Кыргызстандын Казакстандагы мурдагы элчиси Жумагул Сааданбеков “Азаттык” менен ой бөлүштү.
Жумагул Сааданбеков: Биздеги апрель окуяларынан кийин биздин кошуналар абдан чочуп калды. Олжас Сулайманов телевидениеден сүйлөдү, гезитке чыгарды дегеле Назарбаев шайлоого барса деле, барбаса деле өтөт деп. Эгер Назарбаевдин бийлиги жок болсо, Казакстан биздин Кыргызстандан да жаман акыбалга келет деген ойдо да булар. Себеби буларда да нааразычылык, таарынычтар өтө көп топтолду.
20 жылдан бери бийликте турду, андан майкөл, сүткөл болуп Казакстан жыргап кеткен жери жок. Булар акыркы дүйнөлүк экономикалык кризистен кийин абдан кыйналып калды. Ага чейин булар ипотека деп карызга унаа, үй алып алышкан. Эми ошол миллиарддаган акчалар азыр элдин мойнунда. Чоң таарынычтар, өкүнүчтөр бар, ошонун казаны боркулдап кайнап турат.
Эгерде Назарбаев кетсе, бүт баарынын шору кайнаарын билип атат, төбөлдөр, айрыкча саясий элита, бюрократия. Ошон үчүн Назарбаевдин калган-каткан авторитетин пайдаланып, бийликте дагы 20 жылга чейин калып калсак деген идеянын тегерегинде болгон иш. Референдум идеясын көтөрүшүп, ана-мына болду.
Азыркы араб дүйнөсүндөгү чатактарды көрүп атпайсыңарбы, Назарбаев референдум, конституциялык сот деген оюндардын баарын билип турат. Бирок айрыкча Египеттеги, араб дүйнөсүндө болгон толкундоолордон кийин бул киши шашып калды. Бүгүнкү чечим ошол, андан көрө тезирээк эки жыл уттурсам да кайра шайланып алайын, ал эми референдум, башкасы Конституцияга каршы да. Хиллари Клинтон бул туура эмес болот деди. Ошонун баарын эске алды да, бул киши шайлоого чыкты. Баары бир шайлоону утат.
"Азаттык": Демек, ички да, сырткы да факторлор таасир берген турбайбы?
Жумагул Сааданбеков: Ооба, айрыкча тышкы факторлор. Тышкы факторлордун көч башында биздеги болгон окуялар туруп атат. Ушул абдан жүрөгүн түшүрүп койду. Назарбаевдин гана эмес, бюрократияны башкаруучулардын, олигархтардын. Буларда байлар көп. Булардын баары эртең Назарбаев жок болсо шору кайнай турган катмар. Ошон үчүн бул кишинин бийликте турушу булар үчүн жакшы, кандай да болсо алып калыш керек.
"Азаттык": Мөөнөтсүз шайлоо өтөт. Казак оппозициясынан да, албетте, талапкерлер чыгышы мүмкүн. Бирок өзүңүз да болжолдоп атасыз, шайлоо баары бир Назарбаевдин жеңиши менен аяктайт деп. Жекшемби күнү кыргыз-казак президенттеринин кезектеги жолугушуусу болду, Кыргызстан үчүн Казакстанда бийлик алмашканы пайдалуубу, же алмашпай эле турганыбы?
Жумагул Сааданбеков: Пайда, зыян жагын эсепке алсак, албетте Назарбаевдин турганы жакшы. Назарбаевди казактар баары бир тургузат , шайлоодо бул киши утуп чыгаарына мен жүз пайыз ишенем. Назарбаев чынында бизге жакын уруулардан да, Улуу жүз деп коёт, Чапырашты, Узунагаштан чыккан бала, жашы боюнча менин теңтушум, биздин кыргызды жакшы билет. Кечээ эле билдирбедиби, бизге кыргыздан жакын эл жок деп. «Кыргызстан, Казакстан деп айтылат, бирок казака кыргыздан жакын эл жок», - деп айтты. Чын эле ошондой жери бар, аракеттери да бар. Мен жети жыл ал жакта иштедим, билем бул кишинин позициясын, бизге болгон мамилесин. Назарбаевдин турганы жаман эмес.
"Азаттык": Казакстан менен Кыргызстандын ортосунда экономикалык долбоорлор болгон, болушу керек. Эми алар Назарбаев кайра шайлангандан кийин алга жылат го, кандай дейсиз?
Жумагул Сааданбеков: Казакстандан бир тыйын да уталбайбыз. Акча маселеси боюнча булар абдан уста болуп алышты. Бизге бере турган инвестициялык фонд жана башкалар эсептелген. Анткен менен баары бир биз үчүн пайдалуу, бекер эч нерсе жок да. Бирок чек араны жаап, товарларды өткөрбөй койгону чатак болду, жайлата абдан чоң зыян келтирип койду бизге. Ушундай адаттарын ташташ керек. Бул туура эмес, бир тууган деп коюп, анан экономикадагы протекция деген өзү абдан чатак нерсе. Майда-чүйдөгө алаксып, Кыргызстан чоң эле республика да, бир ай муунтуп коюшту, таарына турган, өкүнө турган маселе ушул. Ал эми кредит, инвестиция дегенди мамлекеттердин баары эле берип атпайбы, бекер берип аткан жок да.
