Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Камунізам — камуверхам»


«Ні каня ні бараны, ні капейкі грошай. Нават дошак для труны не знайсьці харошых»
пачакайце

No media source currently available

0:00 0:11:06 0:00
Майскі ранак. Птушак сьпеў.
Цёплы ветрык вее.
Хто загнуцца не пасьпеў,
Нешта рупна сее.

Ні каня, ні бараны,
Ні капейкі грошай,
Нават дошак для труны
Не знайсьці харошых.


Гэтыя два чатырохрадкоўі мне ўбіліся ў памяць у 2007 годзе. І за прамінулыя гады ня тое што не забыліся, а неаднойчы ўсплывалі ў памяці ўсякі раз, як бачыў гібеючыя беларускія вёскі. Лепш і ня скажаш. Напісаў тыя поўныя горкай іроніі радочкі чалавек з чатырма клясамі адукацыі, які ўсё жыцьцё прарабіў калгасным пастухом, але пры гэтым валодае ўнікальным дарам апісаць сёньняшнюю рэчаіснасьць з гумарам і болем адначасова. Люцыян Шчасны зь вёскі Хрыстова, што пад Глыбокім. І дазнаўшыся, што ў пана Люцыяна рыхтуецца новая кніжка, я з задавальненьнем вырашыў пракаціцца да старога вершаскладальніка. Пагаварыць зь ім заўжды ёсьць пра што. Асабліва напярэдадні Вялікадня.



Іду па полі пустазельным,
І крыўдна мне за гэты край.
Душу пякуць агнём пякельным
Трывога, горыч і адчай.

Зямлі скалечанай мне шкода,
І я хацеў бы знаць адказ,
Чаму ў нядрэннага народа
Улада дрэнная ўвесь час.


— «Чаму ў нядрэннага народа улада дрэнная ўвесь час?» — ці ёсьць на гэтае пытаньне адназначны адказ?

— Я ня ведаю. Я пытаюся ў народа. Народ уладу не выбірае. Гэта чорт ці бог яе даець. У іх і пытацца трэба. Там адказ. Мы беларусы. Мы нікога не чапаем. То нейкія войны. Вечны бой, спакой нам толькі сьніцца. Цяжкі крыж у беларускага народа. Але нічога. Ваздасца. Усім, хто зь яго зьдзекаваўся. Няма сьвядомасьці.

— А адкуль яна ў вас зьявілася, гэтая сьвядомасьць?

— Ад мамы. Мама мая была правільная баба. Яна ненавідзела немцаў, ненавідзела бальшавікоў. Яна ўсіх іх ненавідзела. І, помню, ноччу прачнуся, стаіць на каленях. Чытае «Ойча наш», а пасьля «каб вас распёрла, парвала». Усё забралі. Каня забралі. Якая ў мяне была мама цудоўная! Я ў нечым да яе падобны. Такі ж нізкарослы, такі ж шалёны.

Думка ў сэрцы б’ецца:
У якога гада
Хутка апынецца
У руках улада?

І якой паскудзе
Мой народ няшчасны
Зноў маліцца будзе
На зямлі калгаснай?


Мажная галасістая Леакадзія Іваноўская з суседняй вёскі Вараны бачыла многа ўладаў, але ніякай зь іх не малілася. А яе жарт на адрас слова «камунізм» — выдатная ілюстрацыя таго, як былыя гаспадары ставіліся да новых паноў. «Камунізм — каму нізам, каму верхам».



— Каму нізам, каму верхам. Нацярпеліся ад калгасаў. Былі ж людзі, што не ішлі ў калгас. Суткамі сядзелі — пішыце заявы. Бацька толькі загадаваў коніка. Пасадзіў мяне. «Праедзь, дачушка, апошні раз. Ужо коніка ў нас ня будзе». Ня дай ты Бог, як калгас мучыў. Мама хворая, бацька кінуў, я малая. Прыйшлі, соткі адабралі. Кукурузу засеялі. Божачка, што нацярпеліся. Рабіла, рабіла — пуд жыта далі. Зь вёскі цягнула 13-гадовае дзіця на плячах. А як жа пакінуць у вёсцы? А хто адбярэ жменьку гэтага жыта, а гэта ж булачка хлеба будзе. І касіла, і арала, усё рабіла сама. За мяшок мякіны бабку пасадзілі. Не было ж чым кароўку карміць, ноччу хадзілі красьці. Мякіна гэтая была ільняная і ячменная. Пайшла баба ноччу красьці, а там сядзелі. За мяшок мякіны год адседзела.

— Тут немцы не стаялі. Тут стаялі латышы і літоўцы. У мосарскай школе кватаравалі. І мама ўсё расказвала, маму не любілі за гэта: немцы адступілі, а партызаны гэтыя долбаныя, так званыя, падпалілі школу. А мама ж гэта ўсё знала і расказвала. Дык маму ж не любілі за гэта. Усе гэтыя, каторыя немцам зад лізалі, сталі лізаць камуністам. Як у тым кіне «Вясельле ў Малінаўцы». Улада мяняецца, шапку іншую надзявай.

Часам я люблю задаваць сялянам пытаньне: «Дзеля чаго жыве чалавек?» Адказ ад простага, як быццам, чалавека можа быць самы няпросты. Ад адказу Леакадзіі ў мяне адвісла сківіца.

— Дзеля чаго жыве чалавек?

— Як там пішацца...

С небесной книги список дан
Тебе, пророк, не для строптивых.
Спокойно возвещай Коран,
Не понуждая нечестивых.


Я толькі ўстаю і дзякую Богу. «Дзякуй Богу!» Дровы ёсьць. Ніколі ў жыцьці столькі дроваў не было. А яшчэ і брыкет прывязла. Калодзеж выкапала. Паехала ў анкалёгію лячыцца. Палячылі. Шчытавідку ўдалілі. А тут і гадоў многа. Ай, гарод быў аж да гэнага куста. Лётала ў свой час — дайце зямлі. А пасьля лётала — забярыце. Ня ў сілах яе абрабляць.

— А чым жывяце?

— Тэлевізар маю. Мабільнік маю. Газэту «Весьнік Глыбоччыны» выпісваю. А што яшчэ вам трэба?

— Радыё Свабода ня слухаеце?

— Не. Я не люблю жоўтай прэсы.

Многія старыя, зь якімі сёньня гутару на тэму мінулай вайны, наўрад ці б распавялі мне некаторыя дэталі гадоў гэтак дваццаць таму. Сёньня страх сказаць нешта лішняе адступае. Старая Малгажата Бервячонак называе 1939 год адным словам: крах.



— Што людзі казалі, калі сюды ўваходзілі саветы?

— Што казалі? Ня зналі жыцьця савецкага. Крах быў. Бралі. Тут на хутары старая жыла. Яе сын настаўнікам быў. Дык вось за гэта яе і вывезьлі. Толькі з-за сына. Ён не палітык ніякі, а настаўнік.


— А калі прыходзілі немцы пасьля саветаў, іх сустракалі...

— Радасна сустракалі. Я ж помню. З-за таго, што тут вывозілі і вывозілі. Чарга была на вываз. Гэта было як вызваленьне. З кветкамі сустракалі. У нас там лясок такі, бор. Там дарога, дзе яны ішлі. А пасьля хапіла і ад немцаў. У мяне брат служыў у арміі, у 39-м, забілі немцы на фронце. А другога рускія ў палон узялі. А пасьля паехаў туды, як Андэрс арганізаваў армію польскую за мяжой. Быў у Італіі, пад Монтэ-Касіна, пасьля пераехаў у Англію.

І прачнулася роднае поле,
Каб сустрэць і прывеціць вясну,
Ды ў Хрыстове ужо аніколі
Шмат каму не прачнуцца ад сну.

