— Вы ў Вільні і сталі сьведкам памятнага дня — вызваленьня з турмы ў Беларусі нашага калегі Андрэя Кузьнечыка. Мы ўжо бачылі, што ў вас была магчымасьць пазнаёміцца зь ім і што ён убачыў сваю сям’ю. Як у іх справы? Як ён?
— Так, гэта быў выдатны дзень. Мне вельмі пашанцавала вітаць Андрэя. Ён прыехаў у Вільню, і ў яго ўсё добра, і гэта выдатна, улічваючы, як доўга ён быў у турме. Гэты чалавек перажыў цяжкае выпрабаваньне цягам 1175 дзён. Ён сядзеў у беларускай турме сапраўды без надзеі. І калі б не сапраўды рашучыя дзеяньні адміністрацыі Дональда Трампа і некаторых адданых сваёй справе дыпляматаў ЗША, я ня ўпэўнены, што гэты дзень калі-небудзь бы надышоў.
— Як вы адрэагавалі, калі даведаліся, што ён будзе вызвалены?
— Я ведаў пра гэта каля тыдня. І мы ведалі, што яшчэ ідуць перамовы і ўзгадненьні. Адной зь першых рэчаў, якую мы павінны былі зрабіць, — гэта хутка вывезьці яго сям’ю зь Беларусі. Гэта было тое, што мы зрабілі вельмі ціха ў супрацы паміж ЗША і Літвой. І вось я прыйшоў, каб сустрэць іх на аўтавакзале ў панядзелак. Нам было вельмі радасна ад знаёмства з гэтай сям’ёй. Мы рабілі тое, што зрабілі б любыя людзі, проста знаёмыя.
— Ці не маглі б вы расказаць нам пра намаганьні, якія прывялі да вызваленьня Андрэя? Якую ролю адыграла Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, адміністрацыя ЗША і міжнародныя партнэры?
— Уся заслуга належыць адміністрацыі Трампа. Прэзыдэнт вельмі ясна даў зразумець, што мае намер вярнуць дадому ўсіх людзей, усіх амэрыканцаў, якіх трымаюць як палітвязьняў па ўсім сьвеце, і іх тысячы. Але ў гэтым выпадку мы аддаём належнае прэзыдэнту, бо Андрэй — грамадзянін Беларусі. І навошта гэта рабіць ЗША? Прасьцей кажучы, гэта праца, якую робіць, у гэтым выпадку, Радыё Свабода. Праца ацэненая адміністрацыяй Трампа. Шмат у чым нашы людзі, усе, хто працуе на Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, знаходзяцца на перадавой дэмакратыі. І таму я лічу, што сёньня вечарам адміністрацыя пайшла на гэты надзвычайны крок. І мы сапраўды вельмі ўдзячныя за іхныя дзеяньні.
— Калі казаць пра гэтую вялікую працу, то яна ня скончаная, бо другі наш журналіст, Ігар Лосік, застаецца ў турме ў Беларусі. Ці працягваюцца намаганьні для яго вызваленьня і якія праблемы сустракаюцца на гэтым шляху?
— Вяртаньне Ігара Лосіка дадому па-за часам, і мы зь нецярплівасьцю чакаем гэтага дня. Я магу вам сказаць, што мы атрымалі запэўненьні найвышэйшых службовых асобаў ЗША, што гэта таксама іх прыярытэт і яны будуць працягваць працаваць, каб забясьпечыць ягоны выхад на волю.
Я хачу сказаць нешта важнае пра намаганьні вярнуць дадому і Ігара, і Андрэя. Гэта ня быў абмен. Гэта ня быў гандаль. Вызваленьне трох чалавек было зарганізаванае адміністрацыяй Трампа. Гэта тое, што вельмі важна разумець усім. Выйшлі на волю амэрыканскі грамадзянін і беларускі журналіст, які працуе на фінансаваную ЗША арганізацыю, у нашым выпадку Андрэй Кузьнечык.
Мы назіраем узмацненьне аўтарытарных рэпрэсіяў супраць незалежнай журналістыкі ня толькі ў Беларусі, але і ў Расеі ды іншых частках сьвету, асабліва там, дзе працуе Радыё Свабода. Што могуць зрабіць міжнародныя мэдыйныя арганізацыі, каб абараніць сваіх журналістаў?
Цяпер вельмі цяжкі час для людзей, якія займаюцца журналісцкай дзейнасьцю. Я магу без сумневу сказаць, што людзі, мужчыны і жанчыны Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода найлепшыя сярод лепшых. Так ці інакш, кожны чалавек, які ў нас працуе, знаходзіцца ў небясьпецы. Чаму так? Вельмі проста кажучы, гэта таму, што нашы журналісты робяць такую добрую працу, прыцягваюць людзей да адказнасьці, задаюць жорсткія пытаньні людзям, якія, магчыма, ня любяць, калі задаюць жорсткія пытаньні. Гэта іхны шлях, і яны плацяць вельмі высокую цану. Часам іх саджаюць, часам перасьледуюць, часам іхныя сем'і падвяргаюцца перасьледу. І гэта проста падкрэсьлівае, што праўда — гэта пагроза гэтым краінам і гэтым лідэрам.
Мы не ахопліваем так званую свабодную Эўропу. Мы ахопліваем абшары, дзе свабодная журналістыка больш не існуе або знаходзіцца пад пагрозай. Вось дзе мы працуем і на чым засяроджаныя. І таму ў нас усё яшчэ трымаюць людзей у Беларусі, Расеі, падкантрольным Расеі Крыме, Азэрбайджане, Іране і гэтак далей. Ёсьць доўгі сьпіс людзей, якія працуюць у гэтай кампаніі і якія ў гэты момант знаходзяцца ў турме. Надышоў час спыніць гэту ненавісную практыку зьняволеньня і спробы прымусіць журналістаў маўчаць. І ўсім пара зразумець, наколькі сур’ёзная гэта праблема.
Мы вельмі ўдзячныя прэзыдэнту Трампу за прызнаньне гэтай вельмі актуальнай патрэбы. Безь яго намаганьняў я ня думаю, што мы былі б тут сёньня.
— Стыў, давайце скончым на больш аптымістычнай ноце, мы ўсе адчуваем і спадзяёмся, што вызваленьне Андрэя зьяўляецца знакам надзеі для ўсіх несправядліва зьняволеных журналістаў Радыё Свабода і іншых журналістаў. Вялікі дзякуй.
— Дзякуй за гэта, і я хацеў бы сказаць, што змог убачыць увечары, як гэтая сям’я ўзьядналася, і сьлёзы радасьці, і маленькае пяцігадовае дзіця. Хлопчык па-сапраўднаму знаёміцца з бацькам, таму што той правёў у турме большую частку жыцьця дзіцяці.
Яны гуляюць разам на падлозе ўвечары і бачаць, як іх цудоўная 11-гадовая дачка і сястра атрымлівае шанец паказаць некаторыя са сваіх твораў свайму бацьку. І, вядома ж, каханая жонка Андрэя, якая трымала яго ў найдаўжэйшых абдымках. Я адчуў гонар быць там, быць з гэтай сям’ёй на сустрэчы.
Перасьлед Андрэя Кузьнечыка
25 лістапада 2021 году Андрэя Кузьнечыка затрымалі каля дому, у кватэры ўчынілі ператрус, забраўшы грошы, тэхніку і іншыя прадметы. Спачатку яму двойчы прысудзілі па 10 дзён арышту нібыта за «дробнае хуліганства», а 23 сьнежня 2021 году стала вядома, што на яго завялі крымінальную справу. Сям’я і грамадзкасьць даведаліся пра сутнасьць абвінавачаньня толькі праз паўгода пасьля затрыманьня.
8 чэрвеня 2022 году Магілёўскі абласны суд пакараў Андрэя Кузьнечыка 6 гадамі пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму за «стварэньне экстрэмісцкага фармаваньня». Закрыты працэс правялі за некалькі гадзін, акалічнасьці справы невядомыя. Сваёй віны Андрэй Кузьнечык не прызнаў. За дзень да затрыманьня ён напісаў своеасаблівы маніфэст, у якім патлумачыў сваё рашэньне застацца ў Беларусі, нягледзячы на пагрозы.
У верасьні 2022 году МУС уключыла Кузьнечыка ў «Пералік асобаў, датычных да экстрэмісцкай дзейнасьці».
У студзені на дзяржаўным тэлеканале АНТ выйшаў прапагандысцкі чатырохсэрыйны фільм пра журналістаў Радыё Свабода, якія нібыта «спрабавалі падпаліць Беларусь». У ім паказалі зьняволеных журналістаў Свабоды Андрэя Кузьнечыка і Ігара Лосіка, былога шматгадовага карэспандэнта менскага бюро РС Ігара Карнея, а таксама апазыцыйнага актывіста з амэрыканскім грамадзянствам Юрася Зянковіча.
Большую частку тэрміну Андрэя трымалі ў Наваполацкай папраўчай калёніі №1. Апошнія некалькі месяцаў ён правёў у менскім сьледчым ізалятары КДБ, вядомым як «Амэрыканка».
Перасьлед Ігара Лосіка
Паводле Беларускай асацыяцыі журналістаў, за кратамі цяпер застаюцца 40 супрацоўнікаў беларускіх мэдыя, уключна з журналістам Радыё Свабода Ігарам Лосікам і былым шматгадовым карэспандэнтам менскага бюро Радыё Свабода Ігарам Карнеем.
