— Зьявіўся новы Цэнтар дасьледаваньня беларускай гісторыі. Праўда, ён зьявіўся за мяжой. Якія ягоныя мэты, задачы, наагул пляны?
— Гэта новая структура, ня толькі дасьледчая, але і дыдактычная. І найперш яна ўзьнікла як ідэя дапамогі гісторыкам, якія перасьледуюцца беларускімі ўладамі альбо там не запатрабаваныя. Напэўна, ва ўсіх яшчэ ў памяці падзеі, зьвязаныя з гісторыкамі ў Горадні, якіх папросту павыкідалі з выкладчыцкай працы, не працягнулі кантракты і да таго падобнае.
Мы плянуем разьвіваць адразу некалькі функцыяў: выкладаньне на факультэце Ўсходніх дасьледаваньняў у Варшаўскім унівэрсытэце і праца над гістарычнымі тэмамі, слаба распрацаванымі ў Беларусі. Беларускія гісторыкі будуць выкладаць польскім студэнтам гісторыю Беларусі зь беларускага пункту гледжаньня. Паспрабуем выхоўваць адмыслоўцаў па гісторыі Беларусі ў сваім духу. І наша стратэгічная задача — стварэньне беларускай гістарыяграфіі, якая мае неканфліктны з палякамі характар.
— Пра апошняе, калі ласка, больш падрабязна, бо такія фармулёўкі пра «неканфліктны характар» у беларускай пэрыёдыцы сустракаюцца даволі рэдка.
— Гэта азначае, што мы пішам гісторыю Беларусі зь беларускага пункту гледжаньня, але не выклікаем канфрантацыі з суседзямі. Наша задача — збліжэньне, а не канфрантацыя, і пры гэтым, зразумела, не абмінаючы вострыя моманты нашай гісторыі. Мы маем ужо пэўны досьвед.
— Да прыкладу...
— Ну вось кніга пра Горадню «Каралеўскі горад з правінцыйным лёсам» — яе напісалі разам польскія і беларускія гісторыкі, не абмінаючы вострых пытаньняў, і прычым напісалі згодную гісторыю памежнага гораду. У Эўропе цяпер шмат робіцца ў гэтым кірунку. Была, да прыкладу, і даволі пасьпяховая спроба стварыць гісторыю краінаў першай Рэчы Паспалітай. Яе пісалі калектывы гісторыкаў з Польшчы, Літвы і Беларусі. Праца была выдадзена на нацыянальных мовах. Ад Беларусі яе пісалі Генадзь Сагановіч і Захар Шыбека.
— І ўсё ж даволі няпроста ўявіць неканфліктную гісторыю. Калі бываеш на гістарычных канфэрэнцыях, сутыкаесься ня проста з дыскусіямі адмыслоўцаў, а ледзьве ня з бойкамі па найбольш вострых пытаньнях.
Гаворым адкрыта пра мінулае, каб наладзіць нармальныя стасункі ў будучым
— Мы не зьбіраемся абмінаць вострыя пытаньні, скажам, па той жа тэме Арміі Краёвай, ці праблемах антыбеларускай палітыкі польскіх уладаў у міжваенны пэрыяд, і г.д. Але ўсё гэта разьлічэньне зь мінулым — гаворым адкрыта пра мінулае, каб наладзіць нармальныя стасункі ў будучым.
— Літаральна на гэтым тыдні ў адным з польскіх гарадоў праводзілі роварны прабег, і на іх рэкляме была намалявана мапа Польшчы зь межамі да 1939 году...
— Я хачу сказаць, што такія маляваньні мапаў з уключэньнем чужых тэрыторыяў у склад сваёй краіны здараюцца, на жаль, паўсюль. У тым ліку і ў Беларусі Беласточчыну малююць так, што яна ўваходзіць у склад нашае краіны. Але гэта дзеяньні маргіналаў, гэта дзеяньні людзей, якія знаходзяцца на ўзбочыне маральнага і грамадзкага жыцьця. Такое, на жаль, паўтаруся, сустракаецца ва ўсіх нашых суседзяў. Але гэта маргіналы, і яны ня маюць нічога супольнага з навукай.
— Ужо некалькі гадоў таму адмыслоўцы загаварылі пра гарадзенскі асяродак гісторыкаў. Былі выдадзены кнігі, ладзіліся шматлікія навуковыя канфэрэнцыі. А цяпер выходзіць, што ўсё гэта перамяшчаецца ў Варшаву...
— У нашым Цэнтры будуць працаваць аж чатыры дактары навук, якія аказаліся непатрэбнымі ў Гарадзенскім унівэрсытэце, але сталі запатрабаванымі ў адным з найбуйнейшых унівэрсытэтаў Эўропы — Варшаўскім. Дарэчы, у нас будзе працаваць і Генадзь Сагановіч, які быў звольнены з Інстытуту гісторыі Акадэміі навук Беларусі. Але трэба разумець, што мы ўсё роўна будзем працаваць дзеля беларускай гісторыі. Хоць, вядома, прыкра, што ніхто з нас ня можа афіцыйна працаваць у беларускіх унівэрсытэтах.
— На вашу думку, чым застаецца гарадзенскі гістфак для беларускай навукі?
Думаю, што ў навуковым разуменьні гістфаку гарадзенскага як такога ўжо няма
— Думаю, што ў навуковым разуменьні гістфаку гарадзенскага як такога ўжо няма. Выкідваньне з унівэрсытэтаў вядучых адмыслоўцаў — гэта яскравае сьведчаньне таго, што гэтай уладзе непатрэбнае разьвіцьцё краіны, ёй патрэбна паслухмяная, ідэалягічна апрацаваная маса.
— Якія будуць першыя праекты Цэнтру беларускіх дасьледаваньняў?
— Гэта якраз цяпер абмяркоўваецца ў нашым асяродку. Я, да прыкладу, прапаноўваю ў адным зь першых праектаў напісаць нарысы гісторыі суседніх краін зь беларускага пункту гледжаньня. Мы ў Беларусі ня маем гісторыі Расеі, напісанай беларусам, а карыстаемся расейскімі падручнікамі альбо тэкстамі, якія за беларускія грошы прасоўваюць расейскую афіцыйную гісторыю ў Беларусі. Як гэта, да прыкладу, у Горадні робіць прафэсар Нечухры́н. Беларуская дзяржава 30 год корміць прафэсара, які працуе, па сутнасьці, на Расею. У нас таксама няма беларускай гісторыі Польшчы, Літвы, Украіны. Плянуецца, што ў нас будзе гадавік, дзе будуць публікавацца нашы працы па-беларуску і па-польску.
— Каму належыць ідэя стварэньня Цэнтру беларускіх дасьледаваньняў у Варшаўскім унівэрсытэце?
— Наколькі я ведаю, ідэя належыць былому Генэральнаму консулу Польшчы ў Горадні Анджэю Хадкевічу, які сам па адукацыі гісторык, і дырэктару Студый Усходніх Варшаўскага ўнівэрсытэту Яну Маліцкаму. Генэральны консул Хадкевіч прабыў у Горадні пяць гадоў, ён вельмі цікавіўся гістарычнай навукай у Беларусі, чытаў усе нашы працы, ведаў усіх гарадзенскіх гісторыкаў, дапамагаў нам праводзіць навуковыя канфэрэнцыі. Ён сапраўды аказаў нам рэальную дапамогу.
