Вёска Спорава, што на Бярозаўшчыне, сёлета прагрымела па ўсіх інфармагенцыях. Бо тутэйшыя людзі выйгралі спрэчку з арандатарам Спораўскага возера, які, па сутнасьці, прыватызаваў і бераг, і ваду. Такі арганізаваны супраціў — рэдкая ў Беларусі зьява. Спорыць у Спораве могуць. Але ж ад 1996 году ў Спораве праводзіцца свой фэстываль гумару. Няўжо тут сапраўды жывуць рэдкія гумарысты?
Першы позірк на Спорава вясёлага настрою не стварае. Двухпавярховыя доўгія калгасныя дамы з даўно аблезлай фарбай і бэтонныя адміністратыўныя будынкі. Самым прыгожым выглядае Дом культуры. Перад якім стаяць дзьве драўляныя скульптуры. Стары і старая. Твары ў абаіх жалобныя і горасныя. У самім Доме культуры ёсьць музэй мясцовага гумару, дзе прадстаўленыя артэфакты мінулых фэстаў. У асноўным на тэму п’янства. Дырэктарка Дома культуры Ніна Пашкевіч распавяла, чаму менавіта Спорава лічыцца такім гумарным.
— Сюды, на гэты астравок сярод балот, высылалі людзей нязгодных. «Спорных» людзей. А другая легенда расказвае, што Спораўскае возера было морам, па ім хадзілі караблі, і судаўладальнікі «спорылі» за гавань.
Я ўсё ж хацеў калі не пасьмяяцца, дык пачуць сапраўдную байку пра выключна спораўскі гумар. І я яе пачуў. Нават з крыху антысавецкім зьместам.
— Споравец не пасьпеў на апошні аўтобус у Бярозе. Падыходзіць да міліцыянта. «Ведаеш, у нас там у Спораве ў аднаго дзядзькі аўтамат. Але ён вам яго не аддасьць». «Як гэта не аддасьць? Міліцыі?» — «Ну я кажу, не аддасьць». А вы бачылі ў Зьдзітаве помнік абаронцу з аўтаматам. «Ну, сядай у машыну. Паехалі, пакажаш гэтага дзядзьку». Пад’яжджаюць да Зьдзітава. «Во, бачыце, стаіць? Але ж я казаў, што не аддасьць».
Што ў Спораве сапраўды заварожвае, дык гэта возера, на беразе якога ляжыць мястэчка. І якое спораўцы сёлета адваявалі ў несумленнага арандатара. Да нашых фэстаў гумару я стаўлюся скептычна. Таму менш за ўсё я чакаў, што мяне тут нешта расьсьмешыць. Але факт застаецца фактам. Нідзе я так апошнім часам не сьмяяўся, як у Спораве. У хаце Марыі Ваўчок.
Марыі 90 гадоў. Яна карэнная спораўка. Жыве на самым беразе маляўнічага возера. І любіць расказваць анэкдоты з польскіх часоў. Настолькі барадатыя, што гучаць як сьвежыя. Настолькі непрыстойныя для свайго часу, што сёньня слухаюцца як крыху саланаваты салённы гумар. Як, напрыклад, вось гэтая показка пра дзяўчынку-сірату, якая працавала ў пана.
— Служыла ў пана дывчына. Яна сірата была. І даў ён ёй работу. Шчоткі прадаваты. І яна добра спраўлялася, і ў хаце ўсё рабыла. Пан быў прыемны, пані не такая. І неяк пан бачыць, што тая Кася плача. І пытае яе: «Чаго ты плачаш? Табе ў нас не падабаецца?» «Не, усё добра». І плача. Ён да жонкі: «Ідзі спытай, чаго яна плача?» Пані пайшла, але дывчына ёй нэ кажа. Пані не така прыемная. Пан прыемнейшы. «Ну, поведз мне, дзецко коханэ. Я табе заплацэ, расшчытам вшыстко добжэ. Толькі поведзь, чэго ты плачаш». А яна кажа: «Прошэ пана, я каля тых шчотак працую, дык у мяне шчотка выросла!» Ён кажа: «Ня плакай, вшысткі людзі таке шчоткі маюць». «Ой, дзе там вшыстцы. Абрасту ўся шчоткай!», — плача дывчына. Ён бярэ ды паказвае сваю шчотку. А тая, як закрычыць: «О, Езу, Мар’я! У мяне шчотка бяз рэнчкі! А як буду працоваць, дык яшчэ рэнчка выросьне!»