Ігара Лосіка затрымалі ранкам 25 чэрвеня 2020 году ў яго дома ў Баранавічах. Яго абвінавацілі паводле 342 артыкула Крымінальнага кодэксу («Арганізацыя масавых беспарадкаў і ўдзел у іх»), а пазьней яшчэ паводле двух артыкулаў — 293-га і 130-га. Цягам 41 дня (з 15 сьнежня 2020 па 25 студзеня 2021 году) Ігар трымаў галадоўку на знак пратэсту супраць выстаўленьня новых абвінавачаньняў у падрыхтоўцы да ўдзелу ў масавых беспарадках. Пасьля выстаўленьня яшчэ і трэцяга артыкулу ў сакавіку 2021 году Ігар Лосік на вачах у сьледчага і адваката пашкодзіў сабе вены на руцэ.
14 сьнежня 2021 году Гомельскі абласны суд на закрытым паседжаньні ў СІЗА-3 прыгаварыў Лосіка да 15 гадоў калёніі ўзмоцненага рэжыму. Камэнтуючы прысуд праз жонку Дар‘ю, Ігар расказаў, што ў ягонай справе не было ніводнай экспэртызы і ніводнага паста, які б даказваў яго віну па прад’яўленых артыкулах.
18 кастрычніка 2022 году сілавікі затрымалі жонку Ігара Дар‘ю Лосік, якая змагалася за вызваленьне мужа. Яе абвінавацілі ў «садзейнічаньні экстрэмісцкай дзейнасьці». Дар’ю Лосік асудзілі на 2 гады калёніі агульнага рэжыму. Яна датэрмінова выйшла на волю 3 ліпеня 2024 году.
Пасьля прысуду Ігара Лосіка ўтрымліваюць у Наваполацкай калёніі № 1. Шмат месяцаў ён правёў у памяшканьні камэрнага тыпу, неаднаразова яго пасылалі ў штрафны ізалятар. Праваабаронцам стала вядома, што ў сакавіку 2023 году Ігар у адказ на прэсінг з боку адміністрацыі калёніі лязом парэзаў сабе руку і шыю.
Усе адвакаты Ігара Лосіка (а іх было ня менш за 4) былі вымушаныя або выехаць з краіны, або разьвіталіся з адвакацкай ліцэнзіяй. Апошняя, пятая па ліку абаронца з Наваполацкай адвакацкай канторы сама прапанавала бацькам Ігара скасаваць дамову, калі даведалася, хто яе падабаронны і які тэрмін ён атрымаў. Вядома, што апошні ліст ад сына бацькам прыйшоў 20 лютага 2023 году.
Праваабаронцы прызналі Ігара і Дар’ю Лосікаў палітзьняволенымі. Рабочая група Арганізацыі Аб’яднаных Нацый у адвольных затрыманьнях прызнала, што ўрад Беларусі парушыў міжнароднае права ў галіне правоў чалавека, кінуўшы яго за краты.
Што вядома пра Алену Маўшук
Шматдзетную маці Алену Маўшук затрымалі ўначы 10 жніўня 2020 году ў Пінску. Паводле міліцыянтаў, жанчына нібыта палкай замахвалася на супрацоўнікаў міліцыі. Яе абвінавацілі ва ўдзеле ў масавых беспарадках. Муж Алены і дзеці ня ведалі пра яе месцазнаходжаньне і стан на працягу чатырох сутак. Пазьней зь імі зьвязалася сукамэрніца і расказала, што Алена ў камэры «голая, босая, пабітая, уся ў сіняках».
Алену ў СІЗА паставілі на ўлік як «схільную да захопу адміністрацыі з захопам закладнікаў і праяў агрэсіі». Таксама жанчыну пазбавілі бацькоўскіх правоў.
30 красавіка 2021 году Алену Маўшук асудзілі на 6 гадоў калёніі агульнага рэжыму. Яе мужа Сяргея Маўшука асудзілі на 6,5 года калёніі ўзмоцненага рэжыму.
Адразу пасьля абвяшчэньня прысуду Алена напісала ў сшытку: «Я павешуся» і паказала прысутным у судовай залі. У тэлефанаваньнях з калёніі Алена паведамляла блізкім, што да яе ўжываюць фізычны і псыхалягічны гвалт, пазбавілі ўсіх перадач і спатканьняў, яна рэгулярна атрымлівае пакараньні і знаходзіцца ў прыгнечаным псыхалягічным стане.
Усяго ў сям’і Алены і Сяргея пяцёра дзяцей: Юлія, Карына, Ангеліна, Вольга і Дзяніс. Двое непаўналетнія. 10-гадовую Ангеліну 17 верасьня 2020 году забіралі ў сацыяльны прытулак са школы, хоць муж Алены быў яшчэ на свабодзе, але ён дзяўчынцы айчым. Потым апеку над Ангелінай аформіла хросная маці. Карыну таксама забіралі ў прытулак, потым яна была ў Клецку ў сваякоў.
- У дзень прэзыдэнцкіх выбараў у Беларусі 26 студзеня была вызваленая грамадзянка ЗША Анастасія Нюфэр. Да вызваленьня 26 студзеня зь беларускай турмы імя гэтай жанчыны не гучала ў публічнай прасторы.
Форум