болушу керек. Катышсын эл. Суроого кандай жооп бериш алардын өз иши.
- Анда эмесе кебибизди жыйынтыктасак. Мырзалар, элибизде тынчтык болсун!
Үчүнчү күч деп мурдагы президентпи?
- Бахтияр мырза, Ош менен Жалал-Абаддагы жаңжалдын артында үчүнчү күч турганы айтылууда. Үчүнчү күч деп сиз кандай күчтү айтат элеңиз?
Бахтияр Фаттахов: - Эгер ал болбосо мындай провокация болмок эмес. Үчүнчү күч деп мурдагы президентти эле айткан болбойт. Башка эле күчтөрдүн, биздин өлкөдөгү саясий иш-чараларды өткөрбөйбүз дегендерди мен байкап жатам. Бул күчтөр элдин бийликке ишенимин жоготу аракетин көрүүдө.
- Тимур мырза, үчүнчү күч эгемендик заманында такай эле айтылып келатат. Мынабу жаңжалдын чыгышында анын ролу кандай болду?
Тимур Муратов: - Туура, ал 90-жылдардан бери эле айтылып келатат. Ош, Жалал-Абаддагы кандуу окуяларга үчүнчү күчтүн тиешеси кандай дештен мурун анын өзүн аныктап алыш керек. Алар ички жана сырткы болуп бөлүнүшөт. Сырттагы үчүнчү күчтөргө биртоп мамлекеттер кирет. Алардын арасында Орусия, АКШ, Казакстан, Өзбекстан, Тажикстан, Кытай турат. Сырткы күчтөргө дагы наркожолдун турушуна кызыкдар криминалдар, баңгизат ташуучулар, диний-экстремисттик кошуундар кирет. Буга кошуп А.Акаев менен К.Бакиевдин сыртта жүргөн жандоочтору, ошолорду колдогон күчтөр бар. Ошолордун да кызыкчылыктары бар. Ал эми үчүнчү күчтөргө саясатчылар, сепаратисттик көз карашта жүргөндөрдү кошсо болот. Буга дагы кайсы бийлик келсе да кошула калчу оппозициялык топтор, өлкө ичиндеги криминалдык топтор кошулат.
- Бахтияр мырза.
Бахтияр Фаттахов: - Мына бул жоопту угуп олтуруп мен бир илимий конференцияда отургандай сезип атам өзүмү. Кудай буюрса изилдөөлөр көп болот. Азыр элди ынтымакка чакыруу зарыл. Эй кыргызым, эй өзбегим, экөөңдө күнөө жок! Ортоңорго кара мышык сойлотуп ийген күч бар. Мен азыр элдин арасында туруп сүйлөп атам. Бизди Кудай мындай жаман күндөн тезирээк чыгарсын, деп отурам. Ал эми үчүнчү күчтүн өлкө кысталыш чакта чыгып калышына жооп. Адамдын денесинде көрүнбөгөн кесел болот. Ал тирүүсүндө чыкпаса өлгөндөн кийин сөзсүз чыгат экен. Аны өзбектер кызамык деп коет. Кыргызча деле ошондой. Бул жаман ойлуу адамдан чыгат. Биз да эл катары ошондой илдеттен арылышыбыз керек. Элди ким баштап жатат? Азыр партиялык кызыкчылыкты алдыга жайып, популизм кылыштын кереги жок. Андайлар токтой турсун. Азыр өлкөнүн бүтүндүгү жөнүндө ойлонушубуз керек. Кыргызстан эгемендигине салымымды кошкон кишимин. Жаман оюн ишке ашыргысы келген адамдар элдин каргышына калат. Элди жакшылыкка үндөгүлө. Жакшы ишти элге жеткире албай жатабыз. Көпчүлүк элди аскерлер атып атат дешүүдө. Аскерлер аткан жок. Анын куралын тартып алган, аскердик форманы кийип алган бандиттер атып жатышат. Аларды кармап, куралын алып жатабыз. Элди дружинага чогултуп атабыз. Тынчтыкты калыбына келтиребиз деп жатабыз. Элибизди сактап калалы.
Өзгөндү сактаган элдин өзү
- Тимур мырза, жакшы иш катары Өзгөндөгү тынчтыкты айтсак жарашат. Элди ынтымакка келтирүүнүн жолун да айтсак.
Тимур Муратов: - Өзгөндү сактап калган элдин өзү болду. Жаман айтпай жакшы жок. 90-жылдагы окуя бардыгыбыздын башыбыздан өткөн. Ошон үчүн Өзгөндөгү кары-жаш, кыргыз-өзбек дебей чогуу жашаган эл катары пикирлеш, ынтымакта болушууда. Өзгөндө жаштарга “Өзгөн ынтымак” деген форма кийгизип кыргыз-өзбек жаштарынан атайын кошуундар түзүлдү. Жаштар менен жаштар, аксакалдар менен аксакалдар элди ынтымакка чакырышты. Баштан өткөн соң экинчи ирет тирешке Өзгөн эли барган жок. Чагымчыларга жол берилген жок.
- Бахтияр мырза, биздин талкуубуз 19-июнда жазылып жатат. Ушу саатка Оштогу абал кандай?
Бахтияр Фаттахов: - Чоң көчөлөрдө машинелер каттап, эл ары-бери жүрө башташты. Майда базар, дүкөн, дарыканалар ачылып жатат. Биздин максат унаалар каттасын, эл жүрсүн деп жатабыз. Автобустарга аскерлерден да отургузуп коелу деп атабыз. Эл коркпосун үчүн. Анан элдин маанайы жакшы болуп жатат. Элдик кошуундар иштеп атат. Министр болсом да эл кызматында болоюн деп коменданттын орунбасары болуп иштеп атам. Биринчи күндөн шаар, облус жакшы болот деген үмүттөбүз. Анан түндөсү эл уктап атат. Атышмайлар азайып, дүрбөшмөйлөр жоголуп, ошого шүгүрлүк кылып отурабыз. Анан сиздер, журналисттер эл менен бийлик ортосунда көпүрө болуп бериңиздер. Этият жазыңыздар. Элде күнөө жок.
- Маалымат мейкининдеги бир жактуулук эмнеден чыгып жатат?
Тимур Муратов: - Жанагы үчүнчү күчтүн арасына массалык маалымат каражаттарын да сөзсүз кошуу керек. Бул өзү жооптуу иш. Журналист акыйкатты чагылдырыш керек. Ооруну жашырсаң аны өлүм ашкерелей турганын ырастаган макал бар. Журналист маалыматты бурмалабай так бериши зарыл.
- Бахтияр мырза, кырдаалдан чыгыш үчүн эл, бийлик, жалпыбыз эмнени жасашыбыз керек?
Бахтияр Фаттахов: - Бийлик уюштуруу иштеринде кетирген каталарын эми кайталабаш керек. Эл бийликтин ээси. Азыр элдин бийликке ишеними анча эмес. Тараза элдин колунда. Элге кайрылып кетким келет. Айланайын туугандар! Ошко келип элге жардам кылайын деген жигиттер көп. Ушуларга ак батаңарды берип койгула! Бүгүн кызмат кылбаган качан кызмат кылат? Өз үйүбүзгө тартип орнотушубуз керек. Анан азыр бурч-бурчка чогулуп ким күнөөлүү дегенди талкуулап отурушка убакыт жок. Элди эч ким алдай албайт!
- Тимур мырза, кеп сизде.
Тимур Муратов: - Майдын он тогузу, жыйырмасында Жалал-Абадда өткөн окуялардан Убактылуу бийлик жыйынтык чыгарып, ал кайталанбашы үчүн аракеттерди көрсө болмок. Оштогу трагедияны эмоцияга берилип баарыбыз азыр анча билбей жатабыз. Ошто 1990-жылы өткөн кандуу кагылышка да саясий баа берилген эмес. Анан референдум тууралуу. Ал болот-болбойт деген пикирлер арбын. Бирок референдум болушу керек. Катышсын эл. Суроого кандай жооп бериш алардын өз иши.
- Анда эмесе кебибизди жыйынтыктасак. Мырзалар, элибизде тынчтык болсун!
