«Арнамыс» партиясынын жетекчиси, белгилүү оппозиционер Феликс Куловдун камакта отурганына 4 жылдын жүзү болду. Саясатчынын айыпталып камакка алынышы боюнча эл арасында ар кандай пикирлер бар. Бийлик өкүлдөрү Куловдун камалышын туура деп эсептешсе, Куловдун жактоочулары болсо муну саясый куугунтук деп келишет. 4 жылдан бери абакта жаткан Феликс Куловго элдин бере турган суроолору топтолуп калганы айкын. Ошондон улам «Азаттык» өз угармандарына шарт түзүп берди.
- Феликс мырза, сиздин түрмөдөгү ал-абалыңыз тууралуу жана үй-бүлөңүз жөнүндө билейин дедим эле. Алар кайсы мамлекетте жашап жатышат. Ошону менен бирге, чиновниктердин элге болгон көз-карашын түрмө өзгөрттүбү? Суроо берген Бишкек шаарынын тургуну Күмүшай Исмаилова.
- Күмүшай, менин ден соолугум жөнүндө кабатыр болуп жатканыңызга ырахмат. Сиздин сурооңузга мындай жооп берер элем. Менин үй-бүлөм Америкада жашап атышат. Алар менен кат аркылуу гана кабарлашууга мүмкүнчүлүк бар. Америкадан келгендер аркылуу мага кат жиберишет. Мен ошол каттарды окуйм, жооп жазам дегендей. Мындан башка, үй-бүлөм менен карым-катышууга мүмкүнчүлүктөр жок. Бул жагынан алганда мага өтө кыйын, чынында.
Эми ден-соолугум жөнүндө айтсам, мен эч качан даттанбайм. Бул менин эң биринчи принцибим. Учурда менин ал-абалым жакшы. Андан кийинки сурооңуз боюнча. Көз-карашымдын өзгөрүшү тууралуу. Албетте тигил же бул маселеде көз-караштын алмашышы мүмкүн. Бирок менин негизги ишенимдерим мурдагы бойдон калды. Кандайдыр бир кырдаалдарга карай, маселен, экономика, саясатта же башка глобалдык маселелерде болобу, жашоо-турмуш өзгөрөт, аны менен кошо көз-караштар да өзгөрмөгү бул - мыйзам ченемдүү көрүнүш. Эң башкысы - мен сынган жокмун.
- Саламатсызбы, Феликс Шаршенбаевич, мен обончу Майрамбек Осмонов болом. Эл ар кандай суроолорду айта берет. Ошону менен бирге эле бийлик адамдары да айта бериши мүмкүн. Сиз кудай алдында айта аласызбы, «кудай талаанын алдында айта аласызбы мен акмын, жөн гана жерден, күнөөсүз жанымды кыйнап, ушул тагдырга туш келдим» деп. Ушуга жооп берсеңиз.
- Майрамбек, мен бул сурооңо мындайча жооп берер элем. Эң коркунучтуу сот - бул кудай алдындагы сот. Эгерде кудай мени укса, мындай деп айтар элем - «сен мени өзүң сотто» деп. Ошондо баары түшүнүктүү болмок. Башка жагынан айтат элем. Ар бир адамдын өз абийири бар. Өз абийиримдин алдында, элдин алдында «мен тазамын» деп айталам. Эларалык укук коргоо уюмдарынын өкүлдөрү мага козголгон иштерди карап чыгышып, юридикалык жактан мени күнөөсүз деп табышты. Ал эмес мен боюнча мурда козголуп, жабылган иштерге да кызыгып көрүштү. Алар менин каршылаштарым же болбосо колдогон тараптарым деле эмес. Тек гана менин канчалык деңгээлде айыптуу экениме кызыгып көрүшкөн. Ошондон улам айтып жатам.
- Феликс мырза! Мен Чынара Бакасова деген Бишкек шаарынын тургунумун. Сиз Бишкек шаарынын мэри болуп турганда «Арча-Бешик» жаңы конушунда жашаган бир катар үй-бүлөнүн көз жашын төгүп, эптеп-септеп куруп алган үйлөрүн түрттүрүп салгансыз. Сиз ал маселеде чиновник катары бир буйрукка көз каранды болуп, адамча караган эмессиз. Көп жылдардан кийин ошол окуяга кандай карайсыз?
- Мен ар бир кырдаалда мыйзамдын тили менен иш кылам. Ал убакта «үйүн талкалагыла, кууп чыккыла» делген эмес. Суроо берген айым бир аз жаңылышып жатасыз. Адегенде прокуратуранын чечимине ылайык «фундамент курбагыла, курулуш баштабагыла» деген бир нече эскертүүлөр берилген. Кээ бирлери эле дубал көтөрүп жиберишпесе, көбүнчөсү фундамент менен алек болуп жатышканын билем. Биринчиден, алар уруксаты жок өзүм билемдик менен менчик үй курууга киришкен. Миңдеген адамдар жер участогуна кезекте турушса, алар болсо газ түтүкчөсү жайгашкан аймакты ээлеп алышы туура эмес эле. Анын үстүнө ал жерге үй курууга таптакыр болбойт болчу. Кокус жарылуу коркунучу жок деп эч ким кепил болалбайт. Муну да ойлош керек беле. Адам катары бул окуя боюнча муну белгилейм. Ошол окуяда жалпы Бишкек тургундары үчүн туура чечим болгон. Кийинки учурларда элеттен көп адамдар Бишкекке көчүп келип атканы маалым. Алар көбүнчө алыстан келип, күнүмдүк жан-бакты менен күн көргөн өзүбүздүн эле атуулдарыбыз. Ошолорду көчөлөрдөн тазалоо маселеси коюлган. Мен аларга адегенде жумуш ордун таап берип, жан бакканга шарт түзөлү же болбосо жолдон огочо жерге базар ачып берип, анан ордун которолу деп сунуш киргизгем. Антпей туруп аларды кубалоо бул адамгерчиликке жатпайт деп айтканымды бирге иштегендерим жакшы билет.
- Феликс мырза, кызыңыз Жамиланын интервьюсу интернетке чыгыптыр. Сиз окуй алдыңызбы? Сизди, Ата-Журтун сүйгөн кызыңыз бар экен. Экинчи суроом мындай: Кыргызстанда трайбализм барбы? Болсо, аны менен кантип күрөшүш керек? Суроо узаткан «Демократия жана атуулдук коом үчүн» коалициясынын жетекчиси Эдил Байсалов.
- Эдил, акыркы кездерде сенин ишмердүүлүгүңдү байкап көрүп, көз алдымда ушунчалык өсүп баратканыңа, сендей жаштардын пайда болуп жатканына ыраазы болуп жүрөм. Сага окшогон, өз максатына жетүүгө буйдалбай умтулган жаштардын болгону абдан жакшы. Кызым Жамиланын итервьюсун көрүп, ыраазы болуп калдым.
Анткени баланын кандайча чоңоюп жатканын көрдүм. Мени эч кимге таарынычы жок, кек сактабагандыгы кубандырат. Кимдир бирөөлөргө кекеништин кереги жок дечүмүн. Эң башкысы адамдын ичине кек сакталып калса бул - туура эмес. Жеңиш керек. Кызым Жамилага «кек сактаба, айкөлдүктө өс» деп келген. Мүмкүн бул өтө эле кооз сөздөрдөй көрүнөттүр. Биз ушундай кылганда гана келечекте саясатчылар кагылышпайт. Биздин каныбызда кек сактоо сакталып калбаш керек. Бул - өтө жаман. Элибиздин тамырына балта чабат. Жеке биздин ортобузда эмне болбосун, элдин жакшы жашоосу үчүн барын жасашыбыз керек. Бул мендеги башкы ой деп ушуну эсептеп, саясатчы катары ушул ойду турмушка ашырууга аракет кылам. Ушул максат менен жашап жүрөм. Мен түрмөдөн чыгамбы же башка бир нерсе болобу, өзүмдүн душмандарыма эч качан кек сактабайм. Анткени, аларды Кудайга койдум. Кудай өзү эсептешип алат.
Эдил, экинчи сурооң боюнча жооп берсем. Кыргызстанда трайбализм көйгөйү бар. Трайбализм элди бөлгөнү менен жаман. Элди биринчи кезекте ким бөлөт?. Элди бөлгөндөр бийликте отурат. Ал эми таза шайлоо өтүшүн камсыз кылыш үчүн биринчиден партиялык тизме менен шайлоо киргизилсе башкачараак болмок. Мисалы, биздин партияны алсак, партиянын катарында жумурияттын бардык аймактарынан адамдар бар. Оштон, Жалал-Абад, Ысык-Көл, дегеле бардык облусттардан бар. Мисалы, биздин партияда чүйлүктөр гана болсо, анда бизди эл толук шайлабай коет. Аялдар болбосо аялдар шайланбай калат. Орустар болбосо орус тилдүүлөр добуш бербей коюшу мүмкүн. Ошондуктан, партия аркылуу бардык аймактардын өкүлдөрүн киргизүүгө аракет болот. Өзүмдүн мисалымда айтсам, Талас облусунун Кара-Буура эли мага добуш берип колдошкондугун көрсөтүштү. Мен өзүм таластык болбосом да, чүйлүк болсом дагы алар мени колдошту. Мен абакта отурганда аксылыктар менин боштондукка чыгышымды талап кылышты. Ошол да мага өтө жагымдуу болду. Карапайым эл биримдикте болууга көп умтулат. Трайбализм менен күрөшүш үчүн, элди бөлүп-жарган чиновниктер менен күрөшүш керек. Тилекке каршы, азыркы бийлик аны жасабай жатат. Тек гана, биздин бийлик аны жасагысы келбейт демекчимин. Анткени, ага коррупцияга баткан чиновник керек. Себеби, азыркы чиновниктер ошондой бийликти колдойт. Чынчыл чиновниктер ага барбайт, андай адамдарды түрмөдө кармаганды жакшы көрөт.
- Феликс агай, сизди президенттик шайлоого катышат экен деген маалыматтар гезиттерге жарыяланып жатканынан сурайын дегеним, сиз соттолгон, түрмөдө отурган адамсыз азыр. Президенттик шайлоого катышууга укугуңуз барбы? Суроо берген Жазгүл Жаманкулова.
- Соттолгон адам катары президенттик шайлоого менин катышуу укугум барбы деген суроолор берилип жатат. Буга Өмүрбек Текебаев менин талапкерлигимди көрсөтүп жатканда жаман эмес түшүндүрмө бергендей болгон. Бул жерде эки жагдай бар. Юридикалык жактан карап көрсөк Конституция түздөн-түз тоскоолдук кылбайт колонияда отурган адамдын талапкер болушуна. Ага Конституция жолто болбойт демекчимин. Бирок, маселени ким чечет, кандай чечет бул - башка маселе. Ушул жактан алганда, Башмыйзамда түрмөдө отургандарга талапкер болууга тоскоолдук кылбай тургандыгы толук жазылган. Экинчи тараптан - президенттик шайлоого катышуунун моралдык жагы мындай. Эгерде мен өзүмдү кандайдыр бир күнөөлүү деп сезсем, шайлоого барам деп аракеттенбейт элем. Бирок, бул жерде бир маселе бар. Менин ушул шайлоого катышуу укугум менен бул шайлоонун адилет жана акыйкат өтүшүнө салым кошом деген үмүттөмүн. Анткени, менин катышуумдун өзү башка талапкерлерге жардам бериши ыктымал. Шайлоонун акыйкат өтүшүнө шарт түзөөрү бышык. Себеби, башка жактардан, дүйнөлүк байкоочулар келиши мүмкүн. Мындан сырткары, түрмөдө отурган адамдын акыйкат үчүн күрөшүп жатышы башка адамдарды да чыйралтат деген ойдомун. Алдыда дагы көп нерселер өзгөрөт, кырдаалдын өзгөрүшү толук ыктымал. Балким, биригип туруп бир талапкерди колдошубуз да мүмкүн. Бул биздин шайлоо алдындагы аракеттерибизге жараша болот.
- Мен - Төлөкан Исмаилова, «Атуулдук коом коорупцияга каршы» уюмунун директорумун. Феликс Шаршенбаевич, көкөйүбүзгө тийген чоң маселе болуп турат. Саясатчы катары кандай карайсыз, таза шайлоо системасы Кыргызстанда орнойбу же орнобойбу? Орнотуш үчүн эмне керек?
- Төлөкан, саясатчылардын мындай суроого кыска жооп бериши кыйын. Ошентсе да, кыска айтканга аракет кылайын. Менин пикиримде, эң ириде Борбордук шайлоо комиссиясы көз карандысыз болуш керек. Ошондуктан мен Боршайлоокомду Жогорку Кеңеш тарабынан шайлансын деген сунуш айтам. Ошондо башкачараак болмок. Экинчиден, Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы да жыл сайын алмашышы керек. Эмне дегенде биздин Сулайман Иманбаев президенттин колунан орден жана башка дагы көптөгөн сыйлыктарды алды. Албетте, сиздер жакшы билесиздер, Сулайман Иманбаев өзү каалайбы же каалабайбы, ал - президенттин пикири менен эсептешүүгө аргасыз. Буга мен ишенем. Сулайман Иманбаев мыйзамдын тили менен иштейм дегени менен президенттин пикирине көз каранды. Менин пикиримде көз карандысыз болуш үчүн материалдык-техникалык базасын камсыздоо маселелери да бюджеттен өзүнчө берене менен каралышы керек. Маселен, Жогорку сот үчүн, Конституциялык сот үчүн деген сыяктуу бюджеттеги беренелер ошол эле Борбор шайлооком боюнча да абзел. Борбор шайлоокомду кандай шайлоо керек? Эгерде саясый партияларга шайлаганга мүмкүндүк берилгенде же комиссия түзүп, текшерүүгө укук берилгенде, анда атуулдук коом шайлоо жараянына кийлигише алмак. Атуулдук коомдун ролу бул маселеде жогорураак туруп, өлкөдө таза шайлоонун өтүшүнө өбөлгө түзүлмөк. Ушундай комиссия аркылуу Борбор шайлооком шайланса анда аларда көбүрөөк көз карандысыздык болмок. Ушундай сунуштар биздин өкмөткө бир нече жолу сунушталган.
- Феликс мырза, кийинки кездерде «азыркы мамлекет башчысы Аскар Акаевдин үй-бүлөсүнөн бир адам алдыдагы президенттик шайлоого барат» деген сөздөр көбөйө баштады. Айрымдар «Майрам Акаева айым өзү барат» деп да жатышат. Бишкек шаарынын тургуну Айгүл болом.
- Мага ушул суроону «мамлекет башчысынын үй-бүлөсүнөн бир адам президенттик шайлоого барабы?» деп мага көп эле беришет. Президент «барбайм» деп айткан. Анын жубайы да «президенттик шайлоого катышпайм» деген. Алардын сөзүнө ишенбей коюуга да болбойт. Ал эми азыркы күндө Аскар Акаевди кайрадан көрсөтүүгө аракеттердин көрүлүп жатканы бул - кошоматчылыктын бир көрүнүшү. Мен буга карата мындай ой айткым келет. Жакында Путин ырасмий түрдө сөз сүйлөп, үчүнчү мөөнөткө президенттик шайлоого катышпай турганын, Конституцияны өзүнө каратып эч качан өзгөртпөй турганын жарыя кылды. Бизде болсо бул маселе боюнча мамлекет башчысы эмне деп айтат деп турушат. Мүмкүн ошого байланыштуу биздеги кошоматчылар демин басып калар. Менин оюмча Акаев дагы бир жолу чыгып туруп, бул кошоматчыларды токтоткула, бул маселе чечилди деп ачык айтышы керек эле. Кошоматчыларды мен билем алар мынтип жагалданып туруп, башка ишти деле жасай беришет. Аларды мен билем. Сөзүнө турган душмандан көрө, бир мезгилде сени таштап кете турган достордон артык.
- Феликс мырза, мен «Эркин тоо» гезитинде иштеген Сакы Садыков болом. Кийинки кездерде сиз тууралуу «түрмөдө жатып эле президенттик шайлоого катышат экен» деген пикирлер көп айтыла баштады. Өмүрбек Текебаев да түшүндүрмө бергенсиди. Бирок эл соттолбогон, кылмышкер эмес адамдын президент болушун каалайт эле. Буга келгенде сиз соттолуп, кылмыш жазасын өтөп жаткан адам катары президенттикке талапкер болушту туура деп эсептейсизби?
- Сакы, сиздин бул жакшы сурооңуз үчүн чоң ырахмат. Эмне үчүн «жакшы суроо» деп жатам. Мен түшүнөм: сиз кайсыл гезитте иштеп жатканыңызды жана эмне себептен ушундай суроолорду берип жатканыңызды. Мен сүргөн өмүр-жашоомдо атамдын ысымын алып жүргөнгө өзүмдү татыктуу деп ойлоймун. Эң башкысы - өзүмдүн жасаган кадамдарымда, өзүмдүн элимди уят кылган жокмун. Мен эл ичинде болууга, кайсы жерде болбобосун элиме жардам берүүгө моралдык укугум бар деп ойлойм. Эгерде эл мага кандайдыр бир кызматты ишенип берсе, аны абийирдүү аткарууга аракет кылам. Азыр мен 55 жаштамын. Мен үчүн ар кандай саясый оюндар мурдагыдай мааниге ээ эмес. Анткени, өтө олуттуу мектептен өттүм. Ошондон кийинки жашоомдо мен из калтыргым келет. Билбейм, мага кудай дагы канча өмүр берет. Бирок, мен менин балдарым баарынан корккон мамлекетте жашашын каалабайм. Балдарымдын Америкада калышын да каалабайм. Балдар үчүн, азыркы турмушта кайда барып, кантип иштешин билбей турган заманда жаштарыбыз үчүн, денесин сатып ар тарапка бой урган кыздарыбыз үчүн, өздөрүнүн денсоолугуна карабай чет жактарда жүк көтөрүп, соода-сатык менен жан багууга аргасыз болушкан атуулдарыбыз үчүн, аларды мындай абалдан алып чыгыш үчүн алымдын жетишинче салым кошууга укугум бар. Мындай көрүнүштөргө мен кантип кайдыгер карашым керек? Мындайча айтканда, өлкөдө болуп жаткан оор абалга көз жуумп коюуга моралдык укугум жок. Ошондуктан, мен кайсыл жерде болбоюн, жашообуздун жакшырышы үчүн атуулдук жана уулдук салым кошуш үчүн аракет жасоого моралдык укугум бар.
- Феликс мырза. Сиздин түрмөдө жатканыңызга абдан зээним кейийт. Жүрөгүм сиз менен кошо жаткандай ызаланам. Сиздин президенттикке талапкерлигиңиз коюлат деп укканда сүйүндүм. Элдин колдооруна ишенем. Бул маселеде пикириңиз кандай? Акын-журналист Асанбек Иманбеков.
- Асанбек, мен сизге ырахмат айтып, жакшылык каалагым келет. Бир нерсеге токтолоюн. Кимдир бирөө мени президенттикке көргөзгүсү келип, кимдир бирөө мени президент болуп калат деп ойлойт. Бул - башкы маселе эмес. Бул маселеде мени туура түшүнүшүн каалар элем. Эң башкысы - кандай кызматта болбоюн, мен канткенде элге пайда келтире алам ушул - мен үчүн эң башкысы. Адамдар мени келечектеги президент деп айтышат же дагы эмне деп айтышат, аны - бир кудайдын буйругу билет. Менин ой-тилегим, кандайдыр бир элге пайда келтирүү. Түрмөдө жатып болсо да өзүмдүн айланамдагыларга макалаларым менен болсо да бир пайда келтирип, жардам бергим келет. Мен ойлойм, эгерде ар бирибиз өзүбүздүн элибиз үчүн кандайдыр бир сый-урматтарды күтпөй эле бирдемке жасай алсак, ошондо биз кыргыздар - бирдиктүү улут катары калыптанды дейм. Тилекке каршы, мен бул жерде отурсам да, каерде жүрбөйүн, ал эмес бул жерде да « каяктан болосуң?» деген суроо берилет. Бул деген биздин улут катары калыптана электигибизди билдирет. Мен саясатчы катары айтаарым, улут болсо, улут калыптанса, анда улуттун келечеги кең болот. Эгерде улут болбосо, бирдиктүү эл болбойт. Анда келечек да болбойт. Мен баарыбызда бир гана пикирдин болушун каалабаймын. Бул - туура эмес. Эң башкысы - биз бирдиктүү улут болуп калыптанышыбыз керек. Бул - азыркы кездеги ар бир саясатчы үчүн биринчи маселе болуп эсептелет.
- Феликс мырза, сиздин түрмөдөгү ал-абалыңыз тууралуу жана үй-бүлөңүз жөнүндө билейин дедим эле. Алар кайсы мамлекетте жашап жатышат. Ошону менен бирге, чиновниктердин элге болгон көз-карашын түрмө өзгөрттүбү? Суроо берген Бишкек шаарынын тургуну Күмүшай Исмаилова.
- Күмүшай, менин ден соолугум жөнүндө кабатыр болуп жатканыңызга ырахмат. Сиздин сурооңузга мындай жооп берер элем. Менин үй-бүлөм Америкада жашап атышат. Алар менен кат аркылуу гана кабарлашууга мүмкүнчүлүк бар. Америкадан келгендер аркылуу мага кат жиберишет. Мен ошол каттарды окуйм, жооп жазам дегендей. Мындан башка, үй-бүлөм менен карым-катышууга мүмкүнчүлүктөр жок. Бул жагынан алганда мага өтө кыйын, чынында.
Эми ден-соолугум жөнүндө айтсам, мен эч качан даттанбайм. Бул менин эң биринчи принцибим. Учурда менин ал-абалым жакшы. Андан кийинки сурооңуз боюнча. Көз-карашымдын өзгөрүшү тууралуу. Албетте тигил же бул маселеде көз-караштын алмашышы мүмкүн. Бирок менин негизги ишенимдерим мурдагы бойдон калды. Кандайдыр бир кырдаалдарга карай, маселен, экономика, саясатта же башка глобалдык маселелерде болобу, жашоо-турмуш өзгөрөт, аны менен кошо көз-караштар да өзгөрмөгү бул - мыйзам ченемдүү көрүнүш. Эң башкысы - мен сынган жокмун.
- Саламатсызбы, Феликс Шаршенбаевич, мен обончу Майрамбек Осмонов болом. Эл ар кандай суроолорду айта берет. Ошону менен бирге эле бийлик адамдары да айта бериши мүмкүн. Сиз кудай алдында айта аласызбы, «кудай талаанын алдында айта аласызбы мен акмын, жөн гана жерден, күнөөсүз жанымды кыйнап, ушул тагдырга туш келдим» деп. Ушуга жооп берсеңиз.
- Майрамбек, мен бул сурооңо мындайча жооп берер элем. Эң коркунучтуу сот - бул кудай алдындагы сот. Эгерде кудай мени укса, мындай деп айтар элем - «сен мени өзүң сотто» деп. Ошондо баары түшүнүктүү болмок. Башка жагынан айтат элем. Ар бир адамдын өз абийири бар. Өз абийиримдин алдында, элдин алдында «мен тазамын» деп айталам. Эларалык укук коргоо уюмдарынын өкүлдөрү мага козголгон иштерди карап чыгышып, юридикалык жактан мени күнөөсүз деп табышты. Ал эмес мен боюнча мурда козголуп, жабылган иштерге да кызыгып көрүштү. Алар менин каршылаштарым же болбосо колдогон тараптарым деле эмес. Тек гана менин канчалык деңгээлде айыптуу экениме кызыгып көрүшкөн. Ошондон улам айтып жатам.
- Феликс мырза! Мен Чынара Бакасова деген Бишкек шаарынын тургунумун. Сиз Бишкек шаарынын мэри болуп турганда «Арча-Бешик» жаңы конушунда жашаган бир катар үй-бүлөнүн көз жашын төгүп, эптеп-септеп куруп алган үйлөрүн түрттүрүп салгансыз. Сиз ал маселеде чиновник катары бир буйрукка көз каранды болуп, адамча караган эмессиз. Көп жылдардан кийин ошол окуяга кандай карайсыз?
- Мен ар бир кырдаалда мыйзамдын тили менен иш кылам. Ал убакта «үйүн талкалагыла, кууп чыккыла» делген эмес. Суроо берген айым бир аз жаңылышып жатасыз. Адегенде прокуратуранын чечимине ылайык «фундамент курбагыла, курулуш баштабагыла» деген бир нече эскертүүлөр берилген. Кээ бирлери эле дубал көтөрүп жиберишпесе, көбүнчөсү фундамент менен алек болуп жатышканын билем. Биринчиден, алар уруксаты жок өзүм билемдик менен менчик үй курууга киришкен. Миңдеген адамдар жер участогуна кезекте турушса, алар болсо газ түтүкчөсү жайгашкан аймакты ээлеп алышы туура эмес эле. Анын үстүнө ал жерге үй курууга таптакыр болбойт болчу. Кокус жарылуу коркунучу жок деп эч ким кепил болалбайт. Муну да ойлош керек беле. Адам катары бул окуя боюнча муну белгилейм. Ошол окуяда жалпы Бишкек тургундары үчүн туура чечим болгон. Кийинки учурларда элеттен көп адамдар Бишкекке көчүп келип атканы маалым. Алар көбүнчө алыстан келип, күнүмдүк жан-бакты менен күн көргөн өзүбүздүн эле атуулдарыбыз. Ошолорду көчөлөрдөн тазалоо маселеси коюлган. Мен аларга адегенде жумуш ордун таап берип, жан бакканга шарт түзөлү же болбосо жолдон огочо жерге базар ачып берип, анан ордун которолу деп сунуш киргизгем. Антпей туруп аларды кубалоо бул адамгерчиликке жатпайт деп айтканымды бирге иштегендерим жакшы билет.
- Феликс мырза, кызыңыз Жамиланын интервьюсу интернетке чыгыптыр. Сиз окуй алдыңызбы? Сизди, Ата-Журтун сүйгөн кызыңыз бар экен. Экинчи суроом мындай: Кыргызстанда трайбализм барбы? Болсо, аны менен кантип күрөшүш керек? Суроо узаткан «Демократия жана атуулдук коом үчүн» коалициясынын жетекчиси Эдил Байсалов.
- Эдил, акыркы кездерде сенин ишмердүүлүгүңдү байкап көрүп, көз алдымда ушунчалык өсүп баратканыңа, сендей жаштардын пайда болуп жатканына ыраазы болуп жүрөм. Сага окшогон, өз максатына жетүүгө буйдалбай умтулган жаштардын болгону абдан жакшы. Кызым Жамиланын итервьюсун көрүп, ыраазы болуп калдым.
Анткени баланын кандайча чоңоюп жатканын көрдүм. Мени эч кимге таарынычы жок, кек сактабагандыгы кубандырат. Кимдир бирөөлөргө кекеништин кереги жок дечүмүн. Эң башкысы адамдын ичине кек сакталып калса бул - туура эмес. Жеңиш керек. Кызым Жамилага «кек сактаба, айкөлдүктө өс» деп келген. Мүмкүн бул өтө эле кооз сөздөрдөй көрүнөттүр. Биз ушундай кылганда гана келечекте саясатчылар кагылышпайт. Биздин каныбызда кек сактоо сакталып калбаш керек. Бул - өтө жаман. Элибиздин тамырына балта чабат. Жеке биздин ортобузда эмне болбосун, элдин жакшы жашоосу үчүн барын жасашыбыз керек. Бул мендеги башкы ой деп ушуну эсептеп, саясатчы катары ушул ойду турмушка ашырууга аракет кылам. Ушул максат менен жашап жүрөм. Мен түрмөдөн чыгамбы же башка бир нерсе болобу, өзүмдүн душмандарыма эч качан кек сактабайм. Анткени, аларды Кудайга койдум. Кудай өзү эсептешип алат.
Эдил, экинчи сурооң боюнча жооп берсем. Кыргызстанда трайбализм көйгөйү бар. Трайбализм элди бөлгөнү менен жаман. Элди биринчи кезекте ким бөлөт?. Элди бөлгөндөр бийликте отурат. Ал эми таза шайлоо өтүшүн камсыз кылыш үчүн биринчиден партиялык тизме менен шайлоо киргизилсе башкачараак болмок. Мисалы, биздин партияны алсак, партиянын катарында жумурияттын бардык аймактарынан адамдар бар. Оштон, Жалал-Абад, Ысык-Көл, дегеле бардык облусттардан бар. Мисалы, биздин партияда чүйлүктөр гана болсо, анда бизди эл толук шайлабай коет. Аялдар болбосо аялдар шайланбай калат. Орустар болбосо орус тилдүүлөр добуш бербей коюшу мүмкүн. Ошондуктан, партия аркылуу бардык аймактардын өкүлдөрүн киргизүүгө аракет болот. Өзүмдүн мисалымда айтсам, Талас облусунун Кара-Буура эли мага добуш берип колдошкондугун көрсөтүштү. Мен өзүм таластык болбосом да, чүйлүк болсом дагы алар мени колдошту. Мен абакта отурганда аксылыктар менин боштондукка чыгышымды талап кылышты. Ошол да мага өтө жагымдуу болду. Карапайым эл биримдикте болууга көп умтулат. Трайбализм менен күрөшүш үчүн, элди бөлүп-жарган чиновниктер менен күрөшүш керек. Тилекке каршы, азыркы бийлик аны жасабай жатат. Тек гана, биздин бийлик аны жасагысы келбейт демекчимин. Анткени, ага коррупцияга баткан чиновник керек. Себеби, азыркы чиновниктер ошондой бийликти колдойт. Чынчыл чиновниктер ага барбайт, андай адамдарды түрмөдө кармаганды жакшы көрөт.
- Феликс агай, сизди президенттик шайлоого катышат экен деген маалыматтар гезиттерге жарыяланып жатканынан сурайын дегеним, сиз соттолгон, түрмөдө отурган адамсыз азыр. Президенттик шайлоого катышууга укугуңуз барбы? Суроо берген Жазгүл Жаманкулова.
- Соттолгон адам катары президенттик шайлоого менин катышуу укугум барбы деген суроолор берилип жатат. Буга Өмүрбек Текебаев менин талапкерлигимди көрсөтүп жатканда жаман эмес түшүндүрмө бергендей болгон. Бул жерде эки жагдай бар. Юридикалык жактан карап көрсөк Конституция түздөн-түз тоскоолдук кылбайт колонияда отурган адамдын талапкер болушуна. Ага Конституция жолто болбойт демекчимин. Бирок, маселени ким чечет, кандай чечет бул - башка маселе. Ушул жактан алганда, Башмыйзамда түрмөдө отургандарга талапкер болууга тоскоолдук кылбай тургандыгы толук жазылган. Экинчи тараптан - президенттик шайлоого катышуунун моралдык жагы мындай. Эгерде мен өзүмдү кандайдыр бир күнөөлүү деп сезсем, шайлоого барам деп аракеттенбейт элем. Бирок, бул жерде бир маселе бар. Менин ушул шайлоого катышуу укугум менен бул шайлоонун адилет жана акыйкат өтүшүнө салым кошом деген үмүттөмүн. Анткени, менин катышуумдун өзү башка талапкерлерге жардам бериши ыктымал. Шайлоонун акыйкат өтүшүнө шарт түзөөрү бышык. Себеби, башка жактардан, дүйнөлүк байкоочулар келиши мүмкүн. Мындан сырткары, түрмөдө отурган адамдын акыйкат үчүн күрөшүп жатышы башка адамдарды да чыйралтат деген ойдомун. Алдыда дагы көп нерселер өзгөрөт, кырдаалдын өзгөрүшү толук ыктымал. Балким, биригип туруп бир талапкерди колдошубуз да мүмкүн. Бул биздин шайлоо алдындагы аракеттерибизге жараша болот.
- Мен - Төлөкан Исмаилова, «Атуулдук коом коорупцияга каршы» уюмунун директорумун. Феликс Шаршенбаевич, көкөйүбүзгө тийген чоң маселе болуп турат. Саясатчы катары кандай карайсыз, таза шайлоо системасы Кыргызстанда орнойбу же орнобойбу? Орнотуш үчүн эмне керек?
- Төлөкан, саясатчылардын мындай суроого кыска жооп бериши кыйын. Ошентсе да, кыска айтканга аракет кылайын. Менин пикиримде, эң ириде Борбордук шайлоо комиссиясы көз карандысыз болуш керек. Ошондуктан мен Боршайлоокомду Жогорку Кеңеш тарабынан шайлансын деген сунуш айтам. Ошондо башкачараак болмок. Экинчиден, Борбордук шайлоо комиссиясынын төрагасы да жыл сайын алмашышы керек. Эмне дегенде биздин Сулайман Иманбаев президенттин колунан орден жана башка дагы көптөгөн сыйлыктарды алды. Албетте, сиздер жакшы билесиздер, Сулайман Иманбаев өзү каалайбы же каалабайбы, ал - президенттин пикири менен эсептешүүгө аргасыз. Буга мен ишенем. Сулайман Иманбаев мыйзамдын тили менен иштейм дегени менен президенттин пикирине көз каранды. Менин пикиримде көз карандысыз болуш үчүн материалдык-техникалык базасын камсыздоо маселелери да бюджеттен өзүнчө берене менен каралышы керек. Маселен, Жогорку сот үчүн, Конституциялык сот үчүн деген сыяктуу бюджеттеги беренелер ошол эле Борбор шайлооком боюнча да абзел. Борбор шайлоокомду кандай шайлоо керек? Эгерде саясый партияларга шайлаганга мүмкүндүк берилгенде же комиссия түзүп, текшерүүгө укук берилгенде, анда атуулдук коом шайлоо жараянына кийлигише алмак. Атуулдук коомдун ролу бул маселеде жогорураак туруп, өлкөдө таза шайлоонун өтүшүнө өбөлгө түзүлмөк. Ушундай комиссия аркылуу Борбор шайлооком шайланса анда аларда көбүрөөк көз карандысыздык болмок. Ушундай сунуштар биздин өкмөткө бир нече жолу сунушталган.
- Феликс мырза, кийинки кездерде «азыркы мамлекет башчысы Аскар Акаевдин үй-бүлөсүнөн бир адам алдыдагы президенттик шайлоого барат» деген сөздөр көбөйө баштады. Айрымдар «Майрам Акаева айым өзү барат» деп да жатышат. Бишкек шаарынын тургуну Айгүл болом.
- Мага ушул суроону «мамлекет башчысынын үй-бүлөсүнөн бир адам президенттик шайлоого барабы?» деп мага көп эле беришет. Президент «барбайм» деп айткан. Анын жубайы да «президенттик шайлоого катышпайм» деген. Алардын сөзүнө ишенбей коюуга да болбойт. Ал эми азыркы күндө Аскар Акаевди кайрадан көрсөтүүгө аракеттердин көрүлүп жатканы бул - кошоматчылыктын бир көрүнүшү. Мен буга карата мындай ой айткым келет. Жакында Путин ырасмий түрдө сөз сүйлөп, үчүнчү мөөнөткө президенттик шайлоого катышпай турганын, Конституцияны өзүнө каратып эч качан өзгөртпөй турганын жарыя кылды. Бизде болсо бул маселе боюнча мамлекет башчысы эмне деп айтат деп турушат. Мүмкүн ошого байланыштуу биздеги кошоматчылар демин басып калар. Менин оюмча Акаев дагы бир жолу чыгып туруп, бул кошоматчыларды токтоткула, бул маселе чечилди деп ачык айтышы керек эле. Кошоматчыларды мен билем алар мынтип жагалданып туруп, башка ишти деле жасай беришет. Аларды мен билем. Сөзүнө турган душмандан көрө, бир мезгилде сени таштап кете турган достордон артык.
