Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Зьехаць за мяжу лічылася вялікім зашкварам». Гісторыя беларускі, якая вучылася і выкладала на трох кантынэнтах


Стася Рудак у Босьніі і Герцагавіне
Стася Рудак у Босьніі і Герцагавіне

Мянчанка Стася Рудак 10 гадоў таму скончыла «падпольны» Беларускі гуманітарны ліцэй. І з таго часу дзе толькі не вучылася — у Эўропе, Паўночнай і Цэнтральнай Амэрыцы, у міжнародных каледжах, унівэрсытэтах. А пасьля яшчэ і выкладала. Кажа, што пазытыўныя зьмены ў Беларусь прынясуць тыя, хто пабачыў сьвет.

Нельга ў такі час пакідаць Беларусь

У родным Менску Стася транзытам. Апошнія два гады яна выкладала эканоміку ў каледжы ў Сан-Хасэ — гэта Коста-Рыка ў Лацінскай Амэрыцы. А цяпер кіруецца на магістратуру ў Стакгольм. Пры гэтым кажа, што яшчэ ня так даўно вучобу за мяжой лічыла ледзьве ня «здрадай радзіме».

Падчас навучаньня ў Босьніі і Герцагавіне
Падчас навучаньня ў Босьніі і Герцагавіне

«Можа, цяпер крыху інакш, але калі я займалася ў Коласаўскім ліцэі, лічылася вялікім зашкварам зьехаць за мяжу, — згадвае дзяўчына. — Нашая генэрацыя прайшла праз драматычную Плошчу 2006 году і ўсё, што адбывалася пасьля яе. На гэтай хвалі быў неверагодны градус патрыятызму, мае сябры разважалі, што нельга ў такі час пакідаць Беларусь, трэба нешта рабіць на яе карысьць дома. Прынамсі, у маёй суполцы любыя размовы пра ад’езд былі б успрынятыя няправільна».

А вось бацькі, а перадусім маці, думалі інакш. Ня бачачы асаблівых пэрспэктываў у Беларусі, мэтанакіравана шукалі дачцэ розныя адукацыйныя праграмы за мяжой.

Зь сябрамі па каледжы ў Мостары
Зь сябрамі па каледжы ў Мостары

На апошнім курсе ліцэю дзяўчына заявілася на адбор у міжнародную сетку United World Colleges («Каледжы аб’яднанага сьвету») — блізу двух дзясяткаў такіх устаноў вось ужо амаль 60 гадоў працуюць на ўсіх кантынэнтах. Двухгадовае ангельскамоўнае навучаньне вядзецца на перадунівэрсытэцкім узроўні, пад адным дахам займаюцца дзьве-тры сотні студэнтаў са 100 дзяржаў.

Адбор Стася пасьпяхова прайшла. Накіравалі яе вучыцца... у Босьнію і Герцагавіну. Што неадкладна прывяло да сямейнага канфлікту — яўна не пра такую адукацыю для дзіцяці марылі бацькі.

Студэнты на фоне сымбалю Мостара — старога моста
Студэнты на фоне сымбалю Мостара — старога моста

«Усё ж краіна засталася ў памяці як пацярпелая ад вайны, — працягвае Стася. — Хоць на той момант ад тых падзей мінула 15 гадоў, бацькам было складана адпусьціць мяне туды, дзе, на іхні розум, яшчэ горш, чым у Беларусі. Умоўная Італія ці Нарвэгія — іншая рэч. А вось Босьнія — штосьці зусім невядомае. У нашым абмежаваным сьветапоглядзе выбар даўся вельмі цяжка. Толькі тое, што яны ведалі маіх ліцэйскіх настаўнікаў, якія ўдзельнічалі ў адборы да UWC, неяк супакоіла».

Агульная карціна крыху падціскала на псыхіку

Старажытны Мостар, цэнтар гістарычнай вобласьці Герцагавіна, дзе ад 2006 году працуе каледж міжнароднай сеткі, сапраўды сустрэў сьлядамі балканскай вайны: руіны будынкаў, сьляды ад куляў, рэлігійны падзел. У адной частцы гораду атабарыліся басьнякі-мусульмане, у другой — харваты-каталікі. Навідавоку канфліктаў нібыта няма, але напружаньне адчуваецца ва ўсім.

Сьляды балканскай вайны
Сьляды балканскай вайны

У сярэдзіне 1990-х тут вяліся інтэнсіўныя баі: басьнійская армія абстрэльвала харватаў, харваты — басьнякоў. Па Цэнтральным бульвары праходзіла лінія фронту, большасьць будынкаў былі зьнішчаныя. Працэс аднаўленьня складаны: бакі дагэтуль спрачаюцца, каму што належыць.

«Безумоўна, агульная карціна крыху падціскала на псыхіку, але вялікага гвалту не было, хіба эпізадычныя сытуацыі — скажам так, канфлікт у неактыўнай фазе, — згадвае беларуска. — На гэтым фоне ў мяне не было асаблівых чаканьняў ад каледжу — адвяла сабе два гады на тое, каб зразумець, чаго я хачу ад жыцьця. А ў выніку закахалася ў саму ідэю UWC. Гэта быў досьвед, які ня толькі шмат на што раскрыў вочы, але і вызначыў мой шлях у далейшым».

Грамадзка-карысная праца
Грамадзка-карысная праца

На фоне міжэтнічных супярэчнасьцяў каледж хоць і заставаўся ізаляванай «бурбалкай», але навучэнцы далучаліся да розных праектаў, пакліканых дапамагчы жыхарам Мостара. Гэта і праца з уцекачамі, і клопат пра сірот, і дапамога меншасьці рома, і догляд за бяздомнымі жывёлінамі.

З досьведам суіснаваньня ў канфліктным асяродзьдзі Стася Рудак выправілася ў больш прадказальнае грамадзтва — паступіла ў Дартмуцкі ўнівэрсытэт у амэрыканскім штаце Нью-Гэмпшыр. Навучальная ўстанова ўваходзіць у так званую «Лігу плюшчу».

Беларуская мара ў амэрыканскай «Лізе плюшчу»

Восем унівэрсытэтаў, якія складаюць «Лігу плюшчу», — Гарвардзкі, Ельскі, Прыстанскі, Калюмбійскі, Пэнсыльванскі, Браўнскі, Карнэльскі і Дартмуцкі, — лічацца ў ЗША найбольш прэстыжнымі.

Інтэрнацыянальны досьвед беларускі
Інтэрнацыянальны досьвед беларускі

«Гэта сапраўды адзін з найлепшых амэрыканскіх унівэрсытэтаў. Там я скончыла бакаляўрэат і атрымала дзьве спэцыяльнасьці — палітыка і эканоміка, — кажа Стася Рудак. — Таксама займела першы, хоць і зусім невялікі, досьвед выкладаньня. А калі тэрмін навучаньня падыходзіў да канца, паўстала дылема: шукаць варыянты магістратуры ці паспрабаваць прыкласьці веды на практыцы? І я зноў вярнулася ў Мостар».

Гэтым разам — у якасьці выкладчыцы. Праўда, вакансій згодна з атрыманым дыплёмам не было, і ёй прапанавалі ўзяць курс матэматыкі. Новы прафэсійны досьвед Стасю не палохаў, а вось будучыя студэнты — так.

Стася Рудак у ЗША
Стася Рудак у ЗША

«Крыху страшыла тое, што табе ўсяго 23 гады, а ў клясе сядзяць не нашмат маладзейшыя за цябе — амаль дарослыя людзі са сваёй пазыцыяй, — сьмяецца Стася. — Таму на першым часе было досыць цяжка: ня тое што ставяць пад сумнеў твой аўтарытэт, але спрабуюць паглядзець, ці дасі ты слабіну, як супрацьстаіш выклікам. Таму я б ня раіла ісьці ў такім узросьце ў настаўнікі. Нашмат прасьцей выкладаць, калі маеш пэўны жыцьцёвы досьвед. Але паступова справа наладзілася, мы знайшлі агульную мову...»

Гэтым разам у Босьніі і Герцагавіне Стася засталася на тры гады. Пазьней пачала выкладаць усясьветную палітыку, а паралельна шукала магчымасьць заняцца тым, што захапляла рэальна — эканомікай. І неўзабаве такі шанец зьявіўся. Праўда, дзеля гэтага трэба было перабрацца з Эўропы ў Лацінскую Амэрыку.

Дзякуй за супрацу, але далей пайду сваім шляхам

Пасада выкладчыка эканомікі зьявілася ў Коста-Рыцы — яшчэ ў адным каледжы глябальнай сеткі UWC.

Некранутая прырода Коста-Рыкі
Некранутая прырода Коста-Рыкі

У 2017 годзе, перад пачаткам навучальнага сэзону, Стася выправілася ў горад Сан-Хасэ. І калі ў Босьніі пра існаваньне Беларусі яшчэ нешта чулі, то для костарыканцаў давялося падрыхтаваць унівэрсальны шаблён лікбезу.

«Нават развучыла стандартны дыялёг па-гішпанску, бо пытаньні збольшага адны і тыя ж, — расказвае беларуска. — Бачаць, што не тутэйшая, пытаюцца — адкуль. Калі чуюць Bielorussia, адразу робяць выснову, што гэта Russia. Тлумачыш, але для іх усё адно: тую ж Расею на мапе паказаць ня можам, а вы — ужо зусім нешта незразумелае. Да таго ж перакананыя, што ў нас вечная зіма, пастаянна ідзе сьнег. То бок, калі ў іх круглы год +27, то ў нас павінна быць тое самае, толькі зь мінусам».

Пасьля двух гадоў выкладаньня эканомікі Стася Рудак вырашыла рухацца далей. Кажа, што гэтага патрабуе і прынцып UWC, які вымагае пастаяннага ўдасканаленьня.

Лацінаамэрыканскае застольле
Лацінаамэрыканскае застольле

«Калі столькі гадоў варысься ў гэтай сфэры — як студэнт, выкладчык, сябра Нацыянальнага камітэту UWC — шмат якія рэчы разумееш па-іншаму, — тлумачыць яна. — Пачынаеш бачыць хібы, задаваць пытаньні. Хочаш нешта зьмяніць, а не атрымліваецца. Але гэта ня значыць, што ты ня ўправілася са сваёй задачай. Цябе проста не зразумелі, ці нават не зьбіраліся. Таму ня варта і працягваць. Сьвет ня рухне, калі скажаш: «Дзякуй за супрацу, але далей я пайду сваім шляхам».

Толькі Беларусь загрузла ў сваёй плянавай эканоміцы

Цяпер позірк Стасі Рудак скіраваны на Швэцыю. Тут, у сталічнай Stockholm School of Economics, пасьля амэрыканскага бакаляўрэату яна зьбіраецца стаць дыплямаваным магістрам эканомікі.

Зь беларускімі выпускнікамі «Каледжаў аб’яднанага сьвету»
Зь беларускімі выпускнікамі «Каледжаў аб’яднанага сьвету»

«Два бліжэйшыя гады буду вучыцца ў Стакгольмскай школе эканомікі. На яе базе існуе Stockholm Institute of Transition Economics — Інстытут пераходных эканомік, які займаецца праблемамі былога сацыялістычнага блёку. Можа, пытаньне не такое гарачае, як 20–30 гадоў таму, калі ўсё развальвалася і рабіліся рэформы ў Польшчы, Чэхіі і г.д. Але паколькі Беларусь загрузла ў сваёй плянавай эканоміцы, пытаньне пераходу на новы ўзровень застаецца надзвычай актуальным».

Стася спадзяецца, што яе веды калі-небудзь запатрабуюцца на радзіме, дзе эканамічныя пераўтварэньні даўно насьпелі, але з розных прычын не ажыцьцяўляюцца.

Стракаты інтэрнацыянал UWC
Стракаты інтэрнацыянал UWC

«Мой напрамак — policy, — тлумачыць будучая эканамістка. — У нас няма добрага перакладу гэтай тэрміналёгіі, кажуць пра рэформы — але гэта ўжо больш глябальная рэч. А тут гаворка пра крокі, якія павінна зрабіць дзяржава дзеля аздараўленьня ў палітыцы, сацыяльнай сфэры, рынкавых адносінах. У любым разе пераканалася, калі выкладала эканоміку ў Коста-Рыцы: гэта тое, чым я хачу і гатовая займацца. У тым ліку — каб дапамагчы інтэграваць беларускую эканоміку ва ўсясьветную».

Чаму Стася больш ня верыць у адукацыйны патрыятызм

Стася Рудак — сябра Нацыянальнага камітэту «Каледжаў аб’яднанага сьвету» ў Беларусі. Яна ці не адзіная прадстаўніца Беларусі, якая пабывала і студэнткай, і выкладчыцай, агулам аддаўшы UWC-руху 7 гадоў.

Стася зь сяброўкамі па Дартмуцкім унівэрсытэце
Стася зь сяброўкамі па Дартмуцкім унівэрсытэце

«Мне заўсёды хочацца данесьці думку: няважна, якія адзнакі і наколькі камфортна вы адчувалі сябе ў школе. Калі ёсьць жаданьне нешта рабіць, паляпшаць, — гэта правільны шлях. Галоўнае — крытычна ставіцца да рэчаў вакол сябе. Не абавязкова гэта пра палітычныя тэмы. Напрыклад, чаму дома мы дзелім сьмецьце на плястык, шкло і паперу, а прыяжджае грузавічок і скідае гэта ў адну кучу? Калі вас такія рэчы турбуюць і вы хочаце нешта зьмяніць, досьвед UWC будзе вельмі карысны».

Паводле Стасі, сама структура каледжаў спрыяе таму, што чалавек варыцца ў інтэрнацыянальным асяродзьдзі, міжволі пашыраючы цывілізацыйныя рамкі — гэта тое, чаго пазбаўленыя студэнты ў Беларусі.

Стася Рудак
Стася Рудак

«Акрамя таго, гэта яшчэ магчымасьць якаснай адукацыі, — кажа яна. — Не прагульваць пары і атрымліваць залікі за тое, што валянтэрыш на Эўрапейскіх гульнях ці ходзіш на хакей з удзелам прэзыдэнта, а прыходзіць у кляс і слухаць выкладчыка з адкрытым ротам. Вучыцца думаць, разважаць, правільна даносіць думку. Хочацца бачыць больш маладых беларусаў, якія пройдуць праз такую міжнародную практыку».

Стася Рудак вяртаецца да пачатку размовы і кажа, што больш ня верыць у адукацыйны патрыятызм. На яе перакананьне, пазытыўныя зьмены ў беларускае грамадзтва прынясуць людзі, якія пабачылі сьвет і атрымалі патрэбны досьвед. Сёньняшняя беларуская сыстэма — гэта замкнёнае кола, разарваць якое здольныя толькі тыя, хто не заангажаваны ў дзяржаўную вэртыкаль, падсумоўвае яна.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG