Выканаўчы дырэктар грамадзкай арганізацыі «Экаклюб» Андрэй Мартынюк, украінскі экспэрт з гораду Роўна, дзе таксама ёсьць АЭС, мяркуе, што самая вялікая пагроза, якая існуе ў Чарнобылі, — гэта так званыя «басэйны вытрымкі».
«Калі працуе рэактар, пастаянна адбываецца рэакцыя, і са сьвежага ядзернага паліва атрымліваецца адпрацаванае. І хоць непрафэсіяналу можа здавацца, што яно менш небясьпечнае, гэта ня так. Насамрэч адпрацаванае мае ў тысячы разоў большую небясьпеку, чым сьвежае.
Калі мы бачым часам у мульціках, як ад радыяцыі адбываецца „сьвячэньне“, — яно ад адпрацаванага ядзернага паліва, якое зьяўляецца сыравінай для вытворчасьці ядзернай зброі. І гэта адпрацаванае ядзернае паліва павінна гадамі захоўвацца ў басэйнах вытрымкі, пакуль у ім істотна ня зьнізіцца ўзровень радыяцыі ў выніку радыяактыўнага распаду. У гэтых „басэйнах вытрымкі“ пастаянна павінен падтрымлівацца пэўны ўзровень дастаткова халоднай вады, каб так званыя паліўныя зборкі, ТВЭЛы, не награваліся і не распраўляліся. Менавіта для гэтага патрэбна нармальнае энэргазабесьпячэньне».
А на Чарнобыльскай АЭС супрацоўнікі вымушаныя ўключаць аварыйныя дызэль-генэратары для падтрымкі ўсіх сыстэм бясьпекі.
«Прабачце, што не магу вас суцешыць»
Экспэрты даюць розныя ацэнкі рызыкаў у выпадку, калі спыніцца энэргазабесьпячэньне, кажа Андрэй Мартынюк. І прыводзіць прыклад: адмыслоўцы МАГАТЭ сказалі, што ня будзе ніякіх дастаткова сур’ёзных інцыдэнтаў з радыяактыўнымі выкідамі. А ягоная калега, экспэртка Вольга Кашарна з Кіева, апублікавала цытаты са справаздачы па бясьпецы гэтага сховішча ядзерных адкідаў, дзе наўпрост напісана, што ў выпадку адключэньня энэргазабесьпячэньня спачатку вада нагрэецца, потым выпарыцца, і магчымыя два вельмі небясьпечныя сцэнары.
«Прабачце, што не магу вас суцешыць, але магчымыя такія два сцэнары.
Першы: адбудзецца назапашваньне вадароду ў выніку ядзерных і хімічных рэакцый (найперш хімічных), і можа адбыцца выбух вадароду, як гэта здарылася на Фукусіме.
Другі сцэнар больш страшны. У гэтай справаздачы пазначана, што пры выпарэньні вады і расплаўленьні ядзернага паліва можа адбыцца самаадвольная ланцуговая ядзерная рэакцыя. І гэты сцэнар магчымы.
Прасьцей кажучы, нават калі вада выпарыцца і вадародны выбух не адбудзецца, то магчымы ядзерны выбух у выніку таго, што гэтае паліва расплавіцца, і такім чынам будзе сфармаваная ядзерная бомба».
«Заявы Лукашэнкі і расейскіх акупантаў праверыць цяжка»
Ва Ўкраіне ёсьць Дзяржаўная інспэкцыя ядзернага рэгуляваньня, — незалежны орган, які займаецца наглядам, сярод іншага, за атамнымі станцыямі. Аднак цяпер у гэтай інспэкцыі няма дадзеных ад датчыкаў па радыяактыўных узроўнях, фоне, кажа Андрэй Мартынюк.
«Аднак калі пачалася вайна, то, паводле інфармацыі гэтай інспэкцыі, радыяактыўны фон павысіўся: магчыма, з прычыны праходжаньня цяжкой вайсковай тэхнікі. Дакладна сказаць, што адбываецца цяпер на ЧАЭС, на жаль, немагчыма. Заявы Лукашэнкі і расейскіх акупантаў пра тое, што яны нібыта аднавілі энэргазабесьпячэньне, таксама праверыць цяжка. Таму што падключэньне з боку Беларусі не пацьверджана Інспэкцыяй ядзернага рэгуляваньня і нацыянальнай кампаніяй „Укренерго“. Цяпер туды падвезьлі дызэльнае паліва, каб працягнуць аварыйнае энэргазабесьпячэньне басэйна вытрымкі. На дадзены момант аднаўленьне энэргазабесьпячэньня вядзецца пад наглядам альбо сіламі супрацоўнікаў МАГАТЭ», — паведаміў Андрэй Мартынюк.
«Ня дай божа, ракета прамажа ці яе саб’юць, і яна ўпадзе на АЭС — наступствы непрадказальныя»
Андрэй Мартынюк лічыць, што неабходныя калясальныя высілкі, каб расейцы перасталі выкарыстоўваць ядзерныя аб’екты як сродкі абароны.
«Расейскія акупанты і на тэрыторыі Чарнобыльскай АЭС, і на Запароскай АЭС разьмяшчаюць тэхніку і жывую сілу, магчыма, лічачы, што ў кірунку атамных станцый страляць ня будуць. Гэта, на мой погляд, ядзерны тэрарызм. Яго неабходна спыніць міжнароднымі высілкамі.
Непадалёк ад Ровенскай АЭС быў нанесены ракетны ўдар, на адлегласьці ў некалькі дзясяткаў кілямэтраў. І калі, ня дай божа, ракета прамажа ці яе саб’юць, і яна ўпадзе на АЭС, наступствы непрадказальныя, невядомыя.
Бо ніводзін украінскі блёк, ніводзін камэрцыйны атамны блёк у сьвеце не разьлічаны на абарону ад ракеты „Іскандэр“ ці якойсьці іншай», — кажа Андрэй Мартынюк.
- Ва Ўкраіне працуюць чатыры АЭС з 15 энэргаблёкамі. Запароская АЭС з 6 энэргаблёкамі — найбуйнейшая ў Эўропе. Таксама працуюць Ровенская, Хмяльніцкая, Паўднёва-Ўкраінская АЭС. На тэрыторыі краіны знаходзіцца і Чарнобыльская АЭС.
Вайна Расеі супраць Украіны
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам. Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы пачалі бамбаваць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- 17 лістапада Джо Байдэн зьняў абмежаваньні на нанясеньне ўдараў амэрыканскай дальнабойнай зброяй па тэрыторыі Расеі.
- З прыходам да ўлады ў ЗША Дональда Трампа рэзка актывізавалася тэма магчымых мірных перамоваў. Прэзыдэнт ЗША абнавіў свае патрабаваньні да эўрапейскіх краінаў-сяброў NATO павялічваць выдаткі на абарону. Таксама палітык заявіў, што хоча, каб Украіна дала Злучаным Штатам кантроль за сваімі радовішчамі рэдказямельных выкапняў у абмен на фінансавую падтрымку яе ваенных дзеяньняў супраць Расеі.
- У ноч на 14 лютага Расея бесьпілётнікам атакавала Чарнобыльскую АЭС, на саркафагу над разбураным у 1986-м пры чарнобыльскай катастрофе энэргаблёку пачаўся пажар, які ня могуць патушыць некалькі дзён.
- 12 лютага 2025 Трамп пагутарыў па тэлефоне з Пуціным, і 18 лютага 2025 году ў Эр-Рыядзе (Саудаўская Арабія) пачалася двухбаковая сустрэча з удзелам дзяржаўнага сакратара ЗША Марка Рубіё і кіраўніка МЗС Расеі Сяргея Лаўрова. Украіна на перамовы не запрошаная. Перад гэтым у Мюнхэне (Нямеччына) і Парыжы (Францыя) адбыліся, адпаведна, канфэрэнцыя па бясьпецы і саміт вядучых краінаў ЭЗ, але на іх так і ня выпрацавалі пляну доўгатэрміновай падтрымкі Ўкраіны. Акрамя таго, Вугоршчына — сябра Эўразьвязу, NATO і пры гэтым ляяльная да Расеі — дыстанцыявалася ад абмеркаваньня далейшай вайсковай дапамогі Кіеву, абвінаваціўшы іншыя краіны ў падбухторваньні далейшай вайны.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
