«Каб зьбіць са сьледу расейскія спэцслужбы, мяне пасадзілі ў маленькі лёгкаматорны самалёцік і даставілі наўпрост у Стакгольм. Борт з выкупленым на маё імя квітком паляцеў безь мяне», — туркмэнскі палітуцякач, які жыве ў Швэцыі, пра закулісьсе свайго вызваленьня зь беларускай турмы.
У 1997-м Чары Анамурадаў быў асуджаны рэжымам прэзыдэнта Туркмэністану Сапармурада Ніязава на 18 гадоў зьняволеньня. Былому сьледчаму і журналісту інкрымінавалася 16 артыкулаў Крымінальнага кодэксу, ад кантрабанды да крадзяжу дзяржаўнай уласнасьці. «Заставалася толькі радавацца, што адразу ня трапіў пад сьмяротнае пакараньне», — сумна жартуе Анамурадаў. Пры гэтым перакананы: сапраўднай прычынай сталі ягоныя расьсьледаваньні адносна наркатрафіку з Аўганістану, які прыкрываўся на дзяржаўным узроўні.
У турме пасярод пустыні Чары Анамурадаў адседзеў тры гады, выйшаў па амністыі. Амаль адразу ж яго зноў затрымалі і жорстка зьбілі, што прымусіла задумацца пра бясьпеку. Людзі з тэйпу дапамаглі арганізаваць уцёкі — праз Узбэкістан, Кіргізстан, Казахстан у Расею. Там яго хутка вылічылі туркмэнскія спэцслужбы, пасьля чаго ён пераехаў у Беларусь. Тут хаваўся два гады, а калі зноў адчуў перасьлед, пераехаў у Прагу. У 2003-м атрымаў палітычны прытулак у Швэцыі. У швэдзкім пашпарце фігуруе пад дзедавым прозьвішчам — Гылыч.
Калі трапіў у Пішчалаўскі замак, ледзь ня страціў прытомнасьць
У ліпені 2016 году, маючы падвойнае грамадзянства Швэцыі і Расеі, Анамурадаў прыляцеў у Менск з малодшай дачкой — кажа, што вельмі хацеў вярнуцца ў краіну, якія так добра да яго паставілася ў складаны час, пазнаёміць сваю Бібі зь сябрамі:
«У мяне ў кішэні былі два пашпарты, абодва і прадʼявіў, — успамінае ён прылёт у менскі аэрапорт. — Мне сказалі, што па швэдзкім пашпарце трэба будзе атрымліваць візу, а па расейскім уезд бязьвізавы. Тады ніхто нават не заікнуўся, што я ў нейкім вышуку, толькі сказалі дачцэ, што ёй неабходна аформіць візу. Я нават не дапускаў, што мог быць у вышуку Інтэрпола, бо па тых артыкулах, паводле якіх Туркмэністан мяне некалі абвінавачваў, тэрмін даўнасьці скончыўся яшчэ за пяць гадоў да таго. Не зьбіраюся строіць зь сябе важную пэрсону, але тут былі задзейнічаныя нейкія іншыя моманты, без варыянтаў».
Пасьля гэтага бацьку і дачку разлучылі. Дзяўчыну забраў туркмэнскі сябра, які даўно жыве ў Беларусі і прыехаў сустракаць землякоў. Наступныя 24 гадзіны Чары адседзеў пад міліцэйскім наглядам у крэсьле перад дзяжурнай часткай аэрапорту. Маўляў, паўстала неабходнасьць высьветліць ягоную асобу.
На наступны дзень перавезьлі ў Першамайскі РАУС Менску, там крыміналісты ўзялі адбіткі пальцаў. Яшчэ празь нейкі час Чары апынуўся ў транспартнай пракуратуры, дзе адказны супрацоўнік ня стаў цырымоніцца і гарантаваў «хуткае этапаваньне ў Туркмэністан». На справе такое рашэньне магло азначаць толькі адно — чарговы крымінальны перасьлед. Тым ня меней на падставе санкцыі аб падрыхтоўцы да экстрадыцыі Чары Анамурадава адвезьлі ў СІЗА № 1 на вуліцы Валадарскага:
«Пры ўваходзе ў СІЗА краем вока заўважыў таблічку: будынак узьведзены ў 1826 годзе. З датай магу памыліцца, але добра памятаю, што ледзь ня страціў прытомнасьць, калі трапіў усярэдзіну. Было адчуваньне, што як збудавалі 200 гадоў таму, ад таго часу нічога там не зьмянілася — ніякага рамонту, нават касмэтычнага. Сьмярдзела нейкай гнільлю, паветра як смала, поўная антысанітарыя. Агулам вельмі непрыемнае адчуваньне, як быццам вядуць на павешаньне. У выніку разьмеркавалі ў 52-ю камэру, дзе чакалі свайго лёсу больш за 20 чалавек, пераважна па эканамічных злачынствах. Да майго прыбыцьця паставіліся з разуменьнем, толькі 2–3 зь іх усіх спрабавалі хуліганіць».
За савецкім часам Чары Анамурадаў 10 гадоў адпрацаваў у органах сьледзтва ў Ашгабадзе і перакананы: амаль усе калегі па «Валадарцы» ў лепшым выпадку заслугоўвалі штрафаў, а не працяглых тэрмінаў зьняволеньня, пад якія іх падводзіла сьледзтва. Дарэчы, сядзеў ён разам з гендырэктарам хакейнага менскага «Дынама» Максімам Суботкіным, камэрсантам Валерам Пранкевічам ды іншымі статуснымі асобамі.
Не пасьпеў вызваліцца зь СІЗА, як трапіў у лапы да эфэсбэшнікаў
Самога Анамурадава пратрымалі ў СІЗА два месяцы і выпусьцілі гэтак жа зьнянацку, як перад гэтым затрымалі. Ён лічыць, што найперш спрацавала актыўнасьць швэдзкай амбасады і міжнародная салідарнасьць. Так, віцэ-прэзыдэнт праваабарончай арганізацыі «Рэпартэры бязь межаў» Джонатан Лундквіст, дазнаўшыся пра ягоны арышт, перапыніў адпачынак і прыехаў у Стакгольм, каб патрабаваць вызваліць журналіста. З патрабаваньнем неадкладна вызваліць туркмэнскага дысыдэнта выступіла кіраўніца Human Rights Watch па Эўропе і Цэнтральнай Азіі Рэйчэл Дэнбэр. Лёс вязьня трымалі на кантролі туркмэнская і беларуская службы Радыё Свабода, незалежныя СМІ Беларусі. А вось расейскія ўстановы ня толькі не спрыялі — наадварот, адзначыліся варожымі памкненьнямі:
«Я разоў 15 зьвяртаўся ў расейскую амбасаду — поўнае маўчаньне. Маё ўратаваньне цікавіла толькі швэдзкую дыпмісію. А потым пачаліся прыгоды. Калі мяне прывезьлі ў адміністрацыйны корпус на афармленьне дакумэнтаў, прыйшоў чалавек у цывільным з двума афіцэрамі. Ён адмовіўся прадставіцца, у грубай форме пачаў цікавіцца: навошта прыехаў у Беларусь, якія сапраўдныя мэты візыту, пагражаў, што зараз паедзем у іншае месца. І калі я атрымаў на рукі даведку і выйшаў ва ўнутраны дворык, падбеглі двое і пачалі мяне некуды цягнуць. Балазе ў гэты момант зьявіліся супрацоўнікі швэдзкай амбасады, пасьпелі адбіць. На патрабаваньне назвацца тыя толькі сказалі, што прадстаўляюць інтарэсы Расейскай Фэдэрацыі. На што ім было сказана, што я грамадзянін Швэцыі і маю дыпляматычны імунітэт».
З улікам новых абставінаў Чары Анамурадава перавезьлі дыпляматычнай машынай у будынак швэдзкай амбасады. Гульня ў дэтэктыў працягнулася ўжо зь іншага боку. Дзеля адводу вачэй на імя Анамурадава набылі квіток на бліжэйшы рэйс з транзытам да Стакгольму. На самой жа справе пасажыра прывезьлі да пункту пропуску VIP-пасажыраў на менскім лётнішчы і пасадзілі ў маленькі лёгкаматорны самалёт, які даставіў палітуцекача наўпрост у Стакгольм. Там яго ўжо сустракала сямʼя.
