20-гадовая студэнтка Лізавета, якая падала ў суд скаргу на Аляксандра Лукашэнку, расказала Свабодзе, чаму гэта зрабіла і чаго чакае ад уладаў.
Скарга, тэкст якой днём раней апублікаваў Telegram-канал «Выборы. Беларусь», накіраваная ў суд Ленінскага раёну Менску. У ёй гаворыцца, што праз прызначэньне выбараў на 17 лістапада чатырохгадовы тэрмін паўнамоцтваў Палаты прадстаўнікоў скарочаны ня менш як на 10 месяцаў без законных падставаў. Сама Лізавета магла б балятавацца на «плянавых» выбарах, але на «датэрміновую» дату ёй яшчэ ня споўніцца 21 год.
У судзе Свабодзе пацьвердзілі, што такая скарга была зарэгістраваная.
Лізавета ня зьвязвае сябе з палітычнымі сіламі — толькі з «Задзіночаньнем беларускіх студэнтаў». У інтэрвію Свабодзе яна згадвае, што ейны знаёмы шукаў людзей для падачы такой скаргі, «было яшчэ 2–3 кандыдаты, але яны зьніклі». Скарга ўжо была гатовая, заставалася толькі паставіць подпіс і пайсьці ў суд. Дзяўчына кажа, што згодная з напісаным у скарзе.
«Калі б я не была згодная, я б не пайшла, бо трэба разумець, для чаго ты ідзеш: гэта небясьпечна крыху, рабіць нейкую скаргу на прэзыдэнта», — кажа яна.
На пытаньне, якія яна мае прэтэнзіі да Аляксандра Лукашэнкі, Лізавета расьсьмяялася і перапытала: «Усе пералічваць?». Але вырашыла не агучваць іх: «Пакуль адзіная — гэтыя выбары».
Яна прыгадвае, што і раней беларусы падавалі скаргі на дзеяньні Аляксандра Лукашэнкі, але «заўсёды былі нейкія адпіскі».
«Я ні на што не разьлічваю — проста чакаю, каб пачытаць, якую адпіску напісалі гэтым разам», — кажа Лізавета.
Прадстаўнікі суду і выбаркаму зь ёй пакуль ня зьвязваліся. Лізавета згадвае, што і жанчына, якая прымала скаргу, нічога не сказала:
«Я думала ўжо, што зараз хоць нешта цікавае паслухаю. Але я прыйшла туды, яна проста паглядзела, сказала падпісаць, паставіць дату — і ўсё».
Калі зь ёй зьвяжуцца прадстаўнікі ўлады, яна мае што адказаць: кажа, што ёсьць і знаёмыя, якія зьбіраюцца балятавацца ў дэпутаты, а калі справа сапраўды дойдзе да суду, то прыйдзе зь іншымі людзьмі, якія, як і яна, ня змогуць балятавацца з прычыны ўзросту і «датэрміновасьці» выбараў.
Бацькам пра сваю скаргу Лізавета яшчэ не казала, але мяркуе, што ім застаецца толькі падтрымаць яе.
«Большасьць спрабуе нешта рабіць, але заўсёды ёсьць нейкі страх, што „я нешта зараз зраблю, а потым ва ўнівэрсытэце скажуць, а потым бацькі скажуць, а потым на мяне коса паглядзяць“, — кажа яна пра сваё пакаленьне і палітычную актыўнасьць. — Таму нават тыя, хто б мог быць больш актыўны, — страх іх скоўвае і не пускае».
Парлямэнцкія выбары-2019 у Беларусі. Што варта ведаць
Асноўны дзень галасаваньня на выбарах у Палату прадстаўнікоў сёмага скліканьня — ніжнюю палату Нацыянальнага сходу — 17 лістапада. Датэрміновае галасаваньне праходзіла ад 12 да 16 лістапада. Папярэднія вынікі сталі вядомыя 18 лістапада, ніводзін апазыцыянэр ня трапіў у Нацыянальны сход.
- За 5 дзён датэрміновага галасаваньня на парлямэнцкіх выбарах у Беларусі, паводле ЦВК, прагаласавала 35,77% выбарнікаў. Незалежныя назіральнікі заяўляюць пра завышэньне яўкі больш чым у 2 разы.
- Агулам у Палату прадстаўнікоў трапляе 110 дэпутатаў. Дэпутаты ніжняй палаты выбіраюцца паводле выбарчых акругаў, а не партыйных сьпісаў. Праўладная «Белая Русь» прапаноўвала выбіраць прынамсі палову дэпутатаў паводле партыйных сьпісаў (як, напрыклад, ва Ўкраіне), але ўлады гэтую ідэю адхілілі.
- Галасаваць на выбарах у Палату маюць права усе паўналетнія грамадзяне Беларусі. Галасаваньне добраахвотнае і ня можа быць прымусовым. Скардзіцца на прымус да галасаваньня можна ў пракуратуру ці ў райвыканкамы.
- Цяперашнія выбары адбыліся датэрмінова, хоць фармальна датэрміновымі ня лічацца. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў — 4 гады. Але калі паміж выбарамі 2012 і 2016 гадоў прайшло 1449 дзён (3 гады, 11 месяцаў і 19 дзён), то паміж выбарамі 2016 і 2019-га пройдзе ўсяго 1162 дні (3 гады, 2 месяцы і 6 дзён).
- Лукашэнка першапачаткова прапаноўваў правесьці выбары ў Палату на 7 лістапада — Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына тлумачыла, што гэтак ня варта рабіць. Урэшце на гэты дзень прызначылі выбары ў Савет Рэспублікі.
- Выбары ў Савет Рэспублікі — верхнюю палату Нацыянальнага сходу — прайшлі 7 лістапада без удзелу звычайных беларусаў. Па 8 дэпутатаў ад вобласьці і яшчэ 8 ад Менску выбралі на абласных сходах дэпутаты гарадзкіх і раённых саветаў, яшчэ 8 дэпутатаў мае права прызначаць (але звычайна прызначае ня ўсіх) асабіста Аляксандар Лукашэнка. Ніводную кандыдатуру не адхілілі.
- Фракцый у Палаце прадстаўнікоў няма. Апазыцыя амаль не трапляе ў Нацыянальны сход. Так, у Палаце прадстаўнікоў шостага скліканьня толькі 2 са 110 дэпутатаў — не прыхільнікі Лукашэнкі: Ганна Канапацкая ад Аб’яднанай грамадзянскай партыі і беспартыйная Алена Анісім, старшыня Таварыства беларускай мовы. У Савеце Рэспублікі апазыцыі няма.
Як выглядаюць сярэднестатыстычныя беларускія дэпутат, дэпутатка і прэзыдэнт. Фота
- Нацыянальны сход дзейнічае з 1996 году — пасьля таго як Лукашэнка распусьціў Вярхоўны Савет XIII скліканьня. Выбары дэпутатаў Нацыянальнага сходу першага скліканьня не праводзіліся, Лукашэнка проста прызначыў туды ляяльных яму дэпутатаў Вярхоўнага Савету.
- Нацыянальны сход амаль не распрацоўвае законапраектаў (часьцей гэта робяць міністэрствы і ведамствы) і амаль ніколі не галасуе супраць. Рэкорд шостага скліканьня Палаты прадстаўнікоў — 10 галасоў (9%) супраць звужэньня паўнамоцтваў сваёй палаты.
- Краіны Заходняй Эўропы і ЗША не прызнавалі свабоднымі і дэмакратычнымі ніякія выбары і рэфэрэндумы ў Беларусі пасьля 1994 году. На ўсіх выбарах назіральнікі адзначалі шматлікія парушэньні, пасьля давалі рэкамэндацыі, але Лукашэнка прасіў яго «не павучаць».
- На выбары 17 лістапада выстаўлялі кандыдатаў прынамсі 7 апазыцыйных партыяў і шэраг рухаў. На ранейшых выбарах далёка ня ўсіх апазыцыянэраў рэгістравалі кандыдатамі або чальцамі выбарчых камісій.
- На пачатак датэрміновага галасаваньня з 560 зарэгістраваных засталося 516 кандыдатаў. 33 самі зьнялі свае кандыдатуры, яшчэ адносна 13 скасавалі рэгістрацыю за парушэньні (6 зь іх — ад апазыцыйнай «Эўрапейскай Беларусі»). Ніводнай безальтэрнатыўнай акругі няма
- Выбары каштавалі бюджэту каля 23 млн беларускіх рублёў. Лукашэнка кажа, што выбары «павінны прайсьці як сьвята», а Нацыянальны сход мае стаць «дыскусійнай пляцоўкай для дыялёгу дэпутатаў з рознымі поглядамі». Старшыню ЦВК Лідзію Ярмошыну «палохала цішыня» вакол выбараў, а 99% беларусаў лічаць, што ня могуць паўплываць на органы ўлады.
- Як сьцьвярджае ЦВК, яўка на выбары склала 77,22%. На трох мінулых выбарах у Палату называлася яўка каля 74%, а рэкорд быў у 2004 годзе, калі называлася яўка 89,84%.
- Паводле папярэдніх вынікаў, у Палату прадстаўнікоў прайшлі 66 мужчын і 44 жанчыны; 30 дзейных дэпутатаў, 2 чалавекі ва ўзросьце да 30 гадоў, ніводнага апазыцыянэра.
- Сярод вядомых беларусаў, якія трапляюць у Палату прадстаўнікоў, былая міністарка інфармацыі Лілія Ананіч, «Міс Беларусь-2018» Марыя Васілевіч, кіраўнік «Белай Русі» Генадзь Давыдзька, старшыня ЛДПБ Алег Гайдукевіч.
- Незалежныя беларускія назіральнікі фіксавалі парушэньні на датэрміновым галасаваньні і ў асноўны дзень выбараў (731 парушэньне і 622 скаргі, у тым ліку 341 — толькі за 17 лістапада), кожнага трэцяга незалежнага назіральніка выдалілі з участка. Асноўным парушэньнем называецца адсутнасьць адкрытага падліку бюлетэняў і забарона на капіяваньне выніковага пратаколу ўчастковай камісіі. Назіральнікі АБСЭ назвалі выбары неадпаведнымі важным міжнародным дэмакратычным стандартам. Місіі СНД і ШАС назвалі выбары «празрыстымі і дэмакратычнымі».