Жумагул Сааданбеков: Биздеги апрель окуяларынан кийин биздин кошуналар абдан чочуп калды. Олжас Сулайманов телевидениеден сүйлөдү, гезитке чыгарды дегеле Назарбаев шайлоого барса деле, барбаса деле өтөт деп. Эгер Назарбаевдин бийлиги жок болсо, Казакстан биздин Кыргызстандан да жаман акыбалга келет деген ойдо да булар. Себеби буларда да нааразычылык, таарынычтар өтө көп топтолду.
20 жылдан бери бийликте турду, андан майкөл, сүткөл болуп Казакстан жыргап кеткен жери жок. Булар акыркы дүйнөлүк экономикалык кризистен кийин абдан кыйналып калды. Ага чейин булар ипотека деп карызга унаа, үй алып алышкан. Эми ошол миллиарддаган акчалар азыр элдин мойнунда. Чоң таарынычтар, өкүнүчтөр бар, ошонун казаны боркулдап кайнап турат.
Эгерде Назарбаев кетсе, бүт баарынын шору кайнаарын билип атат, төбөлдөр, айрыкча саясий элита, бюрократия. Ошон үчүн Назарбаевдин калган-каткан авторитетин пайдаланып, бийликте дагы 20 жылга чейин калып калсак деген идеянын тегерегинде болгон иш. Референдум идеясын көтөрүшүп, ана-мына болду.
Азыркы араб дүйнөсүндөгү чатактарды көрүп атпайсыңарбы, Назарбаев референдум, конституциялык сот деген оюндардын баарын билип турат. Бирок айрыкча Египеттеги, араб дүйнөсүндө болгон толкундоолордон кийин бул киши шашып калды. Бүгүнкү чечим ошол, андан көрө тезирээк эки жыл уттурсам да кайра шайланып алайын, ал эми референдум, башкасы Конституцияга каршы да. Хиллари Клинтон бул туура эмес болот деди. Ошонун баарын эске алды да, бул киши шайлоого чыкты. Баары бир шайлоону утат.
"Азаттык": Демек, ички да, сырткы да факторлор таасир берген турбайбы?
Жумагул Сааданбеков: Ооба, айрыкча тышкы факторлор. Тышкы факторлордун көч башында биздеги болгон окуялар туруп атат. Ушул абдан жүрөгүн түшүрүп койду. Назарбаевдин гана эмес, бюрократияны башкаруучулардын, олигархтардын. Буларда байлар көп. Булардын баары эртең Назарбаев жок болсо шору кайнай турган катмар. Ошон үчүн бул кишинин бийликте турушу булар үчүн жакшы, кандай да болсо алып калыш керек.
"Азаттык": Мөөнөтсүз шайлоо өтөт. Казак оппозициясынан да, албетте, талапкерлер чыгышы мүмкүн. Бирок өзүңүз да болжолдоп атасыз, шайлоо баары бир Назарбаевдин жеңиши менен аяктайт деп. Жекшемби күнү кыргыз-казак президенттеринин кезектеги жолугушуусу болду, Кыргызстан үчүн Казакстанда бийлик алмашканы пайдалуубу, же алмашпай эле турганыбы?
Жумагул Сааданбеков: Пайда, зыян жагын эсепке алсак, албетте Назарбаевдин турганы жакшы. Назарбаевди казактар баары бир тургузат , шайлоодо бул киши утуп чыгаарына мен жүз пайыз ишенем. Назарбаев чынында бизге жакын уруулардан да, Улуу жүз деп коёт, Чапырашты, Узунагаштан чыккан бала, жашы боюнча менин теңтушум, биздин кыргызды жакшы билет. Кечээ эле билдирбедиби, бизге кыргыздан жакын эл жок деп. «Кыргызстан, Казакстан деп айтылат, бирок казака кыргыздан жакын эл жок», - деп айтты. Чын эле ошондой жери бар, аракеттери да бар. Мен жети жыл ал жакта иштедим, билем бул кишинин позициясын, бизге болгон мамилесин. Назарбаевдин турганы жаман эмес.
"Азаттык": Казакстан менен Кыргызстандын ортосунда экономикалык долбоорлор болгон, болушу керек. Эми алар Назарбаев кайра шайлангандан кийин алга жылат го, кандай дейсиз?
Жумагул Сааданбеков: Казакстандан бир тыйын да уталбайбыз. Акча маселеси боюнча булар абдан уста болуп алышты. Бизге бере турган инвестициялык фонд жана башкалар эсептелген. Анткен менен баары бир биз үчүн пайдалуу, бекер эч нерсе жок да. Бирок чек араны жаап, товарларды өткөрбөй койгону чатак болду, жайлата абдан чоң зыян келтирип койду бизге. Ушундай адаттарын ташташ керек. Бул туура эмес, бир тууган деп коюп, анан экономикадагы протекция деген өзү абдан чатак нерсе. Майда-чүйдөгө алаксып, Кыргызстан чоң эле республика да, бир ай муунтуп коюшту, таарына турган, өкүнө турган маселе ушул. Ал эми кредит, инвестиция дегенди мамлекеттердин баары эле берип атпайбы, бекер берип аткан жок да.
