2024 թվականի Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը շնորհվեց ճապոնական «Նիհոն Հիդանկյո» շարժմանը, որը տասնամյակներ ի վեր պայքարում է միջուկային զինաթափման համար, աշխարհին պատմում միջուկային զենքի կործանարար վտանգների մասին՝ վկայակոչելով հայրենի քաղաքների՝ Հիրոսիմայի և Նագասակիի ատոմային ռմբակոծությունների աղետալի հետևանքները:
Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի համար առաջադրված 286 թեկնածուներից ընտրված «Նիհոն Հիդանկյո» կազմակերպությունը, որը հայտնի է նաև որպես «Հիբակուշա», ստեղծվել է 1956 թվականին՝ աշխարհում երբևէ կիրառված միջուկային ռումբերից փրկվածների կողմից:
Մոտ ութ տասնամյակ առաջ Միացյալ Նահանգների կողմից ճապոնական քաղաքներին հասցված միջուկային հարվածներն ավելի քան 200 հազար մարդու կյանք են խլել, հազարավոր մարդիկ մահացել են ռմբակոծությանը հաջորդած ամիսներին՝ ճառագայթման հետևանքներից:
«Հիբակուշան մեզ օգնում է նկարագրել աննկարագրելին, պատկերացնել աներևակայելին և ինչ-որ չափով ընկալել միջուկային զենքի պատճառած անսահման ցավն ու տառապանքը», - հայտարարել է Նոբելյան կոմիտեի ներկայացուցիչը:
Նոբելյան կոմիտեն շեշտում է՝ միջուկային զենքի կիրառման դեմ ճապոնական կազմակերպության համառ պայքարը վտանգված է, միջուկային գերտերություններն արդիականացնում են իրենց զինանոցը, մեծացնում միջուկային հնարավորությունները՝ սպառնալով զանգվածային ոչնչացման զենքեր կիրառել ընթացող պատերազմներում:
Առանց կոնկրետ երկրների անուններ տալու, Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեի նախագահ Յորգեն Վատնե Ֆրիդնեսը պնդել է՝ միջուկային երկրների մտքի ծայրով անգամ չպետք է անցնի միջուկային զենք կիրառելը.
«Այսօրվա միջուկային զենքերը շատ ավելի մեծ կործանարար ուժ ունեն: Դրանք կարող են սպանել միլիոնավոր մարդկանց և աղետալի հետևանքներ պատճառել կլիմային։ Միջուկային պատերազմը կարող է ոչնչացնել մեր քաղաքակրթությունը»:
Միջուկային զենքը խաղաղություն չի բերում՝ Նոբելյան մրցանակի արժանացած «Նիհոն Հիդանկյո»-ի համանախագահ Տոշիյուկի Միմակիի առաջին արձագանքն է: Իրավապաշտպանը Հիրոսիմայում ասուլիս էր տալիս, երբ տեղեկացել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի արժանանալու մասին. - «Չի կարող պատահել, չեմ հավատում։ Ինչո՞ւ հենց «Նիհոն Հիդանկյո»-ն: Այս մրցանակին պետք է արժանանան այն մարդիկ, ովքեր այնքան ծանր աշխատանք են իրականացնում Գազայում»:
Ճապոնիայի վարչապետ Շիգերու Իշիբան շտապել է ողջունել Նոբելյան կոմիտեի որոշումը և դափնեկրի ընտրությունը «չափազանց իմաստալից» է գնահատել:
«Այն փաստը, որ Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը շնորհվել է միջուկային զենքի վերացման ուղղությամբ երկար տարիներ պայքարած այս կազմակերպությանը, չափազանց իմաստալից է», - հայտարարել է վարչապետը։
Ճապոնիայի խոշորագույն թերթերից մեկը կայծակնային արագությամբ հատուկ համար է հրատարակել՝ հաղթանակի լուրը Տոկիոյի բնակիչներին հայտնելու համար:
«Նրանք մի խումբ մարդիկ են, ովքեր ուղերձ են հասցնում աշխարհին, ուստի որպես ճապոնացի՝ կարծում եմ սա իսկապես հիանալի է, և ես կարող եմ միայն իմ երախտագիտությունը հայտնել այս մրցանակին արժանացած անձանց: Կներեք, չեմ կարող զսպել արցունքներս», - ասել է Տոկիոյի 58-ամյա բնակիչ Յոշիկո Վաթանաբեն:
«Կարծում եմ շատ են մարդիկ, ովքեր հստակ չեն պատկերացնում ինչ է ատոմային ռումբը։ Ճապոնիան պետք է ամեն ինչ անի այդ մասին իրազեկվածությունը բարձրացնելու համար: Հուսով եմ՝ այս միջազգային մրցանակը կօգնի ավելի լավ տարածել ուղերձը», - ընդգծել է Ճապոնիայի մայրաքաղաքի մեկ այլ՝ 78-ամյա բնակիչ Օկուուչի Տոմակը:
Խաղաղության հեղինակավոր մրցանակը շնորհվում է աշխարհի տարբեր անկյուններում՝ Ուկրաինայում, Մերձավոր Արևելքում, Սուդանում շարունակվող արյունալի պատերազմների ֆոնին, մինչդեռ մրցանակի հավակնորդների պակաս չկար․ այս տարի առաջադրվել էր 286 թեկնածու, այդ թվում՝ Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին, ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Անտոնիո Գուտերեշը, Հռոմի Պապ Ֆրանցիսկոսը, ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարը, Պաղեստինի փախստականների հարցերով ՄԱԿ-ի գործակալությունը, Արդարադատության միջազգային դատարանը:
Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեի կողմից տրվող մրցանակի համար, գործող կարգի համաձայն, կարող է առաջադրվել ցանկացած անձ, որն, ըստ Ալֆրեդ Նոբելի կտակի, համապատասխանում է երեք չափորոշիչների՝ ներդրում ունի զինված ուժերի թվաքանակի կրճատման, խաղաղ բանակցությունների խթանման և ժողովուրդների միջև եղբայրական հարաբերությունների ամրապնդման գործում:
