«І мы зноў у Афрыцы. Паглядзіце, як сустракаюць Лукашэнку ў Экватарыяльнай Гвінэі і Кеніі. Як правадыра свабоднага племені. Як лідэра, які нясе выратаваньне. Так, мы ідзём з трактарам, лякарняй і школай. А яшчэ Лукашэнка ідзе зь весткай: канцлягер абавязкова будзе разбураны», — так ахарактарызаваў нядаўні ваяж Лукашэнкі прапагандыст Рыгор Азаронак.
Таваразварот Беларусі з усімі краінамі Афрыкі ў 2021 годзе склаў 580 мільёнаў даляраў. Адзіны раз таваразварот набліжаўся да 1 мільярду даляраў толькі ў 2015 годзе. Экспарт Беларусі ў краіны Афрыкі складае крыху болей за 1% ад агульнай колькасьці.
Для параўнаньня, таваразварот Беларусі зь Літвой у 2021 годзе складаў больш за 1,5 мільярда даляраў.
Для Лукашэнкі гэта ўжо ня першая спроба заваяваць афрыканскі кантынэнт: яшчэ да 2020 году ён рабіў паездкі ў Эгіпет і Судан, на нейкі час гэта давала вынік, але потым супрацоўніцтва ішло на спад. Цяпер стаўка зробленая на Зымбабвэ.
У той жа час галоўнымі эканамічнымі партнэрамі зьяўляюцца краіны, зь якімі не вядзецца актыўнага палітычнага супрацоўніцтва: Марока, Ангола, Уганда і Кот-д’Івуар.
Уплывовымі асобамі ў працы Беларусі ў Афрыцы зьяўляюцца былы памочнік Лукашэнкі ў асабліва важных даручэньнях Віктар Шэйман і бізнэсовец Аляксандар Зінгман.
Свабода паглядзела, як разьвіваліся адносіны Беларусі з рознымі краінамі Афрыкі (краіны разьмешчаныя ў альфабэтным парадку).
Альжыр: татальнае падзеньне пасьля 2020 году
Яшчэ ў 2006 годзе Аляксандар Лукашэнка сустрэўся ў Гаване на саміце Руху недалучэньня з прэзыдэнтам Альжыру Абдэлязізам Бутафлікам. «Я б прапанаваў сустрэцца на высокім узроўні, вылучыць 3-4 кірункі і па іх працаваць», — сказаў тады Лукашэнка.
У Альжыры нават спрабавалі стварыць вытворчасьць беларускіх трактароў. У 2018 годзе ў Менск прылятаў міністар замежных спраў гэтай краіны Абдэлькадэр Мэсахэль. Падчас сустрэчы зь ім Лукашэнка гаварыў, што ўзровень адносін «нельга прызнаць здавальняючым, і ў гэтым ёсьць і наша, і ваша віна».
Да выбараў 2020 году гандаль з Альжырам сапраўды рос. У 2020-м Беларусь прадавала ў Альжыр тавараў на 13 мільёнаў даляраў, а ў 2021 годзе экспарт упаў да 1 мільёну. З Альжыру Беларусь ужо некалькі гадоў не імпартуе нічога.
Ангола: вайсковае супрацоўніцтва?
Лукашэнка ніколі ня быў у Люандзе, прэзыдэнты Анголы таксама ніколі не прыяжджалі ў Менск. Самы высокі візыт адбыўся ў 2017 годзе, калі ў Беларусь прыбыў міністар замежных спраў Анголы Жоржыс Рэбэлу Шыкоці.
«Мы вельмі кепска ведаем Афрыку, але хацелі б працаваць на гэтым пэрспэктыўным кантынэнце», — казаў тады Лукашэнка.
Беларусь і Анголу зьвязваюць даўнія партнэрскія адносіны ў вайсковай сфэры. Яшчэ ў 1993 годзе Беларусь прадала Анголе праз баўгарскую фірму-пасярэдніцу першую партыю ўзбраеньняў. Продажы працягваліся на працягу ўсёй грамадзянскай вайны ў Анголе (да 2002 году), там куплялі старыя танкі, самалёты, артылерыю.
У 2019 годзе ангольскія СМІ пісалі, што іх краіна зацікаўленая ў закупе зброі ў Беларусі на суму ў 175 мільёнаў эўра. Пазьней не напісалі, ці купіла афрыканская краіна ў выніку гэтую зброю.
Апошнія гады гандаль між Беларусьсю і Анголай нязьменна скарачаўся. У 2020 годзе экспарт Беларусі ўпаў да 14 мільёнаў. А вось у 2021 годзе зьнянацку вырас да 88 мільёнаў, адразу на 633%. Такім чынам Ангола стала другім пасьля Марока гандлёвым партнэрам Беларусі ў Афрыцы.
У свой час Беларусь таксама актыўна прадавала ўзбраеньні ў Сьера-Леонэ, Буркіна-Фаса, Самалі і іншыя краіны. Пры гэтым адзначым, што гандаль зброяй, як і некаторымі іншымі таварамі (каштоўнымі камянямі, тытунём, авіятэхнікай) не ідзе ў агульную статыстыку таваразвароту.
Гана: то пад’ёмы, то падзеньні
Паводле ўсіх рэйтынгаў, Гана мае большы за беларускі ВВП. У пэрыяд з 2010-га па 2013 год Гану штогод наведваў памочнік Лукашэнкі ў асаблівых даручэньнях Віктар Шэйман. Лукашэнка ў Гане ніколі ня быў.
У 2011 годзе Беларусь прадала Гане прадукцыі на 33 мільёны даляраў, у 2014-м — ужо на 1,8 мільёна, у 2020-м — на 14,7 млн, а ў 2021-м — на 3,3 млн. У асноўным у Гану Беларусь прадае калійныя ўгнаеньні.
Інтарэс да здабычы золата ў Гане праяўляў бізнэсовец Аляксандар Зайцаў.
Зымбабвэ: актывізаваліся пасьля зрынаньня Мугабэ
На працягу 30 гадоў (1987–2017) Зымбабвэ кіраваў дыктатар Робэрт Мугабэ. Палітолягі нярэдка параўноўвалі рэжымы Лукашэнкі і Мугабэ, але асабістыя стасункі ў іх ня склаліся.
Адносіны між краінамі актывізаваліся толькі з прыходам да ўлады ў Зымбабвэ Эмэрсана Мнангагвы. У 2015 годзе ён пабываў у Беларусі яшчэ ў якасьці віцэ-прэзыдэнта краіны.
У 2019 Мнангава наведваў Менск ужо як прэзыдэнт Зымбабвэ. «Мы бачым вялікі фронт работы для Беларусі і Зымбабвэ», — сказаў тады Лукашэнка.
У студзені 2023 году Лукашэнка наведаў Зымбабвэ, гэта быў ягоны першы візыт у Афрыку на поўдзень ад экватара.
За адносіны Беларусі і Зымбабвэ адказваюць даўні паплечнік Лукашэнкі Віктар Шэйман, а цяпер ужо і ягоны сын Сяргей. А таксама бізнэсовец Аляксандар Зінгман, які зьяўляецца ганаровым консулам Зымбабвэ ў Беларусі. Зінгман больш за 20 гадоў займаецца продажам беларускай тэхнікі ў Афрыцы. У 2021 годзе яго арыштоўвалі амаль на два тыдні ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга.
У 2019 годзе экспарт Беларусі ў Зымбабвэ складаў усяго 0,25 мільёна даляраў. А ўжо праз год — 16,4 млн. Падчас візыту Лукашэнку ў Харарэ гаварылася, што Зымбабвэ купіць у Беларусі сельскагаспадарчай тэхнікі на 66 мільёнаў даляраў, але пакуль не вядома, ці ажыцьцявілася гэтая ўгода.
Па стане на 2021 год Зымбабвэ была толькі на дзявятым месцы ў Афрыцы як гандлёвы партнэр Беларусі.