І зь вясной, маладою кабетай,
Не глынуць болей чарку жыцьця;
Раптам здасца, што холад сусьвету
Гэты ранак зьмярцьвела працяў.

Сьнег ляжыць на кустоўі, на глебе,
І мароз яшчэ ліпне да рук,
І, здаецца, замёрзьне у небе
Ад халоднага сонца жаўрук.


— Шукайце Бога, будзьце зь ім. І ён вам, не Люцыян які, пакажа дарогу. У правільным напрамку. Ён без падману. Як адчуць яго прысутнасьць? Ёсьць.

— І як вы зь Ім ведзяце дыялёг?

— А ніяк. Зь Ім гаварыць няможна. Я богаўгоднымі справамі займаюся, некалі пакрытыкую ўладу. Каб не наглела да немагчымасьці. І Ён маўчыць. А то мне нешта дрэнна зробіцца. Вось які дыялёг. Вось дзе праўда. І не ў касьцёлах Бог.

— А дзе ж ён?

— Як? А во. Выхадзі на двор і глядзі на дрэвы, на творчасьць Яго. Глядзіце на Яго творчасьць. Не глядзіце на прэзыдэнтаў нейкіх. Паглядзіце, колькі ён памылак зрабіў. У Бога ўсё правільна.

— Бог ня ў храме?

— У храме толькі сьвятар. Выгналі сьвятары Яго адтуль. Каго вы бачыце, прыйшоўшы туды? Папа, ксяндза. А Бог дзе? А затое на поле выйшаў, паглядзеў кругом...

Люцыян, невысокі, хударлявы, з хлапечымі вачыма стары, любіць прыходзіць на тое месца, дзе некалі стаяў радавы хутар. Тут яму найлепш гаворыцца з Богам.

Ад ветру дрэвы гнуцца,
Лагчыны заліло...
Заснуць бы й не прачнуцца,
Во здорава б было!

Расстаўся б з гэтым сьветам,
Папаў бы ў нікуды,
А там — ні прэзыдэнтаў,
Hi шчэ якой брыды!


— Вы не баіцеся сьмерці? Што вы думаеце пра сьмерць?

— Ня мной сказана: ніколі ня думай пра сваю сьмерць. А прыйдзе, думаць ня будзе ўжо чым. Да сёньняшняга дня амаль ня думаў. А цяпер балюча думаць. Паглядзіце, якая прыгажосьць. Вясна, а я гэтага ня ўбачу. Цяжка.

— Вы ніколі не зайздросьцілі?

— Нікому. Зайздросьціў, як пілі гарэлку, і вось у некага бутэлька, а мне хацелася пахмяліцца, і ў мяне не было. І я яму, шчыра пакаюся, зайздросьціў. Не грашам, не прыгажосьці. Мне і так Бог нямала даў. І хоць я чалавек нестандартны, бесталковы. А талент паэта ёсьць. Ёсьць уменьне любіць гэтае поле, гэты лес. Дык хай мне зайздросьцяць. Праўда, багацьця не нажыў. Ад якога крывёй патыхае і якое душу забівае. У мяне дарога чыстая. Я хоць сёньня магу адпраўляцца туды. Хаця яшчэ пабуду крыху. Ня ўсё яшчэ расказаў. І не напісаў.

Калі я разьвітваўся з гэтым няпростым чалавекам з Хрыстова, дык заўважыў тузін шпакоўняў на ягоным падворку. Кожную вясну стары Люцік чакае на птушыны сьпеў. А ў маёй памяці заселі дзьве новыя ягоныя страфы.

Ўжо сьнягі прапалі,
Рэчка шлях знайшла.
Мы вясну чакалі —
І яна прыйшла.

Хутка будзе траўка
Весела цьвісьці,
Мяне ж жонка-п’яўка
Прадаўжаць клясьці.

Глядзі таксама:

«Маладымі бываюць усе, а старымі толькі абраныя»

Хрыстава
Хрыстава

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG