Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Бяляцкі — гэта і ёсьць Беларусь. Уражаньні ад нобэлеўскай лекцыі


На цырымоніі ўзнагароджаньня, Осла, 10 сьнежня 2022 году
На цырымоніі ўзнагароджаньня, Осла, 10 сьнежня 2022 году

Нобэлеўская лекцыя Натальлі Пінчук ад імя яе зьняволенага мужа Алеся Бяляцкага магла б прагучаць (а часам здавалася, што і прагучала) адна, бязь лекцыяў Мэмарыялу і Ўкраінцаў.

Здавалася, бо ўсе лекцыі былі пра іншае і настолькі самадастатковыя, што тэматычна і стылістычна амаль не перасякаліся, быццам падкрэсьліваючы, што гэта тры асобныя прэміі, а не адна.

Украінка казала пра бяду сваёй краіны і правы чалавека, а Мэмарыял... Пры ўсёй павазе да Мэмарыялу мне падумалася, што Расея — унікальная краіна, якая адначасова разьвязала вайну і атрымала прэмію міру. Ніякую іншую краіну ў такой сытуацыі ўявіць немагчыма. Чымсьці гэта нагадвала знакамітыя званкі Макрона Пуціну... Мэмарыял даказваў, што Расея і яе насельніцтва — гэта рознае.

Натальля выканала сваю ролю бездакорна, у поўнай адпаведнасьці з цырыманіялам і чаканьнямі публікі ў залі. Трэба падкрэсьліць, што у такой сытуацыі кожнае адхіленьне ад рытуалу можа ўспрымацца як прафанацыя ці нэафіцтва, а нэафіцтва непазьбежна наводзіць на думку пра выпадковасьць ляўрэата і памылку ў яго выбары. Вось чаму такая важная адпаведнасьць Натальлі і таго, што яна казала, гэтай залі, гэтай публіцы і гэтаму рытуалу. Такім чынам Алесь Бяляцкі цалкам паўнавартасна ўступіў у статус ляўрэата Нобэлеўскай прэміі міру — як галоўнай узнагароды за дзейнасьць на карысьць чалавечай цывілізацыі.

Едучы на супольны прагляд цырымоніі ў Беларускім Доме ў Вільні, я думаў пра тое, што ў Літве першую ролю ў абароне правоў чалавека выконвае дзяржава. Яна адказная за жыцьцё і бясьпеку, свабоду і ідэнтычнасьць грамадзян. У літоўцаў рэальна ёсьць свая дзяржава. У Беларусі першую ролю ў гэтай справе выконваюць праваабаронцы, якіх за гэта садзяць у турмы і вымушаюць пакінуць краіну. У беларусаў сёньня сваёй дзяржавы няма. Дакладней, сваю дзяржаву ўвасабляе грамадзянская супольнасьць, праваабаронцы і, як сымбаль, Алесь Бяляцкі.

Мне згадалася колішняя мая перадача (25 гадоў таму), у якой мы з усіх бакоў разглядалі Нобэля для беларусаў — значэньне, кандыдатаў, шанцы... Сярод удзельнікаў былі Ўладзімер Арлоў, Зянон Пазьняк, Аляксандар Лукашук... І Лукашук, між іншага, заўважыў, што для беларусаў Нобэль — гэта Чарнобыль наадварот.

Сёньня, бадай, не такая ўжо вострая тэма Чарнобыля, на першым пляне — масавы тэрор рэжыму супраць грамадзян. І таму Нобэль — гэта дыктатура наадварот. Бяляцкі — гэта Лукашэнка наадварот. Апошні, дарэчы, мае Шнобэлеўскую прэмію. Таму наш Нобэль — гэта Шнобэль наадварот.

У прамове Натальлі Пінчук не было мэтафар, «кідкіх пасажаў», як заўважыў Пётра Садоўскі. І гэта добра, адпаведна і канструктыўна. Лекцыя зразумелымі для ўсяго сьвету словамі расказвала пра нас, беларусаў, пра тое, што мы перажываем сёньня, чаго хочам і чаго дамагаемся. І кожны чалавек на кожным кантынэнце зь лёгкасьцю засвойваў інфармацыю пра нашу краіну, яе людзей і іхныя пакуты. Былі б там хітраспляценьні думкі ці стылю — гэта маглі б ацаніць інтэлектуалы, даведаўшыся такім чынам пра Натальлю і Алеся, але не пра беларускі народ, захоплены ў шчэлепы русыфікацыі. Цяпер жа ўсе зразумелі, што Беларусь у турме і што Бяляцкі — гэта і ёсьць сугучная ягонаму імені Беларусь.

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG