Што адбываецца зь беларускай вёскай? Якая будучыня чакае яе? Ці зьявіцца на месцы занядбаных калгасаў, якія імкліва развальваюцца, сапраўдны гаспадар, здольны адрадзіць вёску, даць людзям працу і надзею? Слухачы Свабоды, якія задумваюцца над гэтымі пытаньнямі і спрабуюць асэнсаваць сёньняшнія беларускія рэаліі, нярэдка прыходзяць да супярэчлівых высноваў. Вось якімі думкамі на гэты конт падзяліўся ў сваім лісьце на Свабоду Багдан Мяцёлка зь Пінскага раёну. Ён піша:
“Не магу зразумець, чаму так адбываецца. За камуністамі ў калгасы ўкладваліся вялізныя грошы. Пагалоўе кароў, цялят, сьвіней у Беларусі вымяралася мільёнамі. Засявалі кожны лапік зямлі, будавалі новыя вялізныя комплексы... А ў прадуктовых крамах тады ў дастатку было хіба толькі лівэрнай каўбасы, зэльцу ды гавяджых капытоў. Па добрую каўбасу — чэргі, пра вяндліну ці выразку і гаварыць не выпадае. Праўда, малочных прадуктаў хапала: і сьмятаны, і масла было ў дастатку. У Савецкім Саюзе гэта лічылася надзвычай высокім узроўнем дабрабыту.
А што адбываецца цяпер? Жывёлагадоўчыя комплексы паўсюль разваліліся ці развальваюцца. Калгасы ў заняпадзе. Па будынках колішніх фэрмаў сьвішча вецер. Палі зарастаюць... А пойдзеш у краму, вочы разьбягаюцца: выбірай што заўгодна. Адкуль усё гэтае багацьце і дастатак? І чаму гэта немагчыма было ў Савецкім Саюзе?”.
Многае, спадар Мяцёлка, тлумачыцца тым, што ўнутраны харчовы рынак у СССР быў, па сутнасьці, ізаляваны. Меркавалася, што краіна сама павінна цалкам забясьпечваць сябе харчаваньнем. Пры гэтым цэны на харчаваньне жорстка рэгуляваліся дзяржавай і былі, як правіла, ніжэй за сабекошт тых жа хлеба, мяса і малака. Беларусь у той час вырабляла вялізную колькасьць харчаваньня, атрымліваючы дзеля гэтага немалыя рэсурсы з саюзнага бюджэту. Але большасьць усяго вырашчанага накіроўвалася ў Расею.
Пасьля распаду Савецкага Саюзу сытуацыя карэнным чынам зьмянілася. Па-першае, Расея шырока адкрыла свой рынак для таннага імпартнага харчаваньня. Па-другое, цэны стаў дыктаваць рынак, а не Дзяржплан. Беларусь са сваім зусім ня танным і ня надта якасным харчаваньнем па сутнасьці страціла расейскі рынак. У выніку патрэба ў гіганцкіх комплексах адпала. А для ўнутраных патрэбаў зусім дастаткова і тых фэрмаў, што засталіся. Тым больш, што цэны на харчаваньне ў Беларусі ў шэрагу выпадкаў ужо вышэйшыя, чым у суседніх краінах. І беларускі рынак з прычыны адкрытай мытнай мяжы з Расеяй запоўнены таннымі расейскімі таварам.
Віталь Пачобут зь Менску ўстрывожаны дэмаграфічнымі праблемамі Беларусі. У сваім лісьце ён піша:
“Насельніцтва Беларусі катастрафічна скарачаецца, нас ужо значна менш за 10 мільёнаў, хоць яшчэ ў сярэдзіне 1990-х гадоў было дзесяць з паловай мільёна. Улады заахвочваюць іміграцыю зь іншых краінаў СНД, але гэты шлях, на маю думку, няправільны. Едуць да нас у асноўным некваліфікаваныя, малаадукаваныя людзі з адсталых рэгіёнаў — Сярэдняй Азіі, Казахстану, Паўночнага Каўказу. Яны больш нідзе ня могуць уладкавацца і гатовыя на жабрацкія заробкі ў беларускіх калгасах.
А выйсьце ў тым, каб падняць нараджальнасьць у самой Беларусі. Як гэта зрабіць? Успомніце, якой высокай была нараджальнасьць у Савецкім Саюзе. У СССР існаваў падатак на маласямейных грамадзянаў. І быў ён даволі высокі, адчувальны для тых сем’яў, якія ня мелі дзяцей. Магчыма, варта пайсьці гэтым шляхам і цяпер. Бо інакш празь некалькі дзесяцігодзьдзяў беларуская нацыя проста вымрэ”.
У Беларусі, спадар Пачобут, і так вельмі высокія падаткі. Няцяжка здагадацца, як бы адрэагавалі людзі на ўвядзеньне яшчэ аднаго падатку, прытым такога сумнеўнага як так званы “маласямейны”. У апошнія гады існаваньня Савецкага Саюзу ў краіне разгарнулася цэлая кампанія за адмену гэтага падатку як зьневажальнага для сем’яў, якія хочуць, але з аб’ектыўных прычынаў ня могуць мець дзяцей. Падатак гэты не без падставаў называлі дыскрымінацыйным, прыніжальным, і ўрэшце дамагліся ягонай адмены.
Дзяржава, натуральна, павінна дбаць пра сваю дэмаграфічную бясьпеку. Але — не падвышаючы падаткі, а дапамагаючы сем’ям, якія наважыліся мець дзяцей. Бо зусім відавочна: многія маладыя сем’і не адважваюцца мець хаця бы двух дзяцей, паколькі выгадаваць іх пры цяперашніх заробках і выдатках надзвычай складана.
Ліст ад Рамана Зіноўева з расейскага гораду Іванцееўка. Слухач піша:
“Вось тут некаторыя кажуць (у тым ліку і ў вас на Свабодзе), што вядомы апазыцыйны палітык, які цяпер жыве ў Варшаве — антырасейскі. Я быў у 1995 годзе на сустрэчы гэтага палітыка з выбарцамі ў Смаргоні — нічога антырасейскага не пачуў. Ня ён жа прапанаваў браць у беларускіх гатэлях з расейцаў трайную цану. Няма больш антырасейскіх сілаў, чым менскія “палітнапёрстачнікі”, якія выправілі яго ў эміграцыю. Гэта яны дзяруць тры цаны са сваіх так званых “саюзьнічкаў”.
Беларускія гатэлі — гэта, сапраўды, адметная зьява. Адно, што ў большасьці іх за апошнія пятнаццаць год нічога не зьмянілася, захаваўся ўсё той жа савецкі ненавязьлівы сэрвіс з прусакамі, рыпучымі ложкамі й абавязковым графінам з вадаправоднай вадой на абшарпаным стале. Іншае — што за адзін і той жа нумар у залежнасьці ад колеру свайго пашпарту вы можаце заплаціць і пяць даляраў, і пятнаццаць, і шэсьцьдзесят. Натуральна, што замежных грамадзянаў (у тым ліку і расейцаў), якія прыяжджаюць у Беларусь, гэткая завядзёнка абурае да глыбіні душы. Ці трэба зьдзіўляцца таму, як гэта адбіваецца на патоках турыстаў у Беларусь.
Што да іміджу Зянона Пазьняка (якога вы, спадар Зіноўеў, відавочна, маеце на ўвазе, не называючы прозьвішча), то, зразумела, афіцыйная прапаганда паспрыяла таму, каб у вачах беларусаў ён меў як мага больш антырасейскіх рысаў. Хоць, на маю думку, сам спадар Пазьняк таксама прыклаў руку да таго, каб грамадзкая сьвядомасьць успрымала яго менавіта такім, а ня іншым.
Эдуард Тобін са Смалявічаў даслаў яшчэ адзін ліст на тэму, якая даўно яго хвалюе — пра тое, што беларусы павінны называцца ліцьвінамі, а Беларусь — Літвой. Тое, што Радыё Свабода не прыслухоўваецца да ягоных патрабаваньняў, слухача абурае. Ён піша:
“Вы, імітуючы нейкую беларушчыну, ці ведаеце, што ліцьвінаў загадала называць беларусамі расейская царыца Кацярына ІІ, каб на вякі прывязаць Літву да Расеі? Нацыянальнае імя так званых “беларусаў” — ліцьвіны. Хто з гэтым не пагаджаецца, тыя — агенты дывэрсійнай карпарацыі, куды ўваходзяць, відавочна, Радыё Свабода, часопісы кшталту “Беларускай думкі”, а таксама “Народная воля”, “Советская Белоруссия” ды да іх падобныя”.
Тады ў гэтую так званую “карпарацыю”, спадар Тобін, трэба залічыць ня толькі ўсе сродкі масавай інфармацыі, але і ўвогуле ўвесь дзесяцімільённы беларускі народ (за рэдкім выключэньнем). Мне ўжо даводзілася адказваць на падобныя пытаньні: сапраўды, гістарычна беларускія землі і насельнікі гэтых земляў мелі іншую назву. Але аднавіць яе цяпер і адмовіцца ад назваў “Беларусь” і “беларусы” наўрад ці магчыма. Як нельга сёньня перайменаваць, напрыклад, Расейскую Фэдэрацыю ў Масковію, Калінінградзкую вобласьць — ва Ўсходнюю Прусію, а Латвію — у Курляндыю. Хоць гістарычныя падставы для падобных перайменаваньняў ёсьць вельмі важкія.
На заканчэньне электронны ліст ад праваабаронцы Аксаны Новікавай. Нагадаю, паводле абвінавачаньня ў абразе гонару і годнасьці Аляксандра Лукашэнкі суд пакараў Аксану Новікаву некалькімі гадамі зьняволеньня з адтэрміноўкай выкананьня прысуду. Нягледзячы на гэта, Аксана нядаўна зноў выйшла на праваабарончы пікет, і цяпер ёй, маці маленькага дзіцяці, рэальна пагражае турма. У сваім лісьце на Свабоду Аксана піша:
“Думаю, мяне гэтым разам усё ж не пасадзяць: сутнасьць рэжыму не мяняецца, але ён хоча прадэманстраваць Захаду свой вялікі заходні вэктар. Цяпер вось і шырокую амністыю абвесьцілі. І хоць у позьве, дасланай мне, запісана, што я выклікаюся ў суд дзеля адмены адтэрміноўкі прысуду, сумняюся, што гэта адбудзецца. У палажэньні аб амністыі запісана, што пад яе не падпадаюць толькі тыя, хто ўчынілі падчас адтэрміноўкі крымінальныя злачынствы. Маіх жа адміністратыўных парушэньняў суд можа ня ўлічыць, і на радасьць мне (як абмежаванай у правах) і прыхільнікам супрацоўніцтва з рэжымам — прымяніць амністыю.
Але, паўтаруся, сутнасьць улады ад гэтага не мяняецца. Я даўно заўважыла шчыльную апеку над сабой з боку, так бы мовіць, “куратара”, які “адмазваў” мяне ад большасьці адміністратыўных абвінавачаньняў. А тое, што дзейнічае не закон, а куратар ад улады, і ёсьць прыкметай аднаасобнай улады, а не ўлады закону”.
Дай Бог, Аксана, каб вашыя інтуітыўныя прадчуваньні спраўдзіліся. На маю думку, у вашым канкрэтным выпадку няважна, якой матывацыяй будзе кіравацца суд, і якія нябачныя плыні будуць задзейнічаныя ў гэтым працэсе, калі толькі ў выніку вы застанецеся на волі і вашае маленькае дзіцятка ня будзе на некалькі гадоў адарванае ад вас.
На мінулым тыдні нам таксама даслалі лісты Сяргей Марціновіч зь Берасьця і Галіна Вахт з эстонскага мястэчка Торва. Дзякуй усім, хто знайшоў час для ліста на Свабоду. Пішыце. Чакаем новых допісаў. Праграма “Паштовая скрынка 111” выходзіць у эфір кожную сераду і нядзелю. Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by.
