Прафэсар унівэрсытэту Альбэрта (Канада) і кіраўнік Паўночна-амэрыканскай асацыяцыі беларускіх дасьледаваньняў Дэйвід Марплз узяў удзел у «Першай вашынгтонскай канфэрэнцыі аб Беларусі», якая адбылася 4 красавіка ў офісе Нямецкага фонду Маршала. Радыё Свабода паразмаўляла з дасьледнікам пра апошнія падзеі ў Беларусі.
РС: Вы сочыце за беларускімі падзеямі — якія ў вас прагнозы на іх далейшае разьвіцьцё і замежную рэакцыю?
Марплз: Цяжка прадказаць, што будзе далей, асабліва — якой будзе замежная палітыка ЗША, цяпер гэта непрадказальны фактар. Ёсьць шэраг момантаў: ці будуць вязьні вызваленыя, як доўга будуць трымаць людзей у турмах....
РС: Затрыманых па адміністрацыйных справах вызваляюць, але некаторым выставілі крымінальнае абвінавачваньне...
Марплз: Так, многае залежыць ад гэтай касьпіралягічнай справы [аб «падрыхтоўцы масавых беспарадкаў» — РС]: нібыта была знойдзеная зброя і выкрытыя паўстанцы. Для мяне гэта досыць падазрона, паколькі раней не было ніякіх сьведчаньняў аб падобных «унутраных праблемах» у Беларусі. Мне здаецца, што гэта справа сфабрыкаваная, каб апраўдаць тое, што насамрэч адбылося.
РС: Чаму Лукашэнка пайшоў на такія жорсткія дзеяньні?
Марплз: Мне здаецца, што гэты разгон не такі жорсткі, як у 2010. Магчыма, улады ня ведалі, як рэагаваць на пратэсты. Нешта было прадказальна, нешта зусім непрадказальна. Мне насамрэч цікава, ці тое, што адбылося, было зроблена для таго, каб пераканаць Расею, што ўсё пад кантролем, ці гэта адказ на пратэсты супраць закону аб дармаедах. Таму гэта пытаньне часу: як доўга пратэсты будуць працягвацца.
Важная дата — 26 красавіка, традыцыйная акцыя ў Беларусі. Калі пратэсты будуць гэтаксама масавыя, як 25 сакавіка, мы пабачым, як будзе паводзіць сябе ўлада.
РС: У адрозьненьне ад 2010, выразнай рэакцыі Захаду не было.
Марплз: Што да заходняй рэакцыі, то ўсё вельмі непрадказальна, асабліва калі казаць пра Заходнюю Эўропу, з гэтым мы сустракаліся і раней. Зрэшты, Злучаныя Штаты таксама сталі непрадказальным фактарам з прыходам новай адміністрацыі.
РС: Падчас канфэрэнцыі адзначалася, што ў беларускім грамадзтве адбыліся істотныя зьмены. Ці новая якасьць грамадзтва можа зьмяніць стаўленьне людзей да ўлады, і ўлады да людзей?
Моладзь перайшла на новыя каналы інфармацыі, якія адкрылі новыя магчымасьці.
Марплз: Усё магчыма. Асабліва калі паглядзець на ролю сацыяльных сетак. Напрыклад, у расейскіх пратэстах яны сталі своеасаблівым альтэрнатыўным шляхам для маладога пакаленьня, якое не глядзіць тэлебачаньня і не чытае нудных газэтаў, дзе кажуць, што правільна што не. Урэшце моладзь перайшла на новыя каналы інфармацыі, якія адкрылі новыя магчымасьці. Акрамя ўсім вядомых расейскіх троляў, якія працуюць на карысьць ураду, моладзь чуе і тое, што кажуць на Захадзе пра Пуціна.
Гэтаксама ў Беларусі. Я б сказаў — нават у большай ступені. Я бачыў нашмат больш дыскусіяў у сацыяльных сетках, чым на тэлеканалах, у газэтах ці нават акадэмічных часопісах. Я думаю, ёсьць новыя магчымасьці.
Я хачу адзначыць, што шмат беларусаў, якія цяпер за мяжой, фармуюць альтэрнатыўныя цэнтры дыскусіяў і дзейнасьці: у Варшаве, Вільні, Празе. Гэта можа быць і добра і кепска. Калі гэтыя людзі застануцца за межамі — нічога не памяняецца. Калі гэтыя групы вернуцца ў Беларусь — яны могуць будуць значным фактарам. У Беларусі ёсьць моцны патэнцыял для пераменаў. Ён быў заўжды. Але цяпер сеткі робяць гэтыя перамены нашмат больш магчымымі чым раней.
РС: Ці беларуская мова таксама можа быць фактарам пераменаў?
У беларускай мовы яшчэ доўгі шлях наперадзе, але хацелася б, каб да яе было лепшае стаўленьне ўнутры Беларусі.
Марплз: Беларускай мовы стала заўважна больш ў сацыяльных сетках, сярод моладзі, асабліва той, якая за мяжой. Я ня быў у Беларусі пэўны час, мне быў забаронены ўезд, але спадзяюся на наступным тыдні туды трапіць. У беларускай мовы яшчэ доўгі шлях наперадзе, але хацелася б, каб да яе было лепшае стаўленьне ўнутры Беларусі, чым было дагэтуль.
РС: Вы едзеце ў Беларусь на пяць дзён бязьвізавага рэжыму?
Марплз: Так, на пяць дзён.
РС: А што будзеце рабіць, калі вы ў чорным сьпісе і ня пусьцяць?
Марплз: У мяне знаёмы зь Нямеччыне у такім сьпісе, і яму ўдалося трапіць у Беларусь. Таму я паспрабую па ягонай схеме. Але ў мяне ёсьць і запасны плян.