Кенія: сальда стабільна ў мінусе
У 2018 годзе Беларусь закрыла пасольства ў Этыёпіі і адкрыла ў Кеніі. У сьнежні сёлета Лукашэнка зрабіў кароткі візыт у Найробі, меў сустрэчу з прэзыдэнтам краіны Ўільямам Рута. Было прапанавана стварыць дарожную мапу ў супрацоўніцтве між краінамі.
На працягу ўсіх апошніх гадоў Беларусь стабільна больш купляе ў Кеніі, чым прадае. Апошні раз «у плюсе» Беларусь была ў 2014 годзе. Тады ж быў зафіксаваны найбольшы за ўсе гады экспарт — амаль на 14 мільёнаў даляраў.
Цяпер жа экспарт упаў да 3-5 мільёнаў даляраў. А вось імпарт з Кеніі вырас. У 2018 годзе, напрыклад, ён складаў 46 мільёнаў. Беларусь купляе ў Кеніі садавіну, каву, насеньне, кветкі.
Палітычнае і эканамічнае супрацоўніцтва Беларусі і Кеніі цягам апошняга году сапраўды актывізавалася. Былі сустрэчы на ўзроўні міністраў замежных спраў, праводзілі бізнэс-сустрэчы.
Ня так даўно кенійская прэса пісала пра скандал з закупкамі беларускай сельскагаспадарчай тэхнікі.
Кот д’Івуар: шмат купляюць і прадаюць
Інтарэсы Беларусі ў Кот д’Івуары прадстаўляе пасольства Беларусі ў Нігерыі. Лукашэнка не сустракаўся зь івуарыйскімі палітыкамі. У 2010, 2011, 2012 гадах Кот д’Івуар наведваў Віктар Шэйман.
Калі глядзець дынаміку за апошнія дзесяць гадоў, то найменш Беларусь прадала ў 2014 годзе (на 15,8 мільёна даляраў), а найбольш у 2019-м (на 35,8 млн). Калі параўноўваць зь іншымі краінамі Афрыкі, то гэта стабільна высокія вынікі.
І купляе Беларусь у Кот д’Івуары таксама нямала. Максымум быў у 2016 годзе — 55,6 мільёна. У 2021-м Менск закупіўся ў афрыканскай краіне на 33,2 мільёна.
Беларусь прадае Кот д’Івуару калій і мэталапрадукцыю, купляе ж какаву і каўчук.
Марока: нават няма пасла, пры гэтым галоўны партнэр
Па стане на сярэдзіну 2000-х Марока было адным з галоўных гандлёвых партнэраў Беларусі ў Афрыцы. Тым ня менш у Лукашэнкі на працягу апошніх дзесяцігодзьдзяў не было ніякіх кантактаў з мараканскімі ўрадоўцамі, а тым больш з каралём краіны.
Больш за тое, на сёньняшні дзень Беларусь ня мае пасла ў Марока, нават па сумяшчальніцтве. Інтарэсы нашай краіны прадстаўляе консульства ў Касаблянцы, якое ўзначальвае грамадзянін Марока Салах ад-Дын Абульгалі. Консульства знаходзіцца ў падначаленьні ўпраўленьня Афрыкі і Блізкага Ўсходу МЗС.
Пры гэтым Марока ў 2021 годзе стала галоўным гандлёвым партнэрам Беларусі ў Афрыцы. Таваразварот склаў 104 мільёны даляраў. Марока ўваходзіць у невялікі сьпіс афрыканскіх краінаў, у якія Беларусь ня толькі экспартуе, але і імпартуе адтуль. Найперш фасфаты для Гомельскага хімзаводу.
Нігерыя: рэзкае зьніжэньне
У 2011 годзе Беларусь адкрыла сваё пасольства ў Абуджы. Нігерыя — гэта першая краіна Афрыкі і пятая краіна ў сьвеце ў колькасьці насельніцтва. Нігерыя мае вялікія запасы розных карысных выкапняў. Паводле рэйтынгу МВФ, Нігерыя мае самы вялікі ВВП сярод усіх краін Афрыкі.
Міністар Уладзімер Макей наведваў Нігерыю ў 2014 годзе. Сярод удзельнікаў дэлегацыі былі прадстаўнікі МАЗ, МТЗ і іншых прадпрыемстваў.
Да 2019 году Беларусь традыцыйна някепска гандлявала зь Нігерыяй. Экспарт у гэтую краіну Афрыкі даходзіў да 31 мільёна даляраў, але потым пайшло рэзкае зьніжэньне: 2019 год — 9,5 мільёна; 2020 — 6,3 млн; 2021 — 5,6 млн.
Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка: няма палітычнай супрацы, але стабільны гандаль
Пасольства Беларусі ў Прэторыі дзейнічае з 2000 году. Ні Лукашэнка ніводнага разу ня быў у ПАР, ні кіраўнікі афрыканскай краіны не прыяжджалі ў Менск. Міністар замежных спраў Беларусі (на той момант гэта быў Уладзімер Макей) апошні раз наведваў ПАР у далёкім ужо 2014 годзе.
Нягледзячы на амаль поўную адсутнасьць супрацоўніцтва на палітычным узроўні гандаль з ПАР працягвае расьці. Калі ў 2016 годзе экспарт Беларусі складаў усяго 3,3 мільёна даляраў, то па стане на 2021 год ужо 22,8 мільёна.
Судан: усё абвалілася пасьля адхіленьня ад улады Аль-Башыра
Яшчэ ў 2004 годзе Менск наведваў прэзыдэнт Судану Амар аль-Башыр. Кіраўнік Судану казаў, што яго краіна багатая на рэсурсы і мае патрэбу ў найноўшых тэхналёгіях, а таксама будаўніцтве эканамічных аб’ектаў.
За час кіраўніцтва Аль-Башыра ў Судане адбывалася грамадзянская вайна, якая скончылася аддзяленьнем Паўднёвага Судану; адбываўся ўзброены канфлікт у Дарфуры. У 2008 годзе Міжнародны крымінальны суд выдаў ордэн на арышт аль-Башыра за генацыд у Дарфуры. Ён быў першым дзейным кіраўніком краіны, супраць якога прымянялася міжнародная юстыцыя.
У 2017 годзе ўжо Лукашэнка наведаў Судан. А ў 2018 годзе аль-Башыр яшчэ раз прыляцеў у Менск. У 2019 годзе аль-Башыр быў зрынуты ў выніку вайсковага перавароту і арыштаваны.
Менавіта на 2019 год прыпаў найбольшы паказьнік экспарту Беларусі ў Судан — амаль 27 мільёнаў даляраў. Праз год гэты паказьнік упаў да 9,5 мільёна, а праз два — да 4,2 млн. Цяпер Судан нават выпаў зь першай дзясяткі партнэраў Беларусі ў Афрыцы.
Уганда: добрыя вынікі без палітычнай супрацы
Угандай з 1986 году кіруе Ёвэры Мусэвэні. У 2000 годзе ён прылятаў у Менск. Сам Лукашэнка ў Кампале ніколі ня быў, хаця атрымліваў запрашэньні. Супрацоўніцтва між урадамі таксама не складваецца.
Палітычныя рэжымы ў Беларусі і Ўгандзе нярэдка параўноўвалі аналітыкі і палітыкі. Напрыклад, нядаўна гэта рабіў былы дырэктар Парку высокіх тэхналёгій Валер Цапкала.
Пры адсутнасьці кантактаў на высокім узроўні Беларусь прадала Ўгандзе прадукцыі на 28 мільёнаў, за год да гэтага — на 36 млн. І гэта сапраўды значны посьпех, бо ў 2013 годзе экспарт ва Ўганду складаў усяго 0,04 мільёна даляраў.
Эгіпет: падзеньне экспарту ў тры зь лішнім разы
На сайце МЗС Эгіпет названы ў пераліку прыярытэтных партнэраў Беларусі ў Афрыцы і Блізкім Усходзе. Пасольства Беларусі ў Каіры адкрылася яшчэ ў 1997 годзе. Лукашэнка лятаў у Эгіпет тройчы — у 1998, 2017 і 2020 гадах.
«Лукашэнка паставіў задачу траціну ўсяго беларускага экспарту накіраваць на краіны так званай далёкай дугі. У гэтым пляне Афрыка да гэтага часу заставалася ня тое каб па-за полем зроку, але асаблівых прарываў на гэтым кірунку не назіралася», — пісала газэта Адміністрацыі прэзыдэнта «Беларусь сегодня» па выніках візыту Лукашэнкі ў Каір.
Максымальны экспарт Беларусі ў Эгіпэт прыпаў на 2014 год — 134 мільёны даляраў. Станоўчае сальда тады складала 111 мільёнаў даляраў. На 2021 год экспарт Беларусі ў Эгіпэт склаў 41,77 мільёна даляраў, што менш у тры зь лішнім разы ў параўнаньні з 2014 годам.
На сайце МЗС напісана, што Беларусь у асноўным экспартуе ў Афрыку прадукцыю БМЗ, МТЗ, МАЗ, «Амкадора», «Белнафтахіму».
Экватарыяльная Гвінэя: нават няма ў статыстыцы
Лукашэнка абмяняўся візытам з прэзыдэнтам Экватарыяльнай Гвінэі Тэадора Аб’янгам Нгемам Мбасога (кіруе краінай з 1979 году).
У апошніх статыстычных зборніках пра гандаль Беларусі з краінамі сьвету нават няма ніводнага радка пра супрацу з Экватарыяльнай Гвінэяй.
Этыёпія: блізіцца да нуля
Калісьці Беларусь мела паўнавартаснае пасольства ў Адыс-Абэбе, але закрыла яго ў 2018 годзе. На высокім дзяржаўным узроўні супрацоўніцтва ніколі не было. Лукашэнка не сустракаўся з прэзыдэнтамі Этыёпіі, не было спатканьняў і між міністрамі замежных спраў.
Пры гэтым экспарт Беларусі ў Этыёпію ў 2015 годзе склаў 11,7 мільёна даляраў. У 2021 годзе ён упаў да 0,7 млн.
«Проста мізэр»
Старшая навуковая супрацоўніца дасьледчага цэнтру Beroc Анастасія Лузгіна кажа, што беларускі экспарт у краіны Афрыкі складае «проста мізэр».
«Паводле афіцыйных заяваў, летась беларускі экспарт у краіны Афрыкі склаў каля 200 мільёнаў даляраў пры агульным экспарце ў 30 мільярдаў. Самы ўдалы год у гандлі быў у 2019 годзе, тады экспарт склаў 410 мільёнаў. Увесь таваразварот ніводнага разу нават не складаў мільярда даляраў», — расказвае Лузгіна.
Па словах экспэрткі, сытуацыя з гандлем з краінамі асабліва не разьвіваецца цягам апошніх гадоў.
«Дадатковую праблему складаюць санкцыі. Літва адмовілася перавозіць беларускія тавары праз свае пасты — гэта ўскладніла лягістыку ў краіны Афрыкі. Адным з асноўных тавараў, што пастаўляліся туды, быў калій. Ёсьць таксама праблемы ў разьліках у далярах і эўра. Мы бачым, што прагрэсу няма ў гандлі з афрыканскімі краінамі, нават пагаршэньне сытуацыі».
Што тычыцца далейшых пэрспэктываў гандлю з афрыканскім кантынэнтам, то тут Анастасія Лузгіна таксама ня бачыць асабліва нічога добрага для беларускіх уладаў.
«Трэба разумець, што краіны Афрыкі далёка, лягістыка складаная. Апроч усяго гэтага, на сёньня ў супрацоўніцтве з афрыканскімі краінамі зацікаўленыя і Расея, і Кітай, і Эўразьвяз. Гэта вялікі рынак, які будзе разьвівацца, заняць сваю нішу. Беларусі будзе цяжка тут канкураваць, тым больш на краіну накладзеныя санкцыі. Урад хоча павялічыць пастаўкі ў Афрыку ў 2,5 раза, але гэта таксама мала. Прарвацца на гэты рынак у Беларусі наўрад ці атрымаецца», — падсумоўвае Анастасія Лузгіна.