Даўно я так не сьмяяўся, як у хаце Марыі. Сакрэт у манеры, зь якой апавядальніца грае сваіх пэрсанажаў, і дзіўная мова. Надзвычай сьмешная сумесь пальшчызны і палескай гаворкі. Вось аповед пра зяця, які наведаў цешчу.
— Прыіхаў зяць у госьці да цешчы, да глухой бабы. Раней з дачкою прыяжджаў, а тут прыіхав сам. Баба думае — заўсягды прыяжджаў ты з дачкою, а зараз сам. І кажа: «Зяцько, я рада, што ты прыіхав. А шчо мая дачка? Чым займаецца, шчо нэ прыіхала?» Кажа: «А чым яна займаецца? Блядуе». А баба чуе «бядуе». «Ой, бядуе мая дочачка!», — плача баба. Ён па-іншаму кажа. «Скурвілася!» — «Ой! Раней не курыла. Гэта зь бяды яна курыць». Ён ізноў: «Прастытутка яна!» — «А гэта добра! У інстытут паступіла». «Ай, — кажа зяць, — пайшла ты да такой-та матары!» «Дзякуй. Сваё дзіцятко. Хоць гора, хоць бяда, а прывіт матары».
Прабачце, шаноўныя слухачы, што вам даводзіцца слухаць ня толькі непаўторную Марыю Ваўчок але і мой закадравы сьмех. Я стрымліваўся як мог. Але часам гэта было вышэй за мае сілы.
Наступная показка — пра страчаную цноту.
— У пані была дачка вэльмі красіва. Усе сяброўкі ходзяць на танцы, а пані дачку нэ пускае. Просіць дзяўчына сябровак. «Прасытэ мое мамы, каб яна і мэнэ пустыла. Шчо я, горш за ўсіх? Вы там, а я дома една». І маме кажа: «Мамусю кохана! Цо я естэм така неладна, цо ты мне не пускав?» — «Я боесем, жэб ты цноткі не згубіла». — «Не згубен, даю слова!» — «Ну іды». Пайшла яна танцы радая. Узяў яе Ясь танцоваць. Яна пакрутытся, ды зірне ўніз, пакрутытся, і зірне ўніз. Бо гэта ж зараз усё ведаць, а тады ня ведалі. Думае, адпадзе цнотка тая. Ясь кажа: «Чэго ты, моя кохана Кася, паглёндаш дадолу?» — «Боюсен, жэ цноткі, мама мувіла, жэбы я не згубіла». — «Не бойся, кохана. Я тэбэ пшыбіен гвозьдзікем». Пшыбіл гвозьдзікем. Яна ўжо нэ ідэ памалу, а скача дадому. А мама нэ спыць у вэранды. «Мамусю! Нігды цноткі нэ губен. Ясю мне пшыбіл гвозьдзікем!» — «О Езус коханы! Шчо я наробыла!»
Я яшчэ доўга ня мог супакоіцца пасьля таго, як разьвітаўся са старой весялухай. Але на суседняй вуліцы пачуў галасы ката, кураняці, сабакі ды іншых істот. Высокі сівы дзядзька сабраў вакол сябе дзяцей і выдаваў ім цэлы канцэрт, імітуючы гукі розных жывёл. Клічуць імітатара Міколам. Ён працуе ахоўнікам на Белазёрскай электрастанцыі. Для душы яшчэ піша вершы. Вырабляе для навакольнага люду выдатныя вёслы і косы. І пачуваецца абсалютна шчасьлівым чалавекам.
— Бацька быў лесьніком. І я заўжды зь ім у лесе. Пачынаў з дробязяў. Птушкі розныя. Зязюля. Як маленькія качаняты робяць? А мама-качка?
На разьвітаньне Мікола выдаў свой апошні нумар. Паказаўшы, як котка хоча ката.
Налета ў Спораве адбудзецца чарговы фэст гумару. Калі надумаеце ўзьняць сабе настрой, шукайце Міколу Пашкевіча і Марыю Ваўчок.
