Қазақстан президенті әкімшілігінің жетекшісі Әділбек Жақсыбеков бүгін – шілденің 26-сы күні зейнет жасына жетіп, 63-ке толды. Бұдан бір апта бұрын президент Нұрсұлтан Назарбаев оған тағы да бес жыл мемлекеттік қызмет атқаруға рұқсат беріп, өкілетін 2022 жылдың 26 шілдесіне дейін ұзартқан.
«ЕСКІ ГВАРДИЯ ӨКІЛІ»
Бұрынғы кинематограф әрі бизнесмен Жақсыбековтің Назарбаевтың айналасында жүргеніне 20 жылдан асты. Саяси сарапшылар оны президент айналасындағы «ескі гвардия» қатарына қосады.
1995 жылы Әбіш Кекілбаев жетекшілік ететін Жоғарғы кеңес тарап, жаңа супер президенттік басқару жүйесін енгізген жаңа конституция қабылдағаннан кейін парламент депутаттығын иеленген Әділбек Жақсыбеков көп ұзамай-ақ жоғары билікке тез жетуін Ақмола қаласының Астана қаласына айналуымен байланыстырған. Мемлекеттік басқару орындарына бизнес өкілдері жаппай келе бастаған кезде Ақмола өңірінің өкілі, бизнесмен Әдібек Жақсыбековтің Астанаға әкім болуы таңданыс туғызбаған.
Бірер жыл сауда және индустрия министрі болған ол 2004 жылы қазір атқарып отырған қызметі – президент әкімшілігінің жетекшілігіне тағайындалып, Қазақстандағы саяси қызметтің бір биігіне шықты. Барша саяси оқиғаларды ұйымдастырушы ретінде оппозицияның ұдайы сынына ұшырайтын президент әкімшілігінің жетекшісі қызметінде жүріп Жақсыбеков те бірнеше сайлау науқанын өткізген. Қазақстан оппозициясы Жақсыбеков кезіндегі сайлауларды да «әділетсіз өтті» деп бағалаған.
Оның «Нұр Отан» партиясы төрағасының орынбасары, Қазақстанның Ресейдегі елшісі, қорғаныс министрі қызметін атқарып, 2016 жылы қазіргі қызметіне оралуын саясаттанушылар «Назарбаевтың сенімді кадрларының азая бастағаны» деп жорамалдаған. Сонымен қатар саясаттанушылар «постназарбаев кезеңі жақындағанда президент әкімшілігінің басшылығына өз бетімен саяси ойын ұйымдастыра алмайтын адам қажет болды» деп сипаттаған.
БИЛІК ПЕН БИЗНЕС
Жоғары билікте ұзақ жүрсе де, Әділбек Жақсыбековтің көпшілік алдында көзге түсіп, қоғамдық-саяси оқиғаларға өз бетінше жария баға беретін белсенділігі байқалған жоқ. Бірақ ол «өнер мен бизнес саласын қатар алып жүретін» тұлға ретінде танылған.
Жақсыбеков 2008 жылы Ресейде елші болып жүріп бір топ архитекторлармен бірге әдебиет пен өнер саласына берілетін мемлекеттік сыйлықты иеленді. Ол 2009 жылы қорғаныс министрі қызметін атқарып жүріп детектив жанрындағы фильм сценарийінің авторы болды.
Әділбек Жақсыбеков мемлекеттік қызметке ауысқаннан кейін «Цесна» компаниясы ірі корпорациялардың біріне айналды. Қазақстандық Forbes журналы оны мемлекеттік қызметте жүргеніне қарамастан ең ықпалды 50 бизнесменнің ішінде 11-орынға қойған. Оның ұлы, 38 жастағы Дәурен Жақсыбек 2017 жылы Қазақстандағы ең бай 50 адамның ішінде 498 миллион доллар қаржысымен 8-орынды иеленген.
Қазақстандағы Жақсыбековтерге тиесілі саналатын ірі банктердің бірі «Цесна банк» былтыр Ресейдің ірі банктерінің бірі – омбылық «Плюс банктің» 83 пайыз акциясын сатып алғаны жарияланған.
Оқи отырыңыз: Жақсыбеков отбасының банк саласындағы бизнесі
Қазақстан заңы бойынша мемлекеттік қызмет атқаратын адамның бизнеспен шұғылдануға құқығы жоқ. Егер ол бұрын бизнеспен айналысса, мемлекеттік қызметке барарда өзге біреуге тапсыруына болады. Алайда Азаттық тілшісімен сөйлескен сарапшылар «бұл ереже сөз жүзінде ғана» деп санайды.
Қазақстан парламентінің бұрынғы депутаттары Серікбай Әлібаев пен Уәлихан Қайсар «Әділбек Жақсыбековтің өнер мен бизнестегі қазіргі табыстары жоғары қызметіне байланысты» деп тұспалдайды.
«Президент әкімшілігінің жетекшісі – бейресми түрде Қазақстан президенті лауазымынан кейінгі қызмет» деп санайтын Серікбай Әлібаев «оның бизнесін тексеруге дәті жететін орган жоқ» екенін айтады.
Премьер-министрдің өзі әкімшілік басшысының нұсқауына алаңдайды. Сондықтан Әділбек Жақсыбековті қазір президенттің оң қолы деуге болады.
- Президент әкімшілігінің жетекшісі президенттің атымен жұмыс істейді, президенттің атынан телефон соғады. Оны билік тармақтарының басшыларының бәрі тыңдайды. Премьер-министрдің өзі әкімшілік басшысының нұсқауына алаңдайды. Сондықтан Әділбек Жақсыбековті қазір президенттің оң қолы деуге болады, – дейді ол.
Серікбай Әлібаев интернетте бірнеше жылдан бері тарап жүрген, Нұрсұлтан Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы Рахат Әлиев жариялады деп есептелетін «Қазақстанның жоғарғы лауазымды адамдарының диалогы» тексерілмей қалғанын айтады. Оның айтуынша, «Әділбек Жақсыбековтің дауысы» деп көрсетілген диалогтарға қарағанда жоғары билікте күмән тудыратын жайттар көп».
Парламент сенатының депутаты болған Уәлихан Қайсар да бұл диалогтарды тыңдағанын айтады. Оның сөзіне қарағанда, «Әділбек Жақсыбеков – қандай да бір жемқорлық дауына қалмаған адам».
- «Әділбек Жақсыбековке пара бердім» дегенді ешкімнен естімедім. «Біреудің бизнесіне қысым жасады» дегенді естімедім. Қазіргі саяси жүйеде жүргендіктен соған бейімделуге тырысады. Бірақ жеке ойы бар екенін, қазіргі саяси жүйеге көңілі толмайтынын байқағанмын, – дейді ол.
Уәлихан Қайсар Әділбек Жақсыбековті «өнер саласын оқығанымен, саяси өмірде режиссерлік ете алмайтын тұлға» деп санайды.
- Нұртай Әбіқаев, Иманғали Тасмағамбетов, Марат Тәжиндер секілді саяси ойындар жасай алмайды. Ол тек тапсырманы тап-тұйнақтай орындай алады. Сөзге де шешендігі жоқ. Мүмкін, көзге түскісі келмейтін шығар. Өйткені қазіргідей кезеңде тек тапсырманы орындап, тыныш жүрген адам ғана билікте ұзақ жүре алады, – деп сипаттайды Уәлихан Қайсар.
АЙСҰЛТАННЫҢ «СЫНЫ»
Ұзақ жылдар Нұрсұлтан Назарбаевтың серігі болып жүрген Әділбек Жақсыбековті ашық сынаушылар көп емес. Бірақ 2016 жылы күзде Нұрсұлтан Назарбаевтың жиені Айсұлтан Назарбаевтың әлеуметтік желідегі парақшасындағы сыны көпшілікті таңдандырған.
Қазақстан футбол федерациясының басшылығын бірнеше рет сынаған Айсұлтан Назарбаев футбол федерациясындағы кемшіліктерге президент айналасында жүрген, арасында Әділбек Жақсыбеков те бар бірнеше жоғары лауазымды тұлғаны айыптап, оларға «ойлау жүйесі орта ғасырда қалған адамдар» деп баға берген. «Президент айналасында осындай адамдардың жүргені және олардың елді жаппай бақылауға алғысы келетіні жиіркенішті. Шексіз билігі бар мұндайлар елдің болашағына қауіпті» деп жазған Айсұлтан Назарбаев.
Президент жиенінің бұл сыны әлеуметтік желіде жиі талқыланғанымен, жоғары билікте реакция байқалған жоқ. Нұрсұлтан Назарбаевтың ұзақ жылдардағы кадрлық саясатын бақылап жүрген саясаттанушылар бұл сынды «жоғары билікке талаптанушы президент туыстарының кезекті ойыны», «Жақсыбековті зейнетке шығармай тағы да жанында қалдыруы – ескі команда мүшелерін шетке қақпайтындығының белгісі» деп бағалаған.
