Жыл башында жаратылыш газы менен мунайга бай Каспийдин көпчүлүк бөлүгү Орусиянын карамагында тургандай сезилген.
Стратегиялык артыкчылыктар бар экенине ишенген «Газпром» компаниясы 2008-жылы Түркмөнстан жана Казакстан менен Каспийди бойлото түндүк-чыгыш тараптан куурларды жаткыруу боюнча келишимге кол коет. Ал эле эмес, бул эки мамлекет менен кошо Азербайжандан да газды «Европадагы баа» менен сатып алууга келишет.
Макулдашуунун «Газпром» үчүн дагы бир жагымдуу жагы – Азербайжан менен Түркмөнстан бул компанияга ушул аймакта канча газ өндүрсө, баарын ала берүүгө уруксат беришкен. Эгерде баары ойдогудай болуп турганда, Орусия өзүн газ менен толук камсыздап, андан артканын Батышка кымбатыраак кылып сатмак.
Италиялык аналитик Федерико Бардонаро (Federico Bordonaro) Орусиянын философиясын түшүндүрүп жатып: «Европалыктарга газ керек. Орусия ал газды бере алат. Демек, саясий-экономикалык маанилүү чечимдерди Орусия Евробиримдиктен мурда кабыл ала алат», - деди.
Бирок Москва пландагандай болбой калды
Июлда ар бир баррели 150 доллардан сатылып жаткан мунай декабрда 40 доллардан ашпай калды. Мунун таасири орус энергетикалык секторуна заматта тийди көрүнөт. Каспий боюнча анда үлүшү бар мамлекеттерге буга чейин сүйлөшүлгөн бааны эми «Газпром» төлөйбү же «Лукойлбу» деген суроо айтыла баштады.
Келишимди кайра өзгөртүү боюнча «Газпромдун» сунушун Баку да, Тбилиси да жактырган жок.
Каспий байлыгына көз арткан мергенчилердин дагы бири - Европа Биримдиги
Буга чейин газдын айынан Украина менен Беларусту кышында тоңдуруп койгонго чейин жеткен Орусиядан Евробиримдик бир топ эле чочулап калган. Анткени Евробиримдик өзүнө керек газдын 40% Орусиядан сатып алат. Азыр ал газды Орусия эмес, башка жолдор аркылуу тапканга аракет кылууда.
Расмий Брюссель, мисалы, «Набукко» кууру шаркетке жылына керектелчү 30 млрд.куб метр газды таап бере алат го деп үмүттөнөт. Бирок бул куур аркылуу газ ташуу үчүн деле анын баарын болбосо да, кайсыл бир бөлүгүн сөзсүз Азербайжандан, Түркмөнстандан же Казакстандан алышы керек. Бул жагынан алып караганда, 2008-жыл Евробиримдик үчүн да жемиштүү болбоду окшойт.
Бир чети, «Набуккого» Азербайжан аркылуу түркмөн же казак газын Каспийдин чыгышынан алып өтчү транс-атлантикалык куур жок. Экинчи жагынан, Азербайжан менен Түркмөнстандын өкмөттөрү деле акыркы 10 жылдан бери европалыктар менен кызматташууга дилгирлигин көрсөтпөй келишет. Евробиримдик жана АКШнын тыгыз кийлигишүүсү менен гана ал өкмөттөр сүйлөшүүгө ынанышты.
Ноябрда Евробиримдиктин жетекчилиги чогулуп, 2009-жылы Каспий Өнүгүү Консорциумун түзөбүз деп макулдашышты. Бирок 2008-жылдын этегинде глобалдык экономикалык кризис улам өсүп баратканын эске алганда, Евробиримдик да, Орусияга акшоп, акча таппадык дегендей таризде бул планын ишке ашырбай калышы ажеп эмес.
Каспийдин кенине сугунуп тургандардын артында Кытай да бар
Кытайдын улуттук мунай корпорациясы - өндүрүштү бөлүп алуу боюнча Түркмөнстан менен келишимге жетишкен жалгыз чет мамлекеттик ишкана. Быйыл Кытайдын компаниялары Өзбекстанда мунай менен газды таап-өндүрүү, казак мунайын темир жол аркылуу Кытайга алып келүү боюнча документтерге кол кое алышты.
Лондондогу кытайлык экономикалык эксперт Гарет Лизер (Gareth Leather) Бейжиндин аракеттерин түшүндүрүп жатып: «Кытай, адатта, ачык базардан товарларды импорттоого анча кызыкпай келген. Ал көбүнчө мамлекеттин өзүнө барып туруп, ал жактагы чийки кенди өндүрүп алуу үчүн инфраструктурага инвестиция жасайт. Кытай менен бул жаатта иштешкен мамлекеттер чийки материалдарын сатып гана калбастан, инфраструктурасын да Кытайдын эсебинен тургузуп калышууда. Башкача айтканда, эки утушка ээ болушат», - дейт.
Кытай газ жана мунай боюнча бир эле учурда Казакстан жана Түркмөнстан менен куруп жаткан куурлардын алды келерки жылдан тарта иштей башташын эске алганда, 2009-жылы Каспийде Кытайдын мааниси арта тургандай.
Стратегиялык артыкчылыктар бар экенине ишенген «Газпром» компаниясы 2008-жылы Түркмөнстан жана Казакстан менен Каспийди бойлото түндүк-чыгыш тараптан куурларды жаткыруу боюнча келишимге кол коет. Ал эле эмес, бул эки мамлекет менен кошо Азербайжандан да газды «Европадагы баа» менен сатып алууга келишет.
Макулдашуунун «Газпром» үчүн дагы бир жагымдуу жагы – Азербайжан менен Түркмөнстан бул компанияга ушул аймакта канча газ өндүрсө, баарын ала берүүгө уруксат беришкен. Эгерде баары ойдогудай болуп турганда, Орусия өзүн газ менен толук камсыздап, андан артканын Батышка кымбатыраак кылып сатмак.
Италиялык аналитик Федерико Бардонаро (Federico Bordonaro) Орусиянын философиясын түшүндүрүп жатып: «Европалыктарга газ керек. Орусия ал газды бере алат. Демек, саясий-экономикалык маанилүү чечимдерди Орусия Евробиримдиктен мурда кабыл ала алат», - деди.
Бирок Москва пландагандай болбой калды
Июлда ар бир баррели 150 доллардан сатылып жаткан мунай декабрда 40 доллардан ашпай калды. Мунун таасири орус энергетикалык секторуна заматта тийди көрүнөт. Каспий боюнча анда үлүшү бар мамлекеттерге буга чейин сүйлөшүлгөн бааны эми «Газпром» төлөйбү же «Лукойлбу» деген суроо айтыла баштады.
Келишимди кайра өзгөртүү боюнча «Газпромдун» сунушун Баку да, Тбилиси да жактырган жок.
Каспий байлыгына көз арткан мергенчилердин дагы бири - Европа Биримдиги
Буга чейин газдын айынан Украина менен Беларусту кышында тоңдуруп койгонго чейин жеткен Орусиядан Евробиримдик бир топ эле чочулап калган. Анткени Евробиримдик өзүнө керек газдын 40% Орусиядан сатып алат. Азыр ал газды Орусия эмес, башка жолдор аркылуу тапканга аракет кылууда.
Расмий Брюссель, мисалы, «Набукко» кууру шаркетке жылына керектелчү 30 млрд.куб метр газды таап бере алат го деп үмүттөнөт. Бирок бул куур аркылуу газ ташуу үчүн деле анын баарын болбосо да, кайсыл бир бөлүгүн сөзсүз Азербайжандан, Түркмөнстандан же Казакстандан алышы керек. Бул жагынан алып караганда, 2008-жыл Евробиримдик үчүн да жемиштүү болбоду окшойт.
Бир чети, «Набуккого» Азербайжан аркылуу түркмөн же казак газын Каспийдин чыгышынан алып өтчү транс-атлантикалык куур жок. Экинчи жагынан, Азербайжан менен Түркмөнстандын өкмөттөрү деле акыркы 10 жылдан бери европалыктар менен кызматташууга дилгирлигин көрсөтпөй келишет. Евробиримдик жана АКШнын тыгыз кийлигишүүсү менен гана ал өкмөттөр сүйлөшүүгө ынанышты.
Ноябрда Евробиримдиктин жетекчилиги чогулуп, 2009-жылы Каспий Өнүгүү Консорциумун түзөбүз деп макулдашышты. Бирок 2008-жылдын этегинде глобалдык экономикалык кризис улам өсүп баратканын эске алганда, Евробиримдик да, Орусияга акшоп, акча таппадык дегендей таризде бул планын ишке ашырбай калышы ажеп эмес.
Каспийдин кенине сугунуп тургандардын артында Кытай да бар
Кытайдын улуттук мунай корпорациясы - өндүрүштү бөлүп алуу боюнча Түркмөнстан менен келишимге жетишкен жалгыз чет мамлекеттик ишкана. Быйыл Кытайдын компаниялары Өзбекстанда мунай менен газды таап-өндүрүү, казак мунайын темир жол аркылуу Кытайга алып келүү боюнча документтерге кол кое алышты.
Лондондогу кытайлык экономикалык эксперт Гарет Лизер (Gareth Leather) Бейжиндин аракеттерин түшүндүрүп жатып: «Кытай, адатта, ачык базардан товарларды импорттоого анча кызыкпай келген. Ал көбүнчө мамлекеттин өзүнө барып туруп, ал жактагы чийки кенди өндүрүп алуу үчүн инфраструктурага инвестиция жасайт. Кытай менен бул жаатта иштешкен мамлекеттер чийки материалдарын сатып гана калбастан, инфраструктурасын да Кытайдын эсебинен тургузуп калышууда. Башкача айтканда, эки утушка ээ болушат», - дейт.
Кытай газ жана мунай боюнча бир эле учурда Казакстан жана Түркмөнстан менен куруп жаткан куурлардын алды келерки жылдан тарта иштей башташын эске алганда, 2009-жылы Каспийде Кытайдын мааниси арта тургандай.
