Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Унівэрсытэт для Колі Лукашэнкі. Куды прыстройваюць вучыцца сваіх дзяцей постсавецкія дыктатары


Куды пойдзе вучыцца беларускі выпускнік нумар адзін 2022 году Мікалай Лукашэнка, уручаць атэстат і залаты мэдаль якому прыяжджаў на мінулым тыдні асабіста міністар адукацыі?

Па тым, у якім унівэрсытэце апынецца празь некалькі тыдняў Лукашэнка-малодшы, у значнай ступені можна будзе меркаваць, якую будучыню рыхтуе яму бацька.

Верагодна, што месцам навучаньня Лукашэнкі-малодшага стане біяфак Белдзяржунівэрсытэту.

Хто ня здрадзіць, апроч сына?

Лукашэнка шмат разоў заяўляў і кляўся, што ягоныя дзеці ніколі ня будуць прэзыдэнтамі, што ён ні ў якім разе не зьбіраецца перадаваць уладу ў спадчыну сынам. Але гэтаксама ён шмат разоў запэўніваў, што «наеўся прэзыдэнцтва» — на працягу апошніх прынамсі дваццаці год (Ад «Я ўжо ўлады наеўся столькі, што вам і ня сьнілася» (2002) да «Я ўжо напрацаваўся, наеўся гэтай прэзыдэнцкай долі і не трымаюся, учапіўшыся за гэтае крэсла пасінелымі пальцамі» (2020).

Мітрапаліт Веніямін Аляксандар і Мікалай Лукашэнкі. Жыровіцкі манастыр, 2021
Мітрапаліт Веніямін Аляксандар і Мікалай Лукашэнкі. Жыровіцкі манастыр, 2021

Цана гэтых клятваў і гэтых запэўніваньняў прыкладна аднолькавая. Досьвед 28 апошніх год паказвае: улады ён, можа, і наеўся, але адыходзіць ад багата накрытага ўладнага стала і адрываць пасінелыя пальцы ад прэзыдэнцкага крэсла зусім не зьбіраецца. І ягоныя ранейшыя заявы пра тое, што ні ў якім разе ня будзе перадаваць уладу сынам — «Я не хачу, каб мае дзеці былі ў Беларусі прэзыдэнтамі. Я наеўся, і маім дзецям празь мяне хапіла гэтага прэзыдэнцтва» (2010) і «Ніводзін мой сын прэзыдэнтам у Беларусі ня будзе пасьля мяне» (2021) — успрымаюцца сёньня толькі як какецтва пажылога дыктатара.

У рэальнасьці гарантаваць дыктатару адносна спакойную старасьць і пасьмяротнае ўшанаваньне можа толькі роднае дзіця, — калі яму своечасова перадаць у спадчыну неабмежаваную ўладу. На вачах у Лукашэнкі на постсавецкай прасторы за мінулыя чвэрць стагодзьдзя разгортваліся некалькі такіх гісторый з роднасна блізкімі яму дыктатарскімі рэжымамі. І ён, напэўна ж, зрабіў з убачанага адпаведныя высновы. Асабліва пасьля 2020 году, калі і свой ранейшы адносна мяккі аўтарытарны рэжым перарабіў у паўнавартасную дэспатыю ўсходняга кшталту.

Ніязавы і Бердымухамедавы, Назарбаевы і Аліевы

Туркмэнскі дэспат Сапармурат Ніязаў, як вядома, быў пры жыцьці абвешчаны «Туркмэнбашы Вялікім», пажыцьцёвым правадыром, шасьціразовым Героем Туркмэністану. Па ўсёй Туркмэніі яму было пастаўлена больш за 14 тысяч помнікаў і бюстаў, у тым ліку вялікая залатая статуя ў цэнтры Ашгабату, якая дзякуючы хітраму мэханізму няспынна паварочвалася тварам усьлед за сонцам. Ніязаў раптоўна памёр у 2006 годзе ва ўзросьце 64 гадоў, не пасьпеўшы перадаць уладу дзецям.

Кветкі да помніка Ніязаву ў Ашгабаце
Кветкі да помніка Ніязаву ў Ашгабаце

Ужо празь некалькі месяцаў пасьля ягонай сьмерці помнікі і бюсты спакваля пачалі зьнікаць з вуліц і плошчаў. Потым дайшла чарга і да залатой статуі ў цэнтры сталіцы. Вывучэньне «бесьсьмяротнай і найвялікшай з кніг усіх часоў» «Рухнамы» перастала быць абавязковым і паўсюдным. Партрэты Туркмэнбашы зьніклі з будынкаў, вуліц, плошчаў, падручнікаў і купюр нацыянальнай валюты. А дзеці самога Ніязава не рызыкуюць вяртацца на радзіму з Заходняй Эўропы.

Новы правадыр Туркмэністану Гурбангулы Бердымухамедаў (афіцыйны тытул — «Аркадаг», што значыць апякун, абаронца) паступова выцесьніў з падуладнай дзяржавы амаль усе атрыбуты культу асобы Ніязава, замяніўшы іх на атрыбуты ўласнага культу. Уключна з узьвядзеньнем у сталіцы ўласнай коннай статуі вышынёй 21 мэтар, пакрытай 24-каратным золатам. Але, не без падстаў пабойваючыся, што з гэтай статуяй нашчадкі паступяць гэтак жа, як сам ён — са статуяй Туркмэнбашы, прадбачліва перадаў уладу сёлета ў лютым уласнаму сыну Сердару.

Сердар Бердымухамедаў на фоне партрэта бацькі Гурбангулы
Сердар Бердымухамедаў на фоне партрэта бацькі Гурбангулы

Дарэчы, адразу пасьля таго, як убачыў, што адбылося ў студзені ў Казахстане, дзе Елбасы (Назарбаеў), хоць і надзяліў другой па значнасьці пасадай у дзяржаве дачку Дарыгу, але фармальна перадаў трон чалавеку не са сваёй сям’і. І што ў выніку атрымаў? У Дарыгі пасаду адабралі, іншых сваякоў «раскулачылі», імя самога «Елбасы» выкрасьлілі з Канстытуцыі, зносяць прыжыцьцёвыя помнікі і ня сёньня-заўтра пераймянуюць Нурсултан назад у Астану...

Гейдар Аліеў зь сям'ёй. Цяперашні прэзыдэнт Азэрбайджану Ільхам Аліеў крайні справа, 1983 год
Гейдар Аліеў зь сям'ёй. Цяперашні прэзыдэнт Азэрбайджану Ільхам Аліеў крайні справа, 1983 год

Затое на супрацьлеглым ад Туркмэністану беразе Касьпія — зусім іншы прыклад. Гейдар Аліеў пасьпеў своечасова перадаць трон сыну Ільхаму. І вось ужо дваццаць год ва ўсім Азэрбайджане паўсюль узводзяцца помнікі, адкрываюцца музэі, усяляк узвышаецца і праслаўляецца памяць пра слаўныя справы бацькі і пачынальніка клана і дынастыі правадыроў незалежнага Азэрбайджану Аліевых. Вось дзе ўзорнае захаваньне памяці і працяг справы першага прэзыдэнта краіны. Але ці зрабіў бы гэта нехта іншы, апроч уласнага сына?

Куды прыстройвалі сваіх дзяцей постсавецкія дыктатары?

Партыйныя намэнклятуршчыкі ў Савецкім Саюзе імкнуліся прыстроіць сваіх дзяцей з прыцэлам на намэнклятурную чыноўніцкую будучыню. І чым вышэйшага рангу быў кіраўнік — тым на больш прэстыжную маскоўскую ВНУ быў прыцэл. Па-за канкурэнцыяй тады лічылася адзіная ў СССР вышэйшая школа, дзе рыхтавалі дыпляматаў — МГИМО. У выпускнікоў кшталту Аляксандра Лукашэнкі ўзору 1971 году шанцаў трапіць туды фактычна не было. Каб падаць дакумэнты ў МГИМО, абітурыент павінен быў здабыць рэкамэндацыю абкаму партыі, узгодненую з КДБ. Атрымаць яе без высокай пратэкцыі было амаль немагчыма. Таму студэнтамі МГИМО станавіліся пераважна дзеці высокапастаўленых партыйных і савецкіх начальнікаў. Ільхам Аліеў, напрыклад, паступіў у МГИМО ў 1977 годзе нават у 15-гадовым узросьце (ягоны бацька тады ўжо быў першым сакратаром ЦК кампартыі Азэрбайджану).

Дзеці Сапармурата Ніязава вучыліся ў 80-я і на пачатку 90-х таксама ў Расеі (дачка Ірына — у МДУ, сын Мурад скончыў Дыпляматычную акадэмію МЗС Расеі). Іхны бацька на той час займаў высокія пасады ў партыйным кіраўніцтве Туркмэнскай ССР.

Старэйшыя дочкі Назарбаева, якія скончылі яшчэ савецкія школы, таксама выправіліся на вучобу ў Маскву: Дарыга — у МДУ, Дзінара — у Маскоўскі тэатральны інстытут. (Бацька ў той час займаў ключавыя пасады ў кіраўніцтве Казаскай ССР).

Але гэта — старэйшыя дзеці, з савецкага мінулага, калі нават для самай высокапастаўленай намэнклятуры навучаньне ў Маскве было «стольлю» магчымасьцяў. Калі колішнія сакратары ЦК саюзных рэспублік сталі паўнаўладнымі аўтарытарнымі лідэрамі самастойных дзяржаў — і магчымасьці, і геаграфія значна пашырыліся.

Алія Назарбаева
Алія Назарбаева

Малодшая дачка Назарбаева, Алія, у 90-я гады вучылася на факультэце міжнародных адносін у Рычмандзкім унівэрсытэце ў Лёндане і на факультэце міжнародных адносін Унівэрсытэту Джорджа Вашынгтона ў ЗША. Пераважна ў Швайцарыі і Вялікай Брытаніі вучыліся дочкі Ільхама Аліева. Гурбангулы Бердымухамедаў, пасьля таго як стаў пераемнікам Туркмэнбашы, выправіў свайго сына (і цяперашняга прэзыдэнта) Сердара спачатку па інэрцыі — у Дыпляматычную акадэмію МЗС Расеі, потым — у Жэнэўскі цэнтар палітыкі бясьпекі. (Адметна, што, пакуль бацька ня быў на вяршыні ўлады, Сердар атрымліваў веды ўсяго толькі ў Ашгабацкім сельгасунівэрсытэце).

Дэспат з брытанскім дыплёмам

Цікава, што іншыя (не постсавецкія) дыктатары, якія рыхтавалі сваіх дзяцей для спадчыннай перадачы ўлады, выпраўлялі іх атрымліваць адукацыю, як правіла, у элітныя школы і прэстыжныя заходнія ўнівэрсытэты.

Сыны дыктатараў — амаль спрэс выпускнікі дыпляматычных акадэмій і ўнівэрсытэтаў, адмыслоўцы ў буйным бізнэсе і міжнародных адносінах. І вось якая дзіўная адметнасьць. Нават атрымаўшы адукацыю ў найлепшых ВНУ Захаду, дасканала вывучыўшы мадэлі эканомікі і кіраваньня дэмакратычных дзяржаў, шмат гадоў пражыўшы ў свабодных грамадзтвах — дзеці дыктатараў станавіліся вернымі прадаўжальнікамі дыктатарскай справы бацькоў. Прыйшоўшы да ўлады, яны капіявалі палітыку і стыль жыцьця сваіх саноўных папярэднікаў.

Башар Асад і Ўладзімір Пуцін, 2015
Башар Асад і Ўладзімір Пуцін, 2015

У Міжнароднай школе ў Бэрне вучыўся патомны паўночнакарэйскі дэспат Кім Чэн Ын. У Лёндане вывучаў мэдыцыну сырыйскі дыктатар Башар Асад, які атрымаў уладу з рук свайго бацькі, пажыцьцёвага прэзыдэнта Хафеза Асада. Тры гады атрымліваў адукацыю ў Парыжы будучы правадыр камбаджыйскіх «чырвоных кхмэраў» і адзін з самых крывавых дыктатараў сучаснасьці Пол Пот.

А сын эксцэнтрычнага лібійскага дыктатара Муамара КадафіСэйф аль-Іслам — у знакамітай Лёнданскай школе эканомікі абараніў дысэртацыю на тэму «Роля грамадзянскай супольнасьці ў дэмакратызацыі інстытутаў міжнароднага рэгуляваньня». Праўда, перадаць яму ўладу бацька-дыктатар не пасьпеў: быў зрынуты і закатаваны паўстанцамі ў 2011 годзе.

«Яму няма чаго рабіць у ВНУ»

Аляксандар Лукашэнка ня раз хваліўся надзвычайнымі здольнасьцямі сына ў музыцы, хіміі, біялёгіі. Апошні раз у інтэрвію расейскаму прапагандысту Салаўёву 4 лютага г.г. расказваў: «Адмыслоўцы, якія тэстуюць яго часта (я прашу Акадэмію навук) кажуць, што ён ужо ВНУ скончыў, яму няма чаго рабіць у ВНУ».

— Вы бачыце яго навукоўцам? — удакладніў прапагандыст.

— Я, шчыра кажучы, ніяк яго ня бачу, — асьцярожна адказаў Лукашэнка.

Магчыма, і сапраўды здарыцца неверагоднае і мы ў хуткім часе ўбачым Мікалая Лукашэнку сярод навучэнцаў Гнесінкі і пачуем, як ён грае на фартэпіяна ў Канцэртнай залі Чайкоўскага. Альбо ён можа зьявіцца ў сьпісе студэнтаў хімфаку ці біяфаку БДУ альбо Маскоўскага ўнівэрсытэту. Але чамусьці інтуіцыя падказвае, што найбольш верагодна ўсё ж заўважыць яго неўзабаве сярод першакурсьнікаў МГИМО. Або дзе-небудзь у прэстыжным унівэрсытэце ці элітным каледжы Швайцарыі, дзе пад чужым імем і прозьвішчам ён будзе вывучаць усё тыя ж міжнародныя адносіны і мастацтва дзяржаўнага кіраваньня. Па-іншаму ў дзяцей дыктатараў здараецца вельмі рэдка.

Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG