Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Сацыёляг Вардамацкі: Аб’ём панікі адваротна прапарцыйны абʼёму інфармацыі


Якая грамадзкая рэакцыя на пандэмію каранавірусу? Чаму Лукашэнка кажа, што пандэмія — адно «псыхоз»?

На гэтыя пытаньні адказвае Свабодзе сацыёляг, кіраўнік Беларускай аналітычнай майстэрні, прафэсар Андрэй Вардамацкі.

Сьцісла:

  • Людзі параўноўваюць сытуацыю ў іншых краінах, у тым ліку і ў суседніх, з беларускай
  • Прадказаньне інфапалiтыкi у нас – лёгкая справа. Заўсёды дзьве стадыi: першая – зьявы няма, другая – зьява пад кантролем
  • У розных сыстэмах розная хуткасьць прыняцьця рашэньняў. У нас яна павольная
  • Калі ў 1962 годзе можна было схаваць факт навачэркаскага расстрэлу, то цяпер нават адну сьмерць схаваць немагчыма
  • На Захадзе кожны палітык разумее, што яго рашэньне адабʼецца на ягоным палітычным лёсе, на ягонай карʼеры, iмгненна
  • Трамп ужо зрабіў два крокі, у нас ня зроблена ніводнага
Андрэй Вардамацкі
Андрэй Вардамацкі

— Расейскі Лявада-цэнтар на пачатку сакавіка правёў апытаньне пра стаўленьне расейцаў да эпідэміі. Паводле дадзеных гэтага дасьледаваньня, амаль траціна расейцаў 20 дзён таму адказалі, што баяцца заразіцца новым каранавірусам. Пры гэтым 33% былі дакладна ўпэўненыя ў сваёй абароненасьці, а яшчэ 35% «хутчэй не асьцерагаліся» вірусу.

Толькі адзін з шасьці чалавек прызнаўся, што ніяк не зьмяніў свае звычкі. Часьцей мыць рукі, паводле вынікаў апытаньня, стаў кожны другі расеец, а радзей выходзіць з дому і сустракацца зь іншымі людзьмі — кожны чацьвёрты.

У Беларусі адпаведных апытаньняў не было ні тады, ні пазьней. Тым ня менш — ці можна ацаніць рэакцыю беларусаў, супаставіўшы яе з рэакцыяй расейцаў, зафіксаваных у апытаньні Лявады-цэнтру?

— Тое, што атрымалася ў апытаньні «Лявады» — гэта тыповая схема першапачатковай рэакцыi грамадзкай думкі пры ацэнцы любой новай зьявы. Грамадзкасьць тыпова падзяляецца на трацiны — 30% — за, 30% — супраць, 30% — ня ведаюць. А ўжо потым iдзе пераструктураваньне. Што тычыцца Беларусі, то тут жыхары атрымліваюць простыя тлумачальныя схемы таго, што адбываецца. Гэта сутнасьць падыходу — складаным зьявам даюцца спрошчаныя тлумачэньнi: трактар, лазьня, гарэлка. А мы маем новы від вірусу, які мае свае асаблівасьці распаўсюду і небясьпекі. Гэтая інфармацыя беларусам не прадʼяўляецца, гаворыцца, што гэта проста сацыяльна-псыхалягічная зьява, паніка і г.д.

Паводле ацэнак насельніцтва, тая інфармацыя, якая ёсьць,успрымаецца як недастатковая па такiх парамэтрах — якія вынікі эпідэміі, як сябе паводзіць, якія ёсьць індывідуальныя сродкі абароны.

Акрамя таго, вельмі нізкі ўзровень даверу той інфармацыі, якая ўсё ж даецца. Як i у iншых драматычных сытуацыях, крывая даверу недзяржаўным сродкам масавай iнфармацыі паўзе ўверх параўнальна з дзяржаунымi. Людзі параўноўваюць сытуацыю ў іншых краінах, у тым ліку і ў суседніх, з беларускай. Менавiта тэхнiчная лёгкасьць параўнаньня прадукуе рост недаверу.

— А наколькі людзі вераць чуткам, якія звычайна ўзьнікаюць у такіх сытуацыях. Сьвятлана Алексіевіч нядаўна ў інтэрвію Свабодзе прыгадала, як пасьля Чарнобылю хадзілі фантастычныя чуткі, гаварылі пра цэлыя паязды з памерлымі, якія таемна адпраўлялі ў Сібір. Гэта ўзьнікае і зараз, маўляў, насамрэч памерлых ня нуль, а гэта дзясяткі, сотні памерлых. У іх вераць?

— Абʼём панікі адваротна прапарцыйны абʼёму інфармацыі. І чым менш інфармацыі даецца, тым вышэйшы ўзровень панікі. І цяпер людзі маюць лёгкую магчымасьць параўноўваць з сытуацыяй у суседніх і далёкіх краінах. У інтэрнэце, у сацсетках гэтай інфармацыі мора. Гэта адрозьненьне ад сытуацыі і Чарнобылю, і пачатку Другой Усясьветнай вайны.

І вось гэты дэфіцыт інфармацыі і лёгкасьць параўнаньня з сытуацыяй у іншых краінах будуць прадукаваць настроі, які набліжаюцца да панічных. І ў гэтым адрозьненьне ад сытуацыі на пачатку Чарнобыльскай катастрофы.

Цяпер мэсыдж дзяржаўных беларускіх мэдыя — расслабцеся, усё ў парадку. Тут схема аднолькавая — што на пачатку Другой Усясьветнай вайны, што напачатку Чарнобылю, што падчас крызісу 2008-2009 гадоў — у нас крызісу няма.

Наперадзе — другая стадыя інфармацыйнай палітыкі: крызіс ёсьць, але ўсё пад кантролем. Прадказаньне інфапалiтыкi у нас — лёгкая справа. Заўсёды дзьве стадыi: першая — зьявы няма, другая — зьява пад кантролем.

Каляж да сэрыялу "Чарнобыль"
Каляж да сэрыялу "Чарнобыль"

Правілы паводзінаў на рынку катастрафічных зьменаў

— Усіх зьдзіўляюць ня столькі дзеяньні, колькі рыторыка Лукашэнкі, яго ўпартае адмаўленьня крызісу, маўляў, гэта ўсё псыхоз. Ён жа ўжо ня можа так думаць, гэта ўжо чыста палітычны разьлік. І гэта вялікая рызыка.

— Я не хацеў бы разважаць у катэгорыях пэрсаналіяў, я хацеў бы разважаць у катэгорыях спэцыфікі пэўных палітычных сыстэмаў. У розных сыстэмах розная хуткасьць прыняцьця рашэньняў. У нас яна павольная. Ёсьць розьніца паміж усьведамленьнем дактароў, эпідэміёлягаў, і палітычным iстэблiшмэнтам. Сыстэма неадаптыўная да новых сытуацыяў. Рынкавыя адносiны ў іншых сыстэмах прывучылі людзей да імгненных рэакцыяў. Як на рынку эканамічным, гэтак і палітычным, гэтак і на рынку, выбачаюся за цынізм, катастрафічных зьменаў.

— А тое, што Пуцін зьвярнуўся да народу з такім алярмічным зваротам, адправіў расейцаў на тыднёвыя выходныя — гэта неяк паўплывае на беларускае грамадзтва і беларускую ўладу?

— Геапалітычныя арыентацыі ўплываюць на палітычныя рашэньні. Ва ўмовах пандэміі ёсьць жаданьне паказаць, што ў нас непаўторная, унікальная сытуацыя і найлепшая рэакцыя. І гэта была падспудная прычына павольнасьці рашэньняў і іншага характару рашэньняў. Рух да больш жорсткіх рашэньняў па барацьбе з каранавірусам у Расеі паслужыць паскарэньню рашэньняў і ў Беларусі.

— Яшчэ раз да чутак пра тое, што насамрэч захварэлых і памерлых нашмат больш, чым пра гэта паведамляецца. Людзі будуць у гэта верыць?

— Самі па сабе факты хаваньня інфармацыі робяцца ўсім вядомымі. Калі ў 1962 годзе можна было схаваць факт навачэркаскага расстрэлу, то зараз нават адну сьмерць схаваць немагчыма. Лёгіка дзяржаўных мэдыя, лёгіка ўлады сыходзяць са схемы часоў навачэркаскага расстрэлу. А лёгіка грамадзкай думкі ўжо іншая. Робяцца ўсім вядомымі факты, калі прыходзіць міліцыя і кажа — нічога не кажыце. Але ў дадзенай сытуацыі гэта надзвычай нефункцыянальна. У сучасным сьвеце гэта і ёсьць асноўны мэханізм прадукаваньня, правакаваньня панікі.

Уратаваць шарагоўца Раяна

— На што разьлічвае Лукашэнка ў сваёй пазыцыі? Ён можа спадзявацца на пэўныя бонусы — ня будзе панікі, эканоміка застанецца на плыву. Але калі, барані Бог, сьмерці пойдуць касяком — шмат людзей скажуць яму: гэта ж празь цябе, праз тое, што ты не абвясьціў карантын. Чаму ён ня лічыць гэта пагрозай для сябе?

— Вельмі павольная рэакцыя тлумачыцца тым, што ў iстэблiшмэнту няма дакладнага прагнозу, якой будзе рэакцыя соцыюму. Цяжкасьць сытуацыі для топавага эшалёну — у адказе на пытаньне, ці спрацуе звычайны мэханізм — народ выцерпіць усё. На Захадзе кожны палітык разумее, што ягонае рашэньне адабʼецца на яго палітычным лёсе, на ягонай карʼеры, імгненна. У Беларусі схема іншая.

— Ну вось Трамп гаворыць, што трэба зьмякчаць карантын. Трамп — дэмакратычны лідэр. Лукашэнка — не. Але яны гавораць адно і тое ж.

— Розьніца ёсьць і яна істотная. Яна ў хуткасьці прыняцьця рашэньняў Трампам. Трамп ужо зрабіў два крокі, — і ў бок пандэміі, і ў бок эканомікі. У нас ня зроблена ніводнага. Розныя сыстэмы каштоўнасьцяў, розныя адказы на пытаньне, ці будуць ратаваць шарагоўца Раяна.

Афіша кінастужкі «Уратаваць шарагоўца Раяна»
Афіша кінастужкі «Уратаваць шарагоўца Раяна»

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG