У Магілёве — хросны ход у гонар Мікалая ІІ

Адбыўся хросны ход у памяць аб «Сьвятых царственных пакутніках». Памінальную літургію адслужылі ў аднайменным храме, узьведзеным на магілёўскім замчышчы. У Магілёве тэма ўшанаваньня памяці расейскага самадзержца — дыскусійная. Стаўленьне магілёўцаў да Мікалая ІІ як да гістарычнай асобы таксама неадназначнае.

У хросным ходзе ўдзельнічалі пераважна людзі сталага веку. Былі і маладзейшыя. Некаторыя прыйшлі зь дзецьмі. Пра расстралянага расейскага імпэратара і ягоную сям’ю ўдзельнікі хроснага ходу кажуць з пашанай. Чаму самадзержца і ягоную сям’ю ўшаноўваюць у Магілёве?

«Адсюль іх шлях пачаўся на Галгофу. Тут была стаўка. Цар часта бываў у Магілёве. Яго кананізавалі. Ён адсюль пайшоў на Галгофу, і вось ён прыйшоў у новым абліччы сьвятога. Ён лічыцца беларускім сьвятым, хоць яго кананізавалі для ўсёй Рускай праваслаўнай царквы», — зазначае сьвятар, які ўдзельнічаў у хросным ходзе.

Рэлігійную працэсію не абмінула ўвага мінакоў. Большая частка тых, з кім удалося пагутарыць, прызнаваліся, што ня ведаюць, каму прысьвечаны хросны ход. А ці лічаць магілёўцы Мікалая ІІ беларускім пакутнікам за праваслаўную веру?

Спадар: «Не, я не лічу. Ён з роду Раманавых, а яны спрадвеку расейскія правіцелі. Да Беларусі ён ня мае ніякага дачыненьня. Меў ён толькі тады, калі быў царом і калі Беларусь і Ўкраіна падпарадкоўвалася, так бы мовіць, адной эпархіі».

Спадар: «Цікава тое, што мы маем дачыненьне геаграфічнае да Мікалая ІІ. Стаўка тут была. Падзеі франтавыя. Вось гэта цікава».

Магілёўскі гісторык Ігар Пушкін ставіць пад сумнеў меркаваньне, што Мікалай ІІ — беларускі пакутнік за веру:

«Так, ён пакутнік за веру, але не за веру беларускага народу. У 2000 годзе, калі кананізавалі гэтак званых новапакутнікаў 20 стагодзьдзя, сярод іх быў кананізаваны і магілёўскі праваслаўны архіяпіскап Паўлін, Пётра Крошачкін у міру. Гэты чалавек пацярпеў за веру, быў расстраляны бальшавікамі, але гэтая асоба вельмі часта застаецца па-за ўвагай. Архіепіскап Паўлін — гэта непасрэдна наша магілёўская гісторыя».

А калі адкінуць рэлігійны складнік і паглядзець на Мікалая ІІ як на гістарычную асобу? Ці ён пэрсанаж беларускай гісторыі і наколькі важкі ягоны ўнёсак у гісторыю Беларусі, каб яго ўшаноўваць? Меркаваньні магілёўцаў:

Спадар: «Улічваючы, тое, што тут была стаўка цара, то адносіны да Беларусі ён мае непасрэдныя. Рэвалюцыя, аднак, ёсьць рэвалюцыя. Яна зьмяла ўсё, і яго ў тым ліку. Калі б ён быў валявым правіцелем, то гэтага б не дапусьціў. Высокай пашаны ён не заслужыў».

Малады спадар: «Гэта хутчэй дзеяч расейскай гісторыі. Сэнсу ўсталяваньня помнікаў яму я ня бачу. Празь яго пачалася Першая ўсясьветная вайна. Праваслаўная царква лічыць яго сьвятым, бо яго забілі».

Гісторык Ігар Пушкін мяркуе, што знаходжаньне вайсковай стаўкі Мікалая ІІ у Магілёве варта разглядаць у кантэксьце падзеяў, зьвязаных зь Першай усясьветнай вайной. А калі і казаць пра побыт у горадзе расейскага самадзержца, то ў шэрагу іншых каранаваных асобаў:

«Мікалай ІІ стаіць у адным шэрагу з такімі выбітнымі асобамі, як аўстрыйскі імпэратар Ёсіф, швэдзкі імпэратар Карл XII, кароль Аляксандар, Ян Казімір. Усе гэтыя асобы бывалі ў Магілёве. Ня варта нейкім чынам адзначаць асобна Мікалая ІІ. Астатнія каранаваныя асобы пакінулі такі ж адбітак у гісторыі нашага гораду».

Узьвядзеньне храму «Сьвятых царственных пакутнікаў» на магілёўскім замчышчы выклікала абурэньне ў прадстаўнікоў культурнай эліты гораду. Перадусім таму, што ў саміх магілёўцаў улады не запыталі — ці варта будаваць праваслаўную царкву ў месцы, зь якога пачаўся горад. Спроба ўсталяваць бюст Мікалая ІІ выклікала ня меншы пратэст у магілёўцаў. І калі царкву ўсё ж пабудавалі на «магіле льва», то бюст, які падарылі маскоўцы, давялося схаваць у музэі. Як тлумачылі пазьней улады — праз супярэчлівае стаўленьне да асобы Мікалая ІІ.

Сярод тых, хто актыўна бараніў Магілёў ад зьяўленьня ў ім бюста Мікалая ІІ, быў сябра прэзыдыюму Беларускай Сацыял-дэмакратычнай партыі «Грамада» Ігар Барысаў. Чым выкліканае ўзвышэньне апошняга расейскага самадзержца над іншымі каранаванымі асобамі, якія бывалі ў Магілёве, пытаюся ў палітыка:

«Людзі папросту ня ведаюць той гісторыі, якая была да расейскага панаваньня. І нават праз той бюст прарасейскія манархічныя сілы хочуць паказаць, што Беларусь, Расея, Украіна — гэта сьвятая Русь, і яны павінны быць часткамі вялікай імпэрыі. А чыноўнікі маўчаць, бо разумеюць, што лепей з Расеяй не сварыцца, бо адразу рынкі збыту зачыняць і будуць яшчэ якія праблемы».

Магілёў абралі месцам для стаўкі Мікалая ІІ праз блізкасьць гораду да фронту. Праіснавала стаўка галоўнакамандуючага ад жніўня 1915 году да 8 сакавіка 1917 году. Адна з вуліц у цэнтры гораду носіць імя Мікалая Крыленкі. Ён кіраваў разгромам стаўкі 20 лістапада 1917 году. Імпэратара тут ужо не было. Яго арыштавалі ў Царскім Сяле пад Пецярбургам. Лёс Крыленкі таксама быў трагічны. Яго расстралялі ў 1938 годзе.