8 жніўня, нядзеля
Паўночы слухала, як п’яныя хлапечыя галасы ў бліжнім да дому лесе нядружна выводзілі “Я на тебе, как на войне” ды “Саша любит Машу” пад нэрвовае трыньканьне гітары. Дзяўчаты ж адно падвісквалі й неяк пустазвонна, як заведзеныя цацкі, няўтомна сьмяяліся.
Будавалі дом пры лесе, а жывём цяпер пры чужой гулянцы, што зазвычай пераходзіць апоўначы ў лаянку.
Раніца атрымалася позьняй, нявыспанай, зь ціхім адчуваньнем не свайго, але нейкага зьнянацнага жыцьця. Нібыта пасьпешліва даглядала сон: каб толькі ня скончыўся блага. Спрацоўвае беларускі рэфлекс: абы горай не было.
Упохапкі гатавала звыклую аўсянку. Засыпаючы разынкі й фінікі, каторы ўжо раз прыгадала, як цяжка ўцяміць прадавачкам, што прашу разынак, але зусім ня гумак, уцягваных у нагавіцы. А то ж засьмейваюць дарэшты: маўляў, не туды цётка прыйшла. Зь фінікамі гісторыя больш даўняя. Мела я ад роду гадкоў тры, калі ў вясковай краме за прынесеныя ў падоле яшчэ цёплыя курчыны яйкі атрымала ўзамен не адно морсу й булачку, але й нейкіх прадаўгаватых, блішчастых, як чорныя жукі, прысмакаў.
Пакуль бегла дадому, амаль усе іх улатошыла, а назву ўшчэнт забылася. Апоўначы разбалеўся жывот, і я адчайна клялася, што больш ніколі ня буду есьці “віцікаў”. Замаўляючы ад раптоўнай немачы, бабуля хітра пасьміхалася: “Віцікаў табе яшчэ ого колькі дастанецца!” Што ёй, вядунцы, бачылася?
Сьпяшаем на кірмаш – прыдбаць якой садавіны-гародніны. У двары – вясельле. Бацькі выпраўляюць маладых, тройчы абыходзячы даўгі, ці не зь сямі машын, картэж і абсыпаючы жытам. Потым бласлаўляюць, як здаўна, абразом. Шчымліва й трывожна: ці доўга яшчэ трывацьме гэтая кволая ніціна традыцыі? Ці яшчэ дзейная повязь часоў і пакаленьняў? А мо толькі цьмяная ўмоўнасьць?
Кірмаш – жывы адказ на мае сумневы. Самарканд гэта ці Бухара? Хіба што архітэктуры сюды не перацягнулі. Нават бульбу й буракі ўжо нам прадаюць наежджыя ўсходнікі. Шукаем хоць таго, хто здагадаецца, што мы не нашэсьнікі с какім-та непанятным языком, але тутэйшыя. Гаваркі ўкраінец радасна пазнае “Га? Беларусы? З Радыё Свабода, ці што?” Нямая сцэна. Я – з разяўленым ротам. “Ды я тут апытваў, дзе беларуса спатыкнуць. Каб гаварыць умеў па-свойму. Бо брахалаўка ваша радова — то ж спорчана маскальска мова. Дык мне адзін параіў: па-беларуску пачуеш на Свабодзе”.
Гучыць, як прысуд: мова – на свабодзе, а носьбіты – па-за ёю. А той хахол б’е пад самы дых: “Што вы за народ гэтакі? Нічога свайго ня любіце. І бульбы за тваю гаворку не прадам. Я ж скупляю яе за бесцань у навакольлі чарнобыльскай зоны: у дзяцей, бацькі якіх п’юць бяз просыпу. Даю згаладалым дзецям капейчыну на хлеб”.
Што тут парадзіш? Гамоніць, крычыць і нахабна падманвае нашых рахманцаў азія. Дый суседзі-браты – туды ж. Паўсюль – кебабы ды рускія бліны.
А можа нас не відно, таму што дух недзе глыбока – і яму праявы рэклямнай ня трэба?
Зноў згадваецца бабуля. Як нашкодзім колісь, злавалася страшнымі словамі: азіяты вы няўпраўныя. Толькі цяпер здагадваюся: азія ў ейным разуменьні — чужынскасьць. І вязу дачцэ ў дарунак флякончык улюбёнага сандалавага масла. Азія – яна розная, супярэчная: моцная культурай і ўчэпістая бескультур’ем. А мы – якія?
9 жніўня, панядзелак
Дзень народзінаў Ларысы Геніюш. Аніводным словам нідзе не азвалася дзяржава Беларусь. Апаноўвае ізноў скруха: чаму я так позна ўведала некалі пра ейнае блізкае існаваньне?.. Калі ўжо засталіся ўспаміны, сьляды й вершы. Ды зіркастыя кветкі ў гародчыку. А дарогі ж ад яе было – усяго ад Ружанскага палацу Сапегаў да Зэльвы. Затое цёмная засьва маўчаньня паўсюль. Сьцяна. Між тым, і ў Пятрэвічах, дзе жыла мая цётка й дзе я почасту гасьцявала, яна таксама бывала ў сваякоў не аднойчы. Ды не збылася сустрэча.
Гадоў сем запар гэтым днём цэлай грамадой выпраўляліся да Зэльвы. Якіх толькі згадак пра яе, бывала, не наслухаесься ў дарозе – і кулінарных, і паэтычных, і грамадзянскіх, і нават шпіёнскіх. Неяк спакваля сышлі тыя спатканьні над магілай Геніюшаў да хованак па-за мястэчкам. Тамтэйшыя людзі прызвычаіліся, і ўжо ня надта чакалі нас. Ларысіна слова ж і так там кружляе пад самае неба.
Папраўдзе, дык барані Божа наступнікаў гэткае зьведаць і выжыць, як выпала шляхцянцы са Жлобаўцаў, высечаных потым пад корань. Гэтак думаецца сёньня. А напачатку захлістваў – памятаю – гераізм: пайсьці й пакутаваць за Беларусь. Але ж яна, Ларыса, умела радавацца, дзякуй Богу. Пячы пірагі й чакаць гасьцей. Можа, у гэтым і ёсьць веліч і мужнасьць? Бо ў кожным дні складаецца народ, а ня ў подзьвігах. І цяпер яна – падаецца – трымае за нас усіх адказнасьць, як некалі ў лягерох, а потым пад пільным назіркам вакна суседняе музычнае школы.
Увечары сядзім з дачкой Міхалінай на Коласавай плошчы. Колісь, прачытаўшы “Споведзь” Геніюш, яна, школьніца, раззлавана плакала: “Хіба нельга любіць сваю зямлю бяз болю? Беларусы ня ўмеюць любіць радасна?” Напэўна, з гэтага бяскрайняга болю й пачынаецца разлом нашае натуры. “У нашай натуры ёсьць іхнае штосьці”, – цешылася паэтка, спавядаючы дзядовую веру. Можа, натура – ня толькі Купалава крыўда на плячох?
Вунь кабета з прыветным, прасьветленым тварам, у старамоднай чысьценькай сукні падбірае з-пад бяроз парожнія пляшкі. Запытвае й у нас. І ні злосьці ад яе ні зыходзіць, ні скаржнай тугі – амаль урачысты выраз на твары. Чалавек прыдбаў якую-ніякую працу й мае нажытак. І ў пекле – ня ўсе па-жабрачаму прыніжаны. Ёсьць годныя. Прынамсі, гэтак трымала сябе незабыўная Ларыса, дачка Антонава.
Паўз нас прабягае мітусьліва знаёмка з хлапчанём-сынам. Усьцягвае на аблічча падробную, хвальшывую ўсьмешку, сыпле недарэчныя ўхвалы. Як зрабілася рэдактаркай адной незалежніцкай газэты, што абвяшчае на ўвесь сьвет нашую залішнюю рахманасьць – дык тая самая натура, пэўне што, зьбегла ад яе ўпрочкі. Зьбіральніца бутэлек куды як шчырэйшая. Пакрыўджаным нельга даваць хоць мізэрнае ўлады й лёгкага рубля: са скуры вылузваюцца, выдаючы сябе за абраных.
А Ларыса Геніюш здолела быць і застацца, а не здавацца. Натура!
10 жніўня, аўторак
13 гадоў таму ў белы сьвет прыйшла малодшая мая дачка, Сьвятаяна. Аднойчы, задоўга да ейнага нараджэньня, малазнаёмая варажбітка, распавёўшы раптам ці ня ўсю маю прамінуласьць, папярэдзіла: зьявіцца ў сям’ю анёл – і будзеце перад ім чыстыя, як дзеці. І вось яна і ўмудрае нас, і мірыць, і навучае, і сарамаціць. Ня так гэта лёгка – чуць сваё дзіця разумнейшым за сябе. Мы ж звучаны бачыць рэчы рыхтык наадварот.
Тады, у 91-м, ёй было дзевяць дзён, як надарыўся путч – лебядзіны пераварот. Сп’яненыя перад гэтым дэкляратыўнай незалежнасьцю, мы глупотна верылі, што Расея без камунізму абернецца не імпэрыяй. Хто дык і зьбіраўся ехаць на маскоўскія барыкады. Вось-вось, маўляў, патрапім у шчасьлівыя абдоймы сапраўднае гісторыі. Рэцыдыўная ж расейскасьць аказалася больш нахабнай за савецкую.
Старэйшая дачка, Міхаліна, была тымі днямі ў вольным беларускім летніку – Грунвальдзе. У самым улоньні тае навазьяўленае гісторыі. Тройчы прайшоўся па ёй час перамен, пакідаючы шнары: з пачатковай савецкай школы – як у вір, у Адраджэньне, а затым – куль назад, у лядова-палацавае адрачэнства. Аж у вачох разьбягалася: сярпы-молаты, бел-чырвона-белы сьцяг над Домам ураду, грукат Багдановічавай Пагоні, зялёна-канюшынная цераспалосіца. Мовы, гімны, колеры – усё пераварочана ў трасянку.
Дзеці гэтае трыадзінае эпохі жывуць насуперак. А Сьвятаяніны аднагодкі – за. Чаму ў нас няма радзімы? – пытаюцца аднойчы ў нас дома даччыны сяброўкі. Шукаюць адказу. І гэта – добры знак.
11 жніўня, серада
Дзень одуму. Анічога не адбываецца. Хіба ўначы абрынецца на галовы абяцаны астраномамі зарапад. З Унівэрсытэту культуры патэлефанавала ўкладальніца сьпеўніка для садкоў і школ “Гукі Бацькаўшчыны”. Просіць пад расьпіску адмовіцца ад ганарару за песеньку “Пралеска”. Бо ўсе аўтары, маўляў, дружнай талакой ахвяруюць грошы... няведама каму. Цікаўлюся: і колькі ж гэтак укладу ў неабазваную дабрачынную акцыю. 85 рублёў за радок. За тры страфы, значыць, выйдзе... тысяча з хвосьцікам. Паўдаляра не набіраецца.
Зборнік той пярэсты на імёны, як нашая жытка – ад Караткевіча да карызнаў і лукшаў. І мяне ветрам нейкім занесла. Здаецца, паўфабрыкатны гімн таксама фігуруе. Спадчыньнікі аўтара арыгінальнага тэксту даюць дазвол дзяржаве прысвоіць “неацэнны” заробак.
Па вясьне езьдзіла разам зь Нілам Гілевічам і супрацоўнікамі Купалавага музэю ў Бяларучы, на 150-годзьдзе школы, у якой навучаўся малы Янка Луцкевіч. Заадно з расьпяваньнем “дзевочкі влюбляются, дзевочкі целуются” прывеціла нас дзятва й пераробленым на свой капыл гімнам. “Жывём пад знакам падману, падробкі, – казаў народны паэт. – Удумаў жа адзін пісака ўзяць і перарабіць верш нябожчыка. А дзе захаваньне аўтарскага права?”
...Зарападу мы ня ўбачылі – як ні выглядалі. Можа, да нашых дахаў зоркі зьлятаць збаяліся: тут, здараецца, па сьвятле страляніну ўсчынаюць.
12 жніўня, чацьвер
Пачула абвестку: бульвару Луначарскага надалі імя Ўладзімера Мулявіна. Можа, некалі мы прытупаем і да вуліц Радзівілаў ці Міндоўга? Незьлічона яшчэ невядомых, забытых, загубленых, засланёных чужымі суворавымі, што панішчылі тут за сваім часам ці не апошнія парэшткі нашага памкненьня быць сабою. Праўда, і дагэтуль Ленін жывее всех жывых: літаральна сёньня ў электрычцы мэтро дзяўчына студэнцкага выгляду патлумачвала наежджым маладзіцы з дачкой – пэўне, абітурыенткай – як правільна выйсьці на плошчы вялікага пралетарскага правадыра. На маю падказку, што гэткай плошчы не існуе, гняўліва агрызнулася: “Все указатели там все равно прежние”.
Праўду азначыла: усё ў нас “прежняе”, і нават бальшыня з нас. Колісь, як пераназвалі галоўны праспэкт Менску, мая суседка, што лоўка-такі зьбірала на “Інтэграле” складаныя мікрасхемы – прынамсі, прэміямі яе адорвалі пасьлядоўна, – абуралася: “Был праспект Леніна – так ізуміцельна ж была, правасходна. Патаму чта всё панятна. А ціпер какая-та скарынка – ні разьбіры-паймі”.
З нарослаю на нас сувораю скарынкаю застыгласьці й рухаемся ў сьвет. Хаця... Можа, зусім і ня сьветам ёсьць той бок, у які мы скіравалі. Народу — гэтак у той расейскай старане кажуць – тьма. А Купала з таго стагодзьдзя ўдакладняе “Куды ні глянеш – людзі-людзі, Куды ні глянеш – шэльмы-шэльмы. Куды ні глянеш: б’юцца ў грудзі, што значыць – правільныя вельмі”.
Мулявін, дарэчы, гэта аж занадта балюча сьпяваў. І праўда, бывае, ня бокам вылазіць... Такія вось мае іранічныя высновы.
Паўночы слухала, як п’яныя хлапечыя галасы ў бліжнім да дому лесе нядружна выводзілі “Я на тебе, как на войне” ды “Саша любит Машу” пад нэрвовае трыньканьне гітары. Дзяўчаты ж адно падвісквалі й неяк пустазвонна, як заведзеныя цацкі, няўтомна сьмяяліся.
Будавалі дом пры лесе, а жывём цяпер пры чужой гулянцы, што зазвычай пераходзіць апоўначы ў лаянку.
Раніца атрымалася позьняй, нявыспанай, зь ціхім адчуваньнем не свайго, але нейкага зьнянацнага жыцьця. Нібыта пасьпешліва даглядала сон: каб толькі ня скончыўся блага. Спрацоўвае беларускі рэфлекс: абы горай не было.
Упохапкі гатавала звыклую аўсянку. Засыпаючы разынкі й фінікі, каторы ўжо раз прыгадала, як цяжка ўцяміць прадавачкам, што прашу разынак, але зусім ня гумак, уцягваных у нагавіцы. А то ж засьмейваюць дарэшты: маўляў, не туды цётка прыйшла. Зь фінікамі гісторыя больш даўняя. Мела я ад роду гадкоў тры, калі ў вясковай краме за прынесеныя ў падоле яшчэ цёплыя курчыны яйкі атрымала ўзамен не адно морсу й булачку, але й нейкіх прадаўгаватых, блішчастых, як чорныя жукі, прысмакаў.
Пакуль бегла дадому, амаль усе іх улатошыла, а назву ўшчэнт забылася. Апоўначы разбалеўся жывот, і я адчайна клялася, што больш ніколі ня буду есьці “віцікаў”. Замаўляючы ад раптоўнай немачы, бабуля хітра пасьміхалася: “Віцікаў табе яшчэ ого колькі дастанецца!” Што ёй, вядунцы, бачылася?
Сьпяшаем на кірмаш – прыдбаць якой садавіны-гародніны. У двары – вясельле. Бацькі выпраўляюць маладых, тройчы абыходзячы даўгі, ці не зь сямі машын, картэж і абсыпаючы жытам. Потым бласлаўляюць, як здаўна, абразом. Шчымліва й трывожна: ці доўга яшчэ трывацьме гэтая кволая ніціна традыцыі? Ці яшчэ дзейная повязь часоў і пакаленьняў? А мо толькі цьмяная ўмоўнасьць?
Кірмаш – жывы адказ на мае сумневы. Самарканд гэта ці Бухара? Хіба што архітэктуры сюды не перацягнулі. Нават бульбу й буракі ўжо нам прадаюць наежджыя ўсходнікі. Шукаем хоць таго, хто здагадаецца, што мы не нашэсьнікі с какім-та непанятным языком, але тутэйшыя. Гаваркі ўкраінец радасна пазнае “Га? Беларусы? З Радыё Свабода, ці што?” Нямая сцэна. Я – з разяўленым ротам. “Ды я тут апытваў, дзе беларуса спатыкнуць. Каб гаварыць умеў па-свойму. Бо брахалаўка ваша радова — то ж спорчана маскальска мова. Дык мне адзін параіў: па-беларуску пачуеш на Свабодзе”.
Гучыць, як прысуд: мова – на свабодзе, а носьбіты – па-за ёю. А той хахол б’е пад самы дых: “Што вы за народ гэтакі? Нічога свайго ня любіце. І бульбы за тваю гаворку не прадам. Я ж скупляю яе за бесцань у навакольлі чарнобыльскай зоны: у дзяцей, бацькі якіх п’юць бяз просыпу. Даю згаладалым дзецям капейчыну на хлеб”.
Што тут парадзіш? Гамоніць, крычыць і нахабна падманвае нашых рахманцаў азія. Дый суседзі-браты – туды ж. Паўсюль – кебабы ды рускія бліны.
А можа нас не відно, таму што дух недзе глыбока – і яму праявы рэклямнай ня трэба?
Зноў згадваецца бабуля. Як нашкодзім колісь, злавалася страшнымі словамі: азіяты вы няўпраўныя. Толькі цяпер здагадваюся: азія ў ейным разуменьні — чужынскасьць. І вязу дачцэ ў дарунак флякончык улюбёнага сандалавага масла. Азія – яна розная, супярэчная: моцная культурай і ўчэпістая бескультур’ем. А мы – якія?
9 жніўня, панядзелак
Дзень народзінаў Ларысы Геніюш. Аніводным словам нідзе не азвалася дзяржава Беларусь. Апаноўвае ізноў скруха: чаму я так позна ўведала некалі пра ейнае блізкае існаваньне?.. Калі ўжо засталіся ўспаміны, сьляды й вершы. Ды зіркастыя кветкі ў гародчыку. А дарогі ж ад яе было – усяго ад Ружанскага палацу Сапегаў да Зэльвы. Затое цёмная засьва маўчаньня паўсюль. Сьцяна. Між тым, і ў Пятрэвічах, дзе жыла мая цётка й дзе я почасту гасьцявала, яна таксама бывала ў сваякоў не аднойчы. Ды не збылася сустрэча.
Гадоў сем запар гэтым днём цэлай грамадой выпраўляліся да Зэльвы. Якіх толькі згадак пра яе, бывала, не наслухаесься ў дарозе – і кулінарных, і паэтычных, і грамадзянскіх, і нават шпіёнскіх. Неяк спакваля сышлі тыя спатканьні над магілай Геніюшаў да хованак па-за мястэчкам. Тамтэйшыя людзі прызвычаіліся, і ўжо ня надта чакалі нас. Ларысіна слова ж і так там кружляе пад самае неба.
Папраўдзе, дык барані Божа наступнікаў гэткае зьведаць і выжыць, як выпала шляхцянцы са Жлобаўцаў, высечаных потым пад корань. Гэтак думаецца сёньня. А напачатку захлістваў – памятаю – гераізм: пайсьці й пакутаваць за Беларусь. Але ж яна, Ларыса, умела радавацца, дзякуй Богу. Пячы пірагі й чакаць гасьцей. Можа, у гэтым і ёсьць веліч і мужнасьць? Бо ў кожным дні складаецца народ, а ня ў подзьвігах. І цяпер яна – падаецца – трымае за нас усіх адказнасьць, як некалі ў лягерох, а потым пад пільным назіркам вакна суседняе музычнае школы.
Увечары сядзім з дачкой Міхалінай на Коласавай плошчы. Колісь, прачытаўшы “Споведзь” Геніюш, яна, школьніца, раззлавана плакала: “Хіба нельга любіць сваю зямлю бяз болю? Беларусы ня ўмеюць любіць радасна?” Напэўна, з гэтага бяскрайняга болю й пачынаецца разлом нашае натуры. “У нашай натуры ёсьць іхнае штосьці”, – цешылася паэтка, спавядаючы дзядовую веру. Можа, натура – ня толькі Купалава крыўда на плячох?
Вунь кабета з прыветным, прасьветленым тварам, у старамоднай чысьценькай сукні падбірае з-пад бяроз парожнія пляшкі. Запытвае й у нас. І ні злосьці ад яе ні зыходзіць, ні скаржнай тугі – амаль урачысты выраз на твары. Чалавек прыдбаў якую-ніякую працу й мае нажытак. І ў пекле – ня ўсе па-жабрачаму прыніжаны. Ёсьць годныя. Прынамсі, гэтак трымала сябе незабыўная Ларыса, дачка Антонава.
Паўз нас прабягае мітусьліва знаёмка з хлапчанём-сынам. Усьцягвае на аблічча падробную, хвальшывую ўсьмешку, сыпле недарэчныя ўхвалы. Як зрабілася рэдактаркай адной незалежніцкай газэты, што абвяшчае на ўвесь сьвет нашую залішнюю рахманасьць – дык тая самая натура, пэўне што, зьбегла ад яе ўпрочкі. Зьбіральніца бутэлек куды як шчырэйшая. Пакрыўджаным нельга даваць хоць мізэрнае ўлады й лёгкага рубля: са скуры вылузваюцца, выдаючы сябе за абраных.
А Ларыса Геніюш здолела быць і застацца, а не здавацца. Натура!
10 жніўня, аўторак
13 гадоў таму ў белы сьвет прыйшла малодшая мая дачка, Сьвятаяна. Аднойчы, задоўга да ейнага нараджэньня, малазнаёмая варажбітка, распавёўшы раптам ці ня ўсю маю прамінуласьць, папярэдзіла: зьявіцца ў сям’ю анёл – і будзеце перад ім чыстыя, як дзеці. І вось яна і ўмудрае нас, і мірыць, і навучае, і сарамаціць. Ня так гэта лёгка – чуць сваё дзіця разумнейшым за сябе. Мы ж звучаны бачыць рэчы рыхтык наадварот.
Тады, у 91-м, ёй было дзевяць дзён, як надарыўся путч – лебядзіны пераварот. Сп’яненыя перад гэтым дэкляратыўнай незалежнасьцю, мы глупотна верылі, што Расея без камунізму абернецца не імпэрыяй. Хто дык і зьбіраўся ехаць на маскоўскія барыкады. Вось-вось, маўляў, патрапім у шчасьлівыя абдоймы сапраўднае гісторыі. Рэцыдыўная ж расейскасьць аказалася больш нахабнай за савецкую.
Старэйшая дачка, Міхаліна, была тымі днямі ў вольным беларускім летніку – Грунвальдзе. У самым улоньні тае навазьяўленае гісторыі. Тройчы прайшоўся па ёй час перамен, пакідаючы шнары: з пачатковай савецкай школы – як у вір, у Адраджэньне, а затым – куль назад, у лядова-палацавае адрачэнства. Аж у вачох разьбягалася: сярпы-молаты, бел-чырвона-белы сьцяг над Домам ураду, грукат Багдановічавай Пагоні, зялёна-канюшынная цераспалосіца. Мовы, гімны, колеры – усё пераварочана ў трасянку.
Дзеці гэтае трыадзінае эпохі жывуць насуперак. А Сьвятаяніны аднагодкі – за. Чаму ў нас няма радзімы? – пытаюцца аднойчы ў нас дома даччыны сяброўкі. Шукаюць адказу. І гэта – добры знак.
11 жніўня, серада
Дзень одуму. Анічога не адбываецца. Хіба ўначы абрынецца на галовы абяцаны астраномамі зарапад. З Унівэрсытэту культуры патэлефанавала ўкладальніца сьпеўніка для садкоў і школ “Гукі Бацькаўшчыны”. Просіць пад расьпіску адмовіцца ад ганарару за песеньку “Пралеска”. Бо ўсе аўтары, маўляў, дружнай талакой ахвяруюць грошы... няведама каму. Цікаўлюся: і колькі ж гэтак укладу ў неабазваную дабрачынную акцыю. 85 рублёў за радок. За тры страфы, значыць, выйдзе... тысяча з хвосьцікам. Паўдаляра не набіраецца.
Зборнік той пярэсты на імёны, як нашая жытка – ад Караткевіча да карызнаў і лукшаў. І мяне ветрам нейкім занесла. Здаецца, паўфабрыкатны гімн таксама фігуруе. Спадчыньнікі аўтара арыгінальнага тэксту даюць дазвол дзяржаве прысвоіць “неацэнны” заробак.
Па вясьне езьдзіла разам зь Нілам Гілевічам і супрацоўнікамі Купалавага музэю ў Бяларучы, на 150-годзьдзе школы, у якой навучаўся малы Янка Луцкевіч. Заадно з расьпяваньнем “дзевочкі влюбляются, дзевочкі целуются” прывеціла нас дзятва й пераробленым на свой капыл гімнам. “Жывём пад знакам падману, падробкі, – казаў народны паэт. – Удумаў жа адзін пісака ўзяць і перарабіць верш нябожчыка. А дзе захаваньне аўтарскага права?”
...Зарападу мы ня ўбачылі – як ні выглядалі. Можа, да нашых дахаў зоркі зьлятаць збаяліся: тут, здараецца, па сьвятле страляніну ўсчынаюць.
12 жніўня, чацьвер
Пачула абвестку: бульвару Луначарскага надалі імя Ўладзімера Мулявіна. Можа, некалі мы прытупаем і да вуліц Радзівілаў ці Міндоўга? Незьлічона яшчэ невядомых, забытых, загубленых, засланёных чужымі суворавымі, што панішчылі тут за сваім часам ці не апошнія парэшткі нашага памкненьня быць сабою. Праўда, і дагэтуль Ленін жывее всех жывых: літаральна сёньня ў электрычцы мэтро дзяўчына студэнцкага выгляду патлумачвала наежджым маладзіцы з дачкой – пэўне, абітурыенткай – як правільна выйсьці на плошчы вялікага пралетарскага правадыра. На маю падказку, што гэткай плошчы не існуе, гняўліва агрызнулася: “Все указатели там все равно прежние”.
Праўду азначыла: усё ў нас “прежняе”, і нават бальшыня з нас. Колісь, як пераназвалі галоўны праспэкт Менску, мая суседка, што лоўка-такі зьбірала на “Інтэграле” складаныя мікрасхемы – прынамсі, прэміямі яе адорвалі пасьлядоўна, – абуралася: “Был праспект Леніна – так ізуміцельна ж была, правасходна. Патаму чта всё панятна. А ціпер какая-та скарынка – ні разьбіры-паймі”.
З нарослаю на нас сувораю скарынкаю застыгласьці й рухаемся ў сьвет. Хаця... Можа, зусім і ня сьветам ёсьць той бок, у які мы скіравалі. Народу — гэтак у той расейскай старане кажуць – тьма. А Купала з таго стагодзьдзя ўдакладняе “Куды ні глянеш – людзі-людзі, Куды ні глянеш – шэльмы-шэльмы. Куды ні глянеш: б’юцца ў грудзі, што значыць – правільныя вельмі”.
Мулявін, дарэчы, гэта аж занадта балюча сьпяваў. І праўда, бывае, ня бокам вылазіць... Такія вось мае іранічныя высновы.
