Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը, Հնդկաստանի վարչապետ Նարենդրա Մոդին և Շանհայի համագործակցության կազմակերպության (ՇՀԿ) անդամ այլ պետությունների առաջնորդներ այս շաբաթավերջին Չինաստանում կմասնակցեն երկօրյա գագաթնաժողովի, որտեղ Սի Ծինփինը կփորձի հստակեցնել իր տեսլականը աշխարհի այլընտրանքային կարգի վերաբերյալ։
Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ևս մասնակցելու է Չինաստանում անցկացվելիք ՇՀԿ գագաթնաժողովին։ Այս մասին «Արմենպրեսին» հայտնել է վարչապետի խոսնակ Նազել Բաղդասարյանը: Հայաստանը հուլիսին ՇՀԿ անդամ դառնալու ցանկություն է հայտնել:
Ավելի քան 20 առաջնորդներ հավաքվում են Չինաստանի հյուսիսում գտնվող Տյանձին նավահանգստային քաղաքում օգոստոսի 31-ից սեպտեմբերի 1-ը, երբ Չինաստանը հյուրընկալում է կազմակերպության ամենամյա գագաթնաժողովը՝ քննարկելու տարածաշրջանային անվտանգությանն ու առևտրին վերաբերող հարցերը՝ Արևմուտքի հետ աճող լարվածության ֆոնին։
Գագաթնաժողովը նաև հնարավորություն է Պեկինի համար՝ ներկայանալու որպես Գլոբալ Հարավի առաջնորդ՝ հյուրընկալելով աշխարհի ամենախոշոր տարածաշրջանային կազմակերպություններից մեկը, որին բաժին է ընկնում համաշխարհային ՀՆԱ-ի մոտ մեկ քառորդը և բնակչության մոտ կեսը։
Ահա այս տարվա գագաթնաժողովի հիմնական հարցերը, որոնց արժե ուշադրություն դարձնել։
1․ «Պուտին-Սի շոուի» հերթական սերիան
Ուկրաինական պատերազմի շուրջ դիվանագիտական ակտիվության հերթական փուլից հետո, որի ընթացքում կայացավ նաև Պուտինի հանդիպումը ԱՄՆ նախկին նախագահ Դոնալդ Թրամփի հետ, այժմ ողջ ուշադրությունը կենտրոնացած է Ռուսաստանի նախագահի վրա, ով հանդիպում է Չինաստանի առաջնորդի հետ։
«ՇՀԿ-ն դարձել է մի տեսակ Պուտին-Սի շոու», - «Ազատություն» ռադիոկայանին ասել է Բեռլինում գործող Քարնեգի կենտրոնի (Carnegie Russia Eurasia Center) փորձագետ Թեմուր Ումարովը, հավելելով՝ «այստեղ առաջնայինը ոչ թե գագաթնաժողովն է, այլ դրա շրջանակներում անցկացվող հանդիպումները»։
Թե՛ Պեկինը, և թե՛ Մոսկվան ՇՀԿ-ն ընկալում են որպես գործիք Արևմտյան հաստատություններին հակազդելու համար և գնալով ավելի շատ են օգտագործում այն՝ որպես մի տեսակ լաբորատորիա՝ իրենց համատեղ նպատակները Եվրասիայում և դրանից դուրս համակարգելու, ինչպես նաև համաշխարհային կարգը վերաձևելու՝ իրենց հայտարարած նպատակին հասնելու համար։
Բացի Չինաստանից ու Ռուսաստանից՝ կազմակերպությանն անդամակցում են նաև Բելառուսը, Հնդկաստանը, Իրանը, Ղազախստանը, Ղրղըզստանը, Պակիստանը, Ուզբեկստանը և Տաջիկստանը։
Պուտինը միայն ՇՀԿ-ի գագաթնաժողովին մասնակցությամբ չի բավարարվի, նա գալիս է պետական այցով, որի շրջանակներում սեպտեմբերի 3-ին Պեկինում կմասնակցի Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտի 80-ամյակին նվիրված զորահանդեսի։
2․ Մոդին «նայում է դեպի Արևելք»
Հնդկաստանի վարչապետի այս այցը առաջինն է Չինաստան վերջին յոթ տարում և կայանում է մի փուլում, երբ Պեկինն ու Նյու Դելին փորձում են մեղմել լարվածությունը՝ 2020 թվականի մահաբեր սահմանային բախումներից հետո։
Չինաստանի արտաքին գործերի նախարար Վան Ին ավելի վաղ այս ամիս այցելեց Նյու Դելի՝ փորձելով օգտվել ԱՄՆ-Հնդկաստան հարաբերությունների վատթարացումից, որը պայմանավորված էր Միացյալ Նահանգների մաքսային նոր ճնշումներով և Թրամփի՝ Հնդկաստանին ուղղված կոչերով՝ սահմանափակել ռուսական նավթի գնումները։
Մոդիի և Սիի հանդիպման արդյունքում այս գիծը կարող է շարունակություն ստանալ՝ հանգեցնելով հետագա քայլերի, այդ թվում՝ սահմանային լարվածության մեղմմանը զորքերի դուրսբերման միջոցով, ինչպես նաև որոշ առևտրային և վիզաների հետ կապված սահմանափակումների վերացմանը։
Նյու Դելիում Ռուսաստանի դեսպանատունը անցյալ շաբաթ հայտարարեց, որ հույս ունի, թե կկայանան եռակողմ բանակցություններ Մոդիի, Պուտինի և Սիի միջև։
3․ Կենտրոնական Ասիան փորձում է գտնել իր տեղը Չինաստան-Ռուսաստան նոր տանդեմի համատեքստում
Երբ ՇՀԿ-ն հիմնադրվեց 2001 թվականին, այն հիմնականում Չինաստանի նախաձեռնությունն էր՝ միտված Կենտրոնական Ասիայի հետ համագործակցությանը՝ միևնույն ժամանակ հարգելով տարածաշրջանում Պեկինի աճող ազդեցության հարցում Մոսկվայի մտահոգությունները։
«Չինաստանն ու Ռուսաստանը միաժամանակ գործընկերներ են և մրցակիցներ», - «Ազատություն» ռադիոկայանին ասել է Գլազգոյի համալսարանի Եվրասիական ուսումնասիրությունների պրոֆեսոր Լուկա Անչեսկին, ընդգծելով՝ «ինչպես մենք տեսնում ենք Կենտրոնական Ասիայում, նրանք շատ ավելի շատ համագործակցում են, քան մրցում»։
Սա կարող է նոր բարդություններ ստեղծել Կենտրոնական Ասիայի երկրների համար, որոնք փորձում են հավասարակշռություն պահպանել Պեկինի և Մոսկվայի միջև ՇՀԿ-ում՝ խուսափելով նրանցից որևէ մեկից չափազանց մեծ կախվածության մեջ ընկնելուց։ Միևնույն ժամանակ, դա կարող է նաև որոշ նոր հնարավորություններ ստեղծել նրանց ավտորիտար իշխանությունների համար։
«Տարածաշրջանում ձևավորվում են ավտորիտար ռեժիմներին համահունչ արժեքներ, ինչը կարող է այս երկրների վարչակազմերի կյանքն ավելի հեշտ դարձնել», - ասել է Անչեսկին։
4․ Արդյոք սպասվո՞ւմ է նոր ընդլայնում
ՇՀԿ-ն անցյալ տարի ընդլայնվեց՝ միացավ Բելառուսը։ Մինչ այդ, 2023 թվականին կազմակերպության անդամ դարձավ Իրանը։ Հնդկաստանն ու Պակիստանը միացան 2017 թվականին։
Բացի իր 10 լիարժեք անդամներից, ՇՀԿ-ն ունի 2 դիտորդ պետություն և 14 երկխոսության գործընկեր։
Թեև այս տարի կազմակերպության ընդլայնում չի սպասվում, հատուկ ուշադրություն է հատկացվելու Հայաստանին և Ադրբեջանին։ Այս երկու տարածաշրջանային մրցակից պետությունները արդեն երկխոսում են, և անցյալ գագաթնաժողովից հետո դիմել են կազմակերպությանը՝ լիիրավ անդամ դառնալու համար։
5․ ՇՀԿ-ն ինքնություն է փնտրում
ՇՀԿ-ն իր արժեքը գտել է որպես խորհրդանշական հարթակ՝ առաջնորդների համար, որոնք ձգտում են խորացնել գործընկերությունները և ազդել այն տարածաշրջանների սոցիալ-քաղաքական նորմերի վրա, որոնք դուրս են Արևմուտքի կողմից ղեկավարվող գլոբալ համակարգից։
Բայց ներքին հակասությունները շարունակում են մնալ թույլ կողմը՝ նույնիսկ ՇՀԿ-ի հանդեպ աճող հետաքրքրության պայմաններում։
Օրինակ՝ կազմակերպության անդամ պետությունների պաշտպանության նախարարների հունիսյան հանդիպման ժամանակ Հնդկաստանը հրաժարվեց միանալ հայտարարությանը, որը դատապարտում էր Իսրայելի հարվածները Իրանի դեմ։ Նյու Դելին մերժման պատճառը բացատրեց նրանով, որ հայտարարությունում չկար հիշատակում ապրիլի 22-ին հնդկական Քաշմիրում հնդու զբոսաշրջիկների դեմ իրականացված մահաբեր հարձակման մասին, ինչը հանգեցրել է Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև նոր բախումների։
«Չինաստանի, Հնդկաստանի և Ռուսաստանի վրա Միացյալ Նահանգների աճող ճնշման պայմաններում այս գագաթնաժողովը ստուգատես կլինի՝ պարզելու, թե արդյոք ՇՀԿ-ն կարող է գործել որպես համախմբված կազմակերպություն, թե այն կշարունակի մնալ կտրտված հարթակ, որն առաջնորդվում է հիմնականում ազգային շահերով»,- «Ազատություն» ռադիոկայանին ասել է «Չինաստան-Գլոբալ հարավ» նախագծի ոչ փորձագետ Յունիս Շարիֆլին։