Дык усё ж у чым прычына такой увагі да журналіста, які збольшага адышоў ад актыўнай прафэсійнай дзейнасьці?
«Дагэтуль ня ведаю, якое злачынства я ўчыніў перад Беларусьсю, Расеяй, Туркмэністанам, кімсьці яшчэ. Мне гэта абсалютна незразумела. Тое, што раптам пра мяне ўспомнілі ў Ашгабадзе, даволі сумнеўна. Перад адʼездам у Швэцыю я доўга жыў у Беларусі, ніхто мяне не шукаў, не перасьледаваў. У Расеі быў шмат разоў, таксама бесьперашкодна. Чаму актывізаваліся менавіта цяпер? Для сябе гэта зьвязваю толькі з адным. Перад лютаўскімі выбарамі прэзыдэнта я пачаў зьбіраць матэрыял на Хажагельды Аразгелдыева, пляменьніка прэзыдэнта Гурбангулы Бэрдымухамэдава. Ён зубны лекар, некалі сядзеў за наркатрафік з Аўганістану і Ірану, пасьля вызваленьня зноў узяўся за старое. Магчыма, недзе праскочыла інфармацыя, былі зробленыя высновы. А Расея намагаецца падтрымаць — значыць, мае там свой інтарэс».
Не нарадаваўся свабодзе, як трэба пачынаць курс лекаваньня
У памяць пра менскую «Валадарку» Чары Анамурадаў прывёз у Стакгольм хваробу, нярэдкую для месцаў зьняволеньня — сухоты. Кажа, што дыягназ пацьвердзілі ў сярэдзіне лютага, цяпер пачынаецца працяглы пэрыяд лекаваньня:
«Калі я вызваляўся, мяне супрацоўніца сьледчага ізалятара папярэдзіла: тут усялякая зараза, абавязкова праверся. Па прыезьдзе абсьледаваўся, сказалі, што да інкубацыйнага пэрыяду трэба 2–3 месяцы пачакаць, толькі тады можна назваць дакладны дыягназ. Літаральна 20 дзён таму я атрымаў адказ: у мяне сухоты. Цяпер наперадзе доўгае лячэньне, каб нарэшце вычысьціцца ад гэтай навалы. Я яшчэ перапытаў: можа, усё ж дарэмна думаю, што падхапіў іх у ізалятары? Але лекары запэўнілі: іншых варыянтаў, як займець хваробу ў антысанітарных умовах, не існуе. Я і сам гэта разумею, бо там, дзе цяпер жыву, на ўліку з сухотным дыягназам не стаіць ніводнага чалавека».
У 2006 годзе Чары Анамурадаў атрымаў грамадзянства Швэцыі, раней меў від на жыхарства. Жонка Герэк вывучыла швэдзкую мову, скончыла інстытут, атрымала эканамічную адукацыю, працуе ў падатковых органах.
У іх тры дачкі, дзьве зь якіх робяць карʼеру ў мэдыцыне. Старэйшая Джэнэт працавала лекарам у Фінляндыі, пасьля замужжа і нараджэньня сына Каміла маладая сямʼя вярнулася ў Швэцыю. Сярэдняя Агулжэмал працуе лекарам у Вялікай Брытаніі. Малодшая Бібі, якая ўжо склала ўражаньне пра беларускую гасьціннасьць, — на апошнім курсе адной са стакгольмскіх гімназіяў.
Сам Чары Гылыч супрацоўнічаў з рознымі мэдыямі, перад адʼездам у Швэцыю некалькі гадоў адпрацаваў у рэдакцыі туркмэнскай службы Радыё Свабода ў Празе. Зарабляе таксама на пасажырскіх перавозках, але пасьля вымушанага перапынку, зьвязанага са зьняволеньнем у Беларусі, частку аўтамабіляў мусіў прадаць.
