«Першы верш склаў уначы на бэтоннай падлозе карцара на Акрэсьціна». Андрэй Кузьнечык — пра сваю турэмную паэзію

Пагаварылі пра ўсё гэта з былым палітзьняволеным журналістам Андрэем Кузьнечыкам.

Пра сшытак з рыфмамі і кропку ў вершаваньні

— Перш чым гаварыць пра вашу паэзію за кратамі і з-за кратаў, хочацца спытацца: а да зьняволеньня ці пісалі вы вершы?

— Сшытак з рыфмамі я завёў у 13 гадоў. Нешта зь яго нават друкавалася ў «Піянеры Беларусі» ды «Першацьвеце», адкуль трапіла ў тэматычныя зборнікі 90-х (мова, Чарнобыль). Выдавецтвы ўкладалі іх, падазраю, хутчэй паводле прынцыпу адпаведнасьці фармату, чым літаратурнай выбітнасьці. Філфакаўская навука, гасьціны ў Доме літаратара навучылі самакрытычнасьці, а кропку ў рыфмаваньні паставіў Беларускі калегіюм. Пазьней, калі рыфмы прыходзілі самі, я іх запісваў і нават закідаў у інтэрнэт. Але мэтаскіравана вершаваньнем не займаўся. Калі стаў бацькам, то лічыў, што лепш пакатаць дзіця на плячах, прачытаць казку нанач, звадзіць у заапарк ці на атракцыёны, чым напісаць яму верш.

Пра першы верш у турме

— Ці памятаеце, калі напісаўся ваш першы турэмны верш? Якія падзеі ці абставіны да яго спрычыніліся?

— Склаў яго ўначы на бэтоннай падлозе ў карцары ізалятара на Акрэсьціна, куды траплялі «экстрэмісты» з наваўсчатымі крыміналкамі. Першыя ночы ня дужа спалася.

Напярэдадні мяне вялі з суседняга будынку для адміністрацыйных сядзельцаў і я пабачыў, як віртуозна над брамай між калючак абсыпанага сьнегам дроту бяжыць пухнаты кот. Гэтак жа спрытна ён ускочыў і ў мой кароткі першы вершык.

— А сам верш ці захаваўся? Ці ўдалося яго адправіць на волю?

— Усе дзіцячыя вершы дайшлі на волю, бо не лічыць жа за крамолу тое, што зіма перамагае вясну. Не пашанцавала толькі вершыку на пяцігодзьдзе сына, у якім, магчыма, пабачылі хітрамудрую шыфроўку, бо там трэба было палічыць хвасты і насы сабак на паштоўцы.

Пра містыку і заклён паэзіі

— Колькі вершаў агулам складае ваша турэмная лірыка? Ці ўся яна трапіла на волю?

— Каля сарака. У памяці я вывез усяго два вершы. Пра першы я ўжо згадаў, а другі — маленькая восеньская імпрэсія, якая склалася літаральна за дзень да пераходу ад стабільнай нязьменнасьці ў калёніі да стабільнай непрадказальнасьці ў «Амэрыканцы». Містыка неспадзяванага паэтычнага спляценьня вобразаў і падзей, што пачаліся назаўтра, настолькі мяне ўразіла, што я вырашыў успрымаць гэтыя радкі як заклён і не выпрабоўваць ягонай сілы лішні раз, тым больш у пісьмовым выглядзе.

Ворыва хмараў скародзяць

птушкі-з-калючкі-на-дроце.

Сьнег добра родзіць

узбоч выраёвых шляхоў

акурат.

За саду летняга слодыч

змрок акавіты падсочыць

зь сьненьняў узьнёслых

у лёсамі ўрослых

па крылы

ў свой сад.

Пра адзіную магчымасьць кантакту зь дзецьмі

— Вы пісалі вершаваныя пасланьні сваім дзецям. Тон і стылістыка іх лёгкія, часта нават вясёлыя. Як удавалася настройвацца на падобны лад? Успаміны, уяўленьні, мроі — што дапамагала пісаць бесклапотныя строфы ў такіх жорсткіх умовах?

— Вершы для мяне былі адзінай магчымасьцю кантакту зь дзецьмі. Магчымасьцю зьвязаць слова «тата» з пазытыўнымі эмоцыямі, зь цікавай самапрыдуманай казкай, са сьмешнай гісторыяй, з радасьцю, забаўкай і цеплынёй. Галоўным крытэрам пасьпяховасьці была ўсьмешка дзіцяці. І я дужа цешыўся, калі даведваўся, што разьлік апраўдаўся. А калі адзін сюжэт дачка скарыстала ў школьным сачыненьні, я быў проста на сёмым небе. Таму стымул у мяне быў надзвычайны і без дадатковай настройкі на пэўны лад.

Пра шчасьце чуць песьні на свае вершы

— Пакуль вы былі за кратамі, на многія вашы дзіцячыя вершы Тацяна Грыневіч напісала музыку. Ці паслухалі ўжо? Ці ўлавіла спадарыня Тацяна настрой тых вашых вершаў?

— Даведаўшыся ў лягеры пра тое, што Тацяна Грыневіч-Матафонава зрабіла мае вершы песьнямі, я быў шчасьлівы завочна, нават ня меўшы магчымасьці іх пачуць. Бо ведаў яе творчасьць і не сумняваўся, што вынік варты захапленьня.

Пра зьмяншэньне роспачы і болю

— «Змрокам незгасальнага сьвятла, / Аддаленьнем адчуваньня волі, / Абяцаньнем раньня без патолі / На Вялікдзень сьнілася турма». Гэтыя радкі ўспрымаюцца балючым дысанансам да вашых вершаў для дзяцей. Яны выгукнуліся, напэўна, у хвіліны безнадзейнасьці, горкага адчаю. Ці шмат такіх твораў нарадзілася за кратамі? Які іхны лёс?

— Да Вялікадня 2022 году я сьніў сюжэты, узятыя з волі. І першы змрочны турэмны сон, сугучны са змрочнай рэальнасьцю, нібыта адрэзаў важную нітачку да мінулага. Адчуваньне было, што нават ноч, нават надзея табе здрадзілі і цяпер турма будзе з табой 24/7. Узрушанасьць была такая, што я прачнуўся ўжо з гатовымі радкамі. «Калючых», як я называў іх у лістах, вершаў няшмат: «Незакончанае трываньне» з «Валадаркі» ды «Бачыў сына» і «Канфэці» з калёніі.

Цікава, што верш «Трываньне» задумваўся як аптымістычны, але з часам мной самім стаў успрымацца ўсё змрачней і змрачней. Разам з тым змрочныя вершы забіралі частку болю. Верш па спатканьні з сынам абсарбаваў столькі роспачы, што ня ведаю, як бы я сам даў ёй рады.

Пра будучыя кнігі і новыя вершы

— Некаторыя былыя зьняволеныя, якія таксама пісалі вершы ў турме, ужо выдалі іх асобнымі кнігамі. Калі чакаць вашы кнігі твораў, народжаных за кратамі?

— Мае вершы ўжо выканалі вельмі важную для мяне місію: ня страціць нітачку сувязі зь дзецьмі. Таму ў мяне і амбіцый новых няма, і з плянамі я пакуль не сьпяшаюся. Для кнігі ж мала аўтара. Трэба людзі, якія хочуць яе прачытаць. Прычым у дастатковай колькасьці, каб знайшліся людзі, якія захочуць яе аформіць і выдаць. А найперш не абысьціся без суровага рэдактара, хай ён і пакіне ад кнігі адну кропку. Ці ёсьць гэта ўсё, я яшчэ не зразумеў. Калі так — то будзе яшчэ адзін цуд.

— Ну а пакуль кнігі яшчэ ў плянах, просім колькі вашых вершаў для дзяцей і дарослых.

* * *

Як сустрэла мама тату?

Хоць абставінаў багата,

У мяне адказ гатовы:

Абсалютна выпадкова!

Як знайшла ў вірах сусьвету

Сонца нашая плянэта,

Ды яшчэ і так удала,

Што жыцьцём закрасавала?

Сэнс гіпотэз навуковых:

Абсалютна выпадкова!

Як сустрэла пчолка сад?

А рачулка — вадаспад?

Бліскавіца — гром магутны?

Выпадкова абсалютна!

Стрэне мУзыка музЫку,

Хваля — рыф,

А вершык — рыфму.

З выпадковасьцяў саткана

Ўсё, што нам наканавана.

Кім? Спрыяльнікам-анёлам.

Абсалютна выпадковым!

* * *

У дупле старога дуба

Савяняты чысьцяць дзюбы

Пастай з тоўчанай карой

Гнутай шчоткаю дзюбной —

Соня, Зося, Ася, Ясь,

Саўка, Слаўка, Санька, Стась.

На занятках маляваньня

І фігурнага лятаньня,

Як заўжды, адны дзясяткі

Атрымалі савяняткі

Соня, Зося, Ася, Ясь,

Саўка, Слаўка, Санька, Стась.

Не было б у мёдзе дзёгцю,

Каб ня сьпеўнае нудоцьце.

Аж асіп настаўнік-шпак —

Нот ня вывучаць ніяк

Соня, Зося, Ася, Ясь,

Саўка, Слаўка, Санька, Стась.

А цяпер задачкі ўмова:

З пункту А імчацца совы,

Бо чакае ў пункце Б

Іх матуля на абед.

Што (пытаньне на засыпку)

Па абедзе робяць сытным

Соня, Зося, Ася, Ясь,

Саўка, Слаўка, Санька, Стась?

Сьпяць! Бо і ў маленькіх соў

Ноч для спраў, а не для сноў.

Ноччу — хованкі ў гальлі,

Трукі на трухлявым пні,

Гонкі ў цемрадзі між хвой,

Зь лёту пырсканьне вадой.

А яшчэ — здабыча ежы

Ў гіпэрмаркеце «Драпежнік»

І заліўка кліпу ў блог.

Праўда, там такі падвох —

Колькі кадры ні гартаць,

Анічога не відаць!

Могуць зрокам адмысловым

Ролік бачыць толькі совы!

Празь лясы, палі, балоты

Ў ім ляцяць шукаць прыгоды

Соня, Зося, Ася, Ясь,

Саўка, Слаўка, Санька, Стась.

* * *

Падчапі газэту ў скрынцы кіпцюрком —

І пачуесься прыўдалым рыбаком!

Папяроваю луской зацяруш увесь пакой

І злаві фіранкай рыбу-дзіракол!

Кажаш «шкоднік», ды я маю апраўданьне —

Навучыўся так, дурэючы, чытаньню.

Як пагладзіш, пра надвор‘е,

Спорт, здарэньні і здароўе

Раскажу я ў перакладзе на мурчаньне.

Шок і прыкрасьць! Прачытаў пра задыяк.

Мне дастаўся самы лускаваты знак!

Сухапутны, гарадзкі коцік я, а не марскі!

Мо ёсьць рыба-кот, але ж я кот-рыбак!

Мой настрой пратух, як бочка зь селядцамі.

Хоць астролягаў прагноз шматабяцальны,

Ды пакуль каціным знакам не дапоўняць задыяка,

Хай чытаюць гараскопы свае самі!

* * *

Аканіцы заміраточылі пад напорам прыліву раньня.

Кожнай кропляй грыміць праточанай

Незакончанае трываньне.

Дол калодзежны рэзкім росчыркам

Перакрэсьліць шпакоў вяртаньне —

Крыку калівам, пстрыкам пошчаку —

Незакончанае трываньне.

Дражніць мур уяўленьнем далечы,

Цень-пацук шэры хвост хавае,

З коскі новае пачынаючы

Незакончанае трываньне.

* * *

Хоць да неба мур — за сэрца не вышэй.

За гадамі дом — а душы ўсё бліжэй.

Хоць на сьвята мне з гасьцінцам не прыйсьці,

Не бяды — я зачарую канфэці.

Зь пілавіньня і любові канфэці,

Узьвіхурся і да родных паляці,

Тры жаданьні ўрэчаісьні, тузін мрой,

Затулі ад ліха роспачнай парой;

Блісьні іскрамі нязломнасьці ў вачах,

Каб разьвеяўся задушлівы адчай;

Стань на лёсцы лёсу зьнічкаю, каб той

З мора змроку шчасьце выцягнуў вудой.

І ў расе, сьняжынках, квецені, лісьці —

Блізіні маёй часьцінкі-канфэці.

(Толькі свой заклён разьвеяць не магу

Ў пазачасьсі на чароўным тартаку).

* * *

У засьнежанай сталіцы,

У старэнькай камяніцы

Пахне сырам і ігліцай

На кацінай вечарынцы.

Кот Мароз — пухнаты хвост

Падарункаў мех прынёс.

Не марудзь жа, пакажы,

Што ў пакуначках ляжыць!

Шакалядныя ляшчы,

Карамэльныя хрушчы

І з зэфіру мышкі

(Сплюшчыліся крышку)!

А Сьнямурка ўсім на сьпіцах

Навязала лапкавіцаў,

Для адлігаў жа ў дадатак —

Пару параў кіпцюрчатак.

Паспытаць мы не пасьпелі

Зь белых бурбалак кактэйлі

І марозівы зь вяршкамі

Ўсе не перакаштавалі,

Бо пяклі на Новы год

З малаком птушыным торт.

У арэшках і разынках,

У какосавых сьняжынках,

Аж да столі!

Смачны самы!

Сэнсацыйны

Цьвік праграмы!