- Феликс мырза, мен «Эркин тоо» гезитинде иштеген Сакы Садыков болом. Кийинки кездерде сиз тууралуу «түрмөдө жатып эле президенттик шайлоого катышат экен» деген пикирлер көп айтыла баштады. Өмүрбек Текебаев да түшүндүрмө бергенсиди. Бирок эл соттолбогон, кылмышкер эмес адамдын президент болушун каалайт эле. Буга келгенде сиз соттолуп, кылмыш жазасын өтөп жаткан адам катары президенттикке талапкер болушту туура деп эсептейсизби?
- Сакы, сиздин бул жакшы сурооңуз үчүн чоң ырахмат. Эмне үчүн «жакшы суроо» деп жатам. Мен түшүнөм: сиз кайсыл гезитте иштеп жатканыңызды жана эмне себептен ушундай суроолорду берип жатканыңызды. Мен сүргөн өмүр-жашоомдо атамдын ысымын алып жүргөнгө өзүмдү татыктуу деп ойлоймун. Эң башкысы - өзүмдүн жасаган кадамдарымда, өзүмдүн элимди уят кылган жокмун. Мен эл ичинде болууга, кайсы жерде болбобосун элиме жардам берүүгө моралдык укугум бар деп ойлойм. Эгерде эл мага кандайдыр бир кызматты ишенип берсе, аны абийирдүү аткарууга аракет кылам. Азыр мен 55 жаштамын. Мен үчүн ар кандай саясый оюндар мурдагыдай мааниге ээ эмес. Анткени, өтө олуттуу мектептен өттүм. Ошондон кийинки жашоомдо мен из калтыргым келет. Билбейм, мага кудай дагы канча өмүр берет. Бирок, мен менин балдарым баарынан корккон мамлекетте жашашын каалабайм. Балдарымдын Америкада калышын да каалабайм. Балдар үчүн, азыркы турмушта кайда барып, кантип иштешин билбей турган заманда жаштарыбыз үчүн, денесин сатып ар тарапка бой урган кыздарыбыз үчүн, өздөрүнүн денсоолугуна карабай чет жактарда жүк көтөрүп, соода-сатык менен жан багууга аргасыз болушкан атуулдарыбыз үчүн, аларды мындай абалдан алып чыгыш үчүн алымдын жетишинче салым кошууга укугум бар. Мындай көрүнүштөргө мен кантип кайдыгер карашым керек? Мындайча айтканда, өлкөдө болуп жаткан оор абалга көз жуумп коюуга моралдык укугум жок. Ошондуктан, мен кайсыл жерде болбоюн, жашообуздун жакшырышы үчүн атуулдук жана уулдук салым кошуш үчүн аракет жасоого моралдык укугум бар.
- Феликс мырза. Сиздин түрмөдө жатканыңызга абдан зээним кейийт. Жүрөгүм сиз менен кошо жаткандай ызаланам. Сиздин президенттикке талапкерлигиңиз коюлат деп укканда сүйүндүм. Элдин колдооруна ишенем. Бул маселеде пикириңиз кандай? Акын-журналист Асанбек Иманбеков.
- Асанбек, мен сизге ырахмат айтып, жакшылык каалагым келет. Бир нерсеге токтолоюн. Кимдир бирөө мени президенттикке көргөзгүсү келип, кимдир бирөө мени президент болуп калат деп ойлойт. Бул - башкы маселе эмес. Бул маселеде мени туура түшүнүшүн каалар элем. Эң башкысы - кандай кызматта болбоюн, мен канткенде элге пайда келтире алам ушул - мен үчүн эң башкысы. Адамдар мени келечектеги президент деп айтышат же дагы эмне деп айтышат, аны - бир кудайдын буйругу билет. Менин ой-тилегим, кандайдыр бир элге пайда келтирүү. Түрмөдө жатып болсо да өзүмдүн айланамдагыларга макалаларым менен болсо да бир пайда келтирип, жардам бергим келет. Мен ойлойм, эгерде ар бирибиз өзүбүздүн элибиз үчүн кандайдыр бир сый-урматтарды күтпөй эле бирдемке жасай алсак, ошондо биз кыргыздар - бирдиктүү улут катары калыптанды дейм. Тилекке каршы, мен бул жерде отурсам да, каерде жүрбөйүн, ал эмес бул жерде да « каяктан болосуң?» деген суроо берилет. Бул деген биздин улут катары калыптана электигибизди билдирет. Мен саясатчы катары айтаарым, улут болсо, улут калыптанса, анда улуттун келечеги кең болот. Эгерде улут болбосо, бирдиктүү эл болбойт. Анда келечек да болбойт. Мен баарыбызда бир гана пикирдин болушун каалабаймын. Бул - туура эмес. Эң башкысы - биз бирдиктүү улут болуп калыптанышыбыз керек. Бул - азыркы кездеги ар бир саясатчы үчүн биринчи маселе болуп эсептелет.